Wiedza o społeczeństwie Lekcja 1 Wiedza o społeczeństwie Temat: Komunikacja społeczna

komunikat (wiadomość) Proces komunikowania Proces komunikowania to wymiana informacji, bez której funkcjonowanie w społeczeństwie byłoby niemożliwe. Termin komunikacja pochodzi z języka łacińskiego (łac. communicatio) i oznacza łączność, wymianę, rozmowę. Uproszczony schemat procesu komunikacji nadawca komunikat (wiadomość) odbiorca

Odbiór sygnału → wiadomość odtworzona Proces komunikowania Proces komunikowania rozpoczyna się, gdy pojawiają się intencje w postaci myśli, zamiaru lub uczucia, którymi nadawca chce się podzielić. Chcąc umożliwić odbiorcy poznanie intencji należy przełożyć je na czytelną informację. Zrozumiałe są wyłącznie takie zachowania nadawcy, które pełnią funkcję sygnałów, a także nośników określonych wiadomości. Sygnałami mogą być zachowania werbalne, czyli wypowiedzi słowne, lub niewerbalne, tak zwana „mowa ciała”, np. ton głosu, mimika, gesty i postawa ciała. Rozbudowany schemat procesu komunikacji Wiadomość → sygnał Odbiór sygnału → wiadomość odtworzona S Z U M intencja interpretacja kodowanie sprzężenie zwrotne odkodowanie NADAWCA PRZEKAZYWANIE SYGNAŁU ODBIORCA

Przekazy werbalne i niewerbalne Komunikacja werbalna – od łacińskiego verbum, w dosłownym znaczeniu „słowo” – porozumiewanie się przez wypowiedzi albo pismo. W zależności od tego, jaki cel przyświeca rozmowie lub przeważa w danej chwili, występować będą następujące komunikaty: krytyczne – mają na celu przekazanie drugiej osobie, że nie jest w porządku, oraz wzbudzenie w niej poczucia winy, strukturalne – pouczają, jak druga osoba powinna się zachować, opiekuńcze – za ich pomocą włączamy się do rozwiązania problemu, udzielamy pomocy czy przejmujemy inicjatywę, wspierające – traktują partnera jako osobę, która potrafi samodzielnie rozwiązać problem. Konieczne jest rozróżnienie słuchania i słyszenia. Słuchanie jest procesem aktywnym, słyszenie biernym.

Cechy skutecznej komunikacji Podstawowymi warunkami skutecznego porozumiewania się są: wiarygodność nadawcy, wysyłanie zrozumiałych przekazów, zapewnienie dopływu informacji zwrotnych. Zalety komunikacji werbalnej – forma słowna Zalety komunikacji werbalnej – forma pisemna oszczędność czasu podczas przekazywania informacji, informację można natychmiast zweryfikować informacja może zostać utrwalona i archiwizowana, może dotrzeć do wielu odbiorców, można ją wielokrotnie odczytywać

Cechy skutecznej komunikacji Bariery komunikacji werbalnej Pokonywanie barier związanych z komunikacją werbalną zakłócenia w odbiorze komunikatu (np. hałas), brak zrozumienia tematu przez odbiorców, chęć manipulacji jednej ze stron, niejasne przedstawienie własnych myśli i poglądów, krytykujące stanowisko przeciwnej strony, nieprzestrzeganie zasad savoir – vivre’u, nieprzestrzeganie praw partnera (np. niedopuszczenie go do głosu) skoncentrujmy się na języku (werbalnym), którym będziemy się posługiwać, należy pamiętać, aby wyrażać się pełnymi i precyzyjnymi zdaniami, słownictwo powinno być dostosowane do odbiorcy, sporządźmy plan wystąpienia

Cechy skutecznej komunikacji Bariery komunikacji niewerbalnej Pokonywanie barier związanych z komunikacją niewerbalną różne odczytywanie gestów, zależne od kultury i zwyczajów panujących w danym kraju, niepanowanie nad własnym ciałem, np. często obserwujemy człowieka prowadzącego prezentację, który bawi się długopisem lub zasłania się notatkami – takie postępowanie zakłóca odbiór i rozprasza słuchaczy, brak znajomości podstaw mowy ciała, np. : unikanie kontaktu wzrokowego, zbyt bliskie podchodzenie do odbiorcy przed wyjazdem za granicę poznanie zwyczajów tam panujących, utrzymywanie kontaktu wzrokowego, poniżej 30% czasu rozmowy – oznacza, że partner nie jest zainteresowany, między 30% a 60% czasu – rozmówca jest zainteresowany problemem, przekracza 60% - interesuje go osoba, optymalna odległość między rozmówcami to około 1,5 m, nieokazywanie agresji przez bujanie nogą, tupanie, bębnienie palcami po stole, itp., niewerbalne podtrzymanie rozmowy, np. skinienie głową

Postawa asertywna Asertywność to umiejętność pełnego wyrażania siebie w kontakcie z inną osobą, a także przekazywanie swoich uczuć, myśli i pragnień w sposób, który nie narusza praw innych. Działając asertywnie człowiek nie jest ani uległy, ani agresywny, jest po prostu stanowczy. Postawa asertywna Postawa uległa Postawa agresywna konkretne i zdecydowane wyrażanie swoich uczuć, przekonań i myśli, komunikowanie chęci i potrzeb innym ludziom bez narzucania im własnej woli brak samodzielności w działaniu, podporządkowanie się innym, zagubienie, uciekanie od problemów, niezadowolenie z siebie, poczucie winy, obojętność chęć dominacji nad innymi, przesadna duma, nieliczenie się z uczuciami innych, czego wyrazem bywa pomniejszanie ich wartości, nieposzanowanie godności i praw rozmówcy

Postawa asertywna Asertywność nie jest wrodzona, ale każdy człowiek, jeśli chce, może się jej nauczyć, wykorzystując kilka technik treningowych. Technika „czterech kroków” przewiduje określenie w jednym krótkim zdaniu, na czym polega problem (krok I), jakie w związku z tym przeżywamy rzeczywiste emocje (krok II), co proponujemy (krok III) i jakie będzie to miało konsekwencje dla dalszej relacji interpersonalnej (krok IV). Technika „zdartej płyty” polega na wielokrotnym i stanowczym powtarzaniu „zdania – klucza” oraz na jego parafrazie, połączonej z wyrażaniem uczuć. Przykładem mogą być, np.: „ Nie, nie pożyczę ci pieniędzy, bo długo nie oddajesz”. „ Ja też cię lubię, ale nie pożyczę ci, bo nie oddajesz”. Technika ta ułatwia niepoddawanie się emocjom i obronę własnych interesów bez naruszania praw innych. 3. Technika „zasłony z mgły” bywa pożyteczna w sytuacji, gdy rozmówca unika otwartego mówienia, o co ma pretensje. Metoda ta polega na dopuszczaniu i komunikowaniu możliwości, że w stawianych zarzutach jest część prawdy.

Postawa asertywna Jedną z podstawowych zasad asertywności jest stosowanie komunikatów. Najczęściej wymienia się cztery rodzaje komunikatów: informujący (pouczający), zapobiegawczy (prewencyjny), responsywny, konfrontacyjny. komunikat informujący typu JA jest stosowany wówczas, gdy ktoś podaje informację o swoich poglądach, np. „nie potrafię nauczyć się historii”. komunikat zapobiegawczy typu JA jest stosowany w przypadku planowania współpracy z drugą osobą, aby zapobiegać ewentualnym nieporozumieniom, np. uprzedzamy „na przyszłość proszę, byś telefonował przed 21, ponieważ później chcę odpoczywać”.

Postawa asertywna komunikat responsywny typu JA informuje o decyzji w przypadku postawienia pytania przez drugą osobę, np. „nie pożyczę ci książki, ponieważ sam jej potrzebuję”. Jest to jasne wyrażenie własnej decyzji i podanie jej uzasadnienia. Komunikat responsywny powoduje, że rozmówcy łatwiej będzie pogodzić się z odmową. komunikat konfrontacyjny typu JA odnosi się do własnych uczuć i zachowania jako reakcji na zachowanie drugiej osoby, np. „słuchasz mnie bardzo uważnie”, „to jest dla mnie dobre”. Przekazywanie tego typu informacji wzmacnia dobre relacje z innymi. W przypadku trudności w stosunkach z drugą osobą możemy zastosować komunikat negatywny, np. „fakt, że nie oddałeś książki w terminie stanowił dla mnie dużą niedogodność, musiałem radykalnie zmienić plany”. Po przekazaniu konfrontacyjnego komunikatu zawsze należy nastawić się na słuchanie. Informacja typu TY sugeruje czyjąś winę za zaistniałą niekorzystną sytuację oraz uzurpowanie sobie prawa do oceny.

Zasady asertywnego postępowania Masz prawo do robienia tego, co chcesz dopóty, dopóki nie rani to kogoś innego. Masz prawo do zachowania swojej godności poprzez asertywne zachowanie, nawet jeśli rani to kogoś innego dopóty, dopóki twoje intencje nie są agresywne, lecz asertywne. Masz prawo do przedstawiania innym swoich próśb dopóty, dopóki uznajesz, że druga osoba ma prawo odmówić. Istnieją takie sytuacje między ludźmi, w których prawa nie są oczywiste. Zawsze jednak masz prawo do przedyskutowania tej sprawy z drugą osobą i wyjaśnienia jej. Masz prawo do korzystania ze swoich praw.

Strategie podejmowania decyzji Istnieje kilka metod podejmowania decyzji, jednak żadna z nich nie gwarantuje, że rozstrzygnięcie będzie trafne. Podstawowe modele obrazujące strukturę procesu decyzyjnego: model sytuacji prawnej, kiedy wiemy, jaki wynik osiągniemy po wyborze określonego działania, model sytuacji ryzykownej, kiedy nie jesteśmy pewni, jaki wynik osiągniemy po wyborze działania. W czynnościach podejmowania decyzji ryzykownej wyróżniamy trzy główne procesy: wartościowania wyników, czyli ocena ich użyteczności z naszego punktu widzenia, określania subiektywnego prawdopodobieństwa otrzymania wyniku, wyboru działania.

Etapy podejmowania decyzji Analiza sytuacji zdefiniowanie problemu ustalenie jego przyczyn określenie celów podjęcia decyzji 2. Możliwe rozwiązania poszukiwanie twórczych rozwiązań brak ocen na tym etapie 4. Realizacja i ewaluacja (ocena) decyzji planowanie rozwiązania realizacja planu monitoring i korekta działań 3. Ocena i wybór rozwiązania Ocena możliwych rozwiązań optymalny wybór

Strategie postępowania Wybór działania to proces decyzyjny, w którym po ocenie atrakcyjności poszczególnych działań, akceptujemy najkorzystniejsze z nich. Wybór ten odbywa się za pomocą strategii, czyli systemów reguł, kombinacji użyteczności i subiektywnego prawdopodobieństwa. W każdym ryzykownym postępowaniu możemy wyróżnić cztery zasadnicze cechy: prawdopodobieństwo otrzymania zysku (szansa sukcesu), wielkość zysku (wielkość sukcesu), prawdopodobieństwo poniesienia strat (szansa niepowodzenia), wielkość strat (rozmiar niepowodzenia). Optymalną strategią wyboru byłoby takie postępowanie, w którym zostałyby uwzględnione wszystkie prawdopodobieństwa i wielkości.

Strategie postępowania Strategie postępowania podczas podejmowania decyzji maksymalizacja prawdopodobieństwa zysku – polega na ocenie każdego z możliwych wariantów i wyborze tego, który cechuje się największą szansą powodzenia, maksymalizacja wielkości zysku – polega głównie na ocenie możliwości korzyści wynikających z wyboru poszczególnych wariantów i wyborze tego, który zapewnia uzyskanie największych korzyści, maksymalizacja prawdopodobieństwa straty – w tym wypadku zwraca się szczególną uwagę na wynik dla nas niekorzystny. Wybieramy to działanie, które cechuje najmniejsze prawdopodobieństwo niepowodzenia, minimalizacja wielkości straty – zastanawiamy się przede wszystkim nad ewentualnymi kosztami wyboru każdego z możliwych działań. Decydujemy się na wybór tego, które zapewni nam najmniejsze straty.

Bibliografia P. Leszczyński, T. Snarski: Wiedza o społeczeństwie. Vademecum maturalne 2008. OPERON, Gdynia 2008, Strona internetowa: www. wikipedia.org.pl, L. Maryksiewicz, M. Pacholska: Wiedza o społeczeństwie. Nowa Era, Poznań 2002, Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z 2 kwietnia 1997 roku.

Materiały pochodzą z Platformy Edukacyjnej Portalu www.szkolnictwo.pl Wszelkie treści i zasoby edukacyjne publikowane na łamach Portalu www.szkolnictwo.pl mogą być wykorzystywane przez jego Użytkowników wyłącznie w zakresie własnego użytku osobistego oraz do użytku w szkołach podczas zajęć dydaktycznych. Kopiowanie, wprowadzanie zmian, przesyłanie, publiczne odtwarzanie i wszelkie wykorzystywanie tych treści do celów komercyjnych jest niedozwolone. Plik można dowolnie modernizować na potrzeby własne oraz do wykorzystania w szkołach podczas zajęć dydaktycznych.