Metody nauczania w edukacji przyrodniczej i społecznej mgr Marek Banaszak

Metody PODAJĄCE Pogadanka, Wykład, Opis, Opowiadanie, narracja, Praca z książką, Pokaz, Wyjaśnienie,

Metody SAMODZIELNEGO DOCHODZENIA DO WIEDZY Klasyczna metoda problemowa, metoda przypadków, metoda sytuacyjna, Gry i zabawy dydaktyczne, Dyskusja,

Metody WALORYZACYJNE Impresja, Ekspresja,

Metody PRAKTYCZNE Metody ćwiczebne, Metody realizacji zadań wytwórczych, Pomiar,

PODAJĄCE POGADANKA ZALETY WADY ZASTOSOWANIE Rozpoznanie wiedzy wejściowej z danego zakresu; służy zainteresowaniu zajęciami; możliwość powtórzenia materiału. Rozdrobnienie zagadnienia; niejasny temat zajęć, jeśli pytania będą zbyt szczegółowe; poczucie niższości uczniów, którzy nie znają odpowiedzi na pytania; brak możliwości nadążania wszystkich za wywodem kolegi lub nauczyciela. Przed rozpoczęciem zajęć – w celu rozpoznania posiadanej wiedzy; po zakończeniu zajęć, jako rekapitulacja zagadnień

PODAJĄCE WYKŁAD ZALETY WADY ZASTOSOWANIE Przekazanie usystematyzowanej i uporządkowanej wiedzy na określony temat; ekonomiczna metoda – przekazywanie dużej ilości informacji równocześnie. Wymaga koncentracji uwagi, śledzenia wywodu wykładowcy; jednostronny przekaz informacji; nie pobudza wielostronnej aktywności; wymaga opanowania języka naukowego. Nie może być stosowany w edukacji przedszkolnej i wczesnoszkolnej (oraz w klasach IV-VI) ze względu na brak umiejętności koncentracji uwagi uczniów na tak długim wywodzie słownym oraz umiejętności selekcjonowania i notowania wiadomości.

PODAJĄCE OPIS ZALETY WADY ZASTOSOWANIE Słowna charakterystyka budowy, funkcji czy sposobu działania, przebiegu zjawiska; zwięzłe uporządkowanie, uogólniające wymienienie cech lub faz pozwala uczniom opanować wzór opisu. Monotonny, lakoniczny, wykorzystywane do opisu jakiejś cechy nazwy są najczęściej niezrozumiałe dla dziecka, jeśli nie odnoszą się do poznawanych zmysłami obiektów; brak odniesień opisywanej cechy do konkretnej prezentacji lub wyobrażenia wiąże się jego niezrozumiałością. Podczas charakterystyki elementów środowiska społecznego, przyrodniczego, geograficznego; powinien się odbywać wyłącznie na podstawie obserwacji opisywanego obiektu (w naturalnych warunkach, podczas poznawania bezpośredniego); należy wykorzystać barwny przekaz słowny.

PODAJĄCE OPOWIADANIE, NARRACJA ZALETY WADY ZASTOSOWANIE Ukazuje przebieg wydarzenia, które łatwo sobie wyobrazić; omawia przeżycia bohatera; umożliwia emocjonalne zaangażowanie; pomaga ustalić związki przyczynowo-skutkowe. Sposób przekazu zależny od kultury nauczyciela; długość oraz liczba wątków zależna od wieku oraz możliwości percepcji dziecka. Przy opisie wydarzeń społecznych, zachowań dzieci i dorosłych, które są podstawą dyskusji; przy wprowadzaniu pojęć (metoda fabularyzacji); do pobudzania zaciekawienia tematem; przy przekazywaniu informacji i zachowaniach zwierząt, życiu przyrody…

PODAJĄCE PRACA Z KSIĄŻKĄ (z tekstem) ZALETY WADY ZASTOSOWANIE Możliwe wykorzystanie do wprowadzania informacji, ich utrwalania, systematyzowania, uogólnienia, sprawdzania, zapamiętywania; przygotowuje do samokształcenia; umożliwia poznanie różnych sposobów przekazu informacji (tekst, ilustracja, wykres…). Wymaga opanowania umiejętności czytania ze zrozumieniem oraz wyszukiwania informacji; umiejętność wyboru źródeł przez nauczyciela; umiejętność samokontroli oraz samodzielnego uczenia się, które dziecko dopiero utrwala. Możliwa do wykorzystania w realizacji różnych celów edukacyjnych; wymaga przygotowania ucznia do samodzielnej pracy; specjalnie przygotowane teksty programowane (lub programy multimedialne), które dotyczą zjawisk przyrodniczych.

PODAJĄCE POKAZ ZALETY WADY ZASTOSOWANIE Umożliwia demonstrację wykonania czynności; kolejne fazy jakiegoś procesu; cechy obserwowanego obiektu połączone z objaśnieniem; ułatwia zrozumienie przekazywanych informacji. Wymaga koncentracji uwagi uczniów, nie każda faza wykonywanej czynności jest uchwytna dla dzieci, jeśli demonstrowany obiekt jest zbyt małych rozmiarów, opis wykonania jest powierzchowny… Niezbędny w trakcie objaśniania wykonywania czynności, np. sadzenia, posługiwania się narzędziami; występuje wspólnie z metodami słownymi.

SAMODZIELNEGO DOCHODZENIA DO WIEDZY KLASYCZNA METODA PROBLEMOWA; SYTUACYJNA ZALETY WADY ZASTOSOWANIE Pobudza ciekawość poprzez pokazanie nieznanego; rozbudza aktywność uczniów; wdraża do rozwiązywania problemów; budzi wiarę we własne możliwości; pobudza pomysłowość, inwencję, rozwija operacje myślowe (analiza, wnioskowanie, ustalanie przyczyn i skutków). Działanie może być tak atrakcyjne dla dziecka, że nie uchwyci wniosków – konieczne jest podsumowanie doświadczenia; może występować dezorganizacja na zajęciach; niebezpieczeństwo przy posługiwaniu się różnego rodzaju narzędziami i materiałami. Wymaga wysokiego kunsztu ze strony nauczyciela (umiejętności organizacyjne, dobór środków…); wykorzystywana do analizy problemów teoretycznych oraz praktycznych; wyjaśniania przyczyn przebiegu zjawisk pogodowych, fizycznych, technicznych.

SAMODZIELNEGO DOCHODZENIA DO WIEDZY GRY I ZABAWY DYDAKTYCZNE ZALETY WADY ZASTOSOWANIE Sprawiają przyjemność; atrakcyjna formuła; rozbudza zaangażowanie emocjonalne; wprowadza do przestrzegania norm, przepisów i zasad; przygotowuje do przeżywania porażek i sukcesów, współpracy, współdziałania, rywalizacji… Wykazanie się pomysłowością nauczyciela w tworzeniu własnych zabaw i gier; dzieci nieśmiałe nie chcą brać udziału Najlepszy sposób systematyzowania, porządkowania oraz utrwalania i zastosowania wiadomości;

SAMODZIELNEGO DOCHODZENIA DO WIEDZY DYSKUSJA ZALETY WADY ZASTOSOWANIE Umiejętność oraz kontrola opanowania wymiany poglądów, sądów, wiedzy; włączanie uczniów do dzielenia się przemyśleniami; ćwiczenie umiejętności wysłuchiwania oraz wypowiadania się; analiza wypowiedzi innych. Uczniowie nieśmiali nie biorą udziału w dyskusji; brak kultury dyskusji; odejście od tematu, jeśli nauczyciel nie jest animatorem dyskusji. Przy omawianiu różnego rodzaju tematów i problemów. Przy poszukiwaniu możliwych rozwiązań, zachowań działań ekologicznych…

METODY WALORYZACYJNE IMPRESJA ZALETY WADY ZASTOSOWANIE Pobudza przeżycia, rozwija wrażliwość; zapoznaje z rozmaitymi wytworami innych ludzi oraz ich emocjonalnym bogactwem; uczy dostrzegać w otoczeniu wytwory i je oceniać. Nie zawsze wywołuje takie uczucia o jakie chodzi nauczycielowi; trudność zbiorowego omawiania wywołanych przeżyć. Przy wprowadzaniu zagadnień związanych z ochroną środowiska, relacjami z otoczeniem społecznym, wprowadzaniem tradycji, zwyczajów…

METODY WALORYZACYJNE EKSPRESJA ZALETY WADY ZASTOSOWANIE Umożliwia dziecku wyrażanie emocji różnymi sposobami (gestem, słowem, śpiewem, rysunkiem); pomaga poznać dziecko i jego przeżycia; umożliwia poznanie relacji dziecka na wydarzenia; działanie terapeutyczne. Trudności w rozpoznawaniu reakcji dzieci, jeśli nauczyciel nie zna swoich wychowanków; trudności dzieci młodszych w wyrażaniu emocji w sposób respektowany oraz akceptowany przez otoczenia. Ważne przeżycia dziecka związane z życiem społecznym, poznawaniem przyrody oraz tradycji, historii znajdują swój wyraz w postaci rysunku, odegranej scenki, zaśpiewanej piosenki.

PRAKTYCZNE ĆWICZEBNE (ĆWICZENIOWE) ZALETY WADY ZASTOSOWANIE Przez wielokrotne powtarzanie dziecko nabywa wprawy oraz biegłości w posługiwaniu się konkretną umiejętnością; zapamiętanie sekwencji czynności; opanowanie nawyków. Monotonne, wyczerpujące,; nie pobudzają motywacji dziecka; nuda; brak widocznych efektów zniechęca dziecko; ćwiczona jedna umiejętność przez wielokrotne powtarzane. Niezbędna przy opanowaniu czynności higienicznych, związanych z podstawowymi umiejętnościami praktycznymi (siew, sadzenie, posługiwanie się narzędziami) i społecznymi (czytanie rozkładów jazdy, instrukcji).

PRAKTYCZNE REALIZACJI ZADAŃ TWÓRCZYCH ZALETY WADY ZASTOSOWANIE Działanie dziecka nakierowane na konkretny cel – pobudza motywację, emocjonalne zaangażowanie; w trakcie wykonywania dziecko ćwiczy wiele umiejętności; twórcze podejście do zadania. Zadanie musi być dla dziecka atrakcyjne; koniczne jest podanie celu działania – sposób wykonania pozostawia się dziecku. Na przykład założenie ogródka skalnego (planowanie pracy, przypomnienie informacji o roślinach, analiza oraz rozmieszczenie, przygotowanie gleby…);

PRAKTYCZNE POMIAR ZALETY WADY ZASTOSOWANIE Umożliwia posługiwanie się różnego rodzaju narzędziami pomiarowymi; uczy dokładności, doboru sposobu pomiaru do mierzonej wielkości; rozwija umiejętności praktyczne. Aby był skuteczny, każdy uczeń musi wykonać pomiar – konieczność zapewnienia odpowiedniej liczby narzędzi; konieczność czuwania nad bezpieczeństwem; Jeśli wykonywany jest jako pokaz – mniejsza wartość dydaktyczna. W trakcie wykonywania doświadczeń; prowadzenia hodowli roślin (mierzenie długości…); umożliwia zastosowanie opanowanej wiedzy.

Bibliografia Budniak A., Edukacja społeczno-przyrodnicza dzieci w wieku przedszkolny i młodszym wieku szkolnym, Podręcznik dla studentów, Kraków 2010.

banaszak@dydaktyka.org