Bezpieczeństwo ratowników prowadzących działania w strefach zagrożenia gazem będącym paliwem dla pojazdów samochodowych

Studia podyplomowe w zakresie oficerskiego przeszkolenia zawodowego – Turnus I Opracował: st.ogn.Kazimierz Budka Stanowisko: starszy dyspozytor Miejsce pracy: Komenda Powiatowa PSP w Łęcznej woj.lubelskie telefon: 0 - prefiks - 81 462 - 91 - 38 0 - 603 873 - 383

W S T Ę P Gaz płynny jest paliwem używanym od wielu lat na całym świecie. W Polsce obserwowany jest szybki wzrost jego zużycia. Stosowany jako alternatywne paliwo do samochodów, zasilania instalacji grzewczych a także instalacji technologicznych w zakładach przemysłowych.

Wraz z dynamicznym rozwojem rynku gazu płynnego wzrosło zagrożenie powodowane niewłaściwym użytkowaniem gazu oraz jego transportem. Często środki masowego przekazu informują nas o wypadkach drogowych autocystern przewożących gaz czy też awariach gazowych instalacji przemysłowych. Konieczne jest więc poznanie zasad bezpieczeństwa w trakcie prowadzenia działań z gazem będącym paliwem dla pojazdów samochodowych.

DANE TECHNICZNE Ciekły gaz używany jako paliwo silnikowe należy do grupy skroplonych gazów węglowodorowych pozostających w zamkniętym zbiorniku pod ciśnieniem własnych par. Ponieważ zarówno propan jak i butan posiadają niską prężność par w temperaturach otoczenia ciśnienie powstałe w zbiorniku kształtuje się w granicach kilku atmosfer. Gazy węglowodorowe płynne otrzymywane są przez stabilizację gazoliny surowej, ropy naftowej lub przez przeróbkę gazów rafineryjnych.

Obecnie wytwarzane są trzy gatunki mieszanin ciekłych gazów, z których jako paliwo do napędu silników spalinowych oraz gazyfikacji przewodowej i bezprzewodowej a także użytku domowego i turystycznego służy mieszanina B czyli propan - butan techniczny. Prężność par gazu płynnego uzależniona jest nie tylko od temperatury ale także od procentowego udziału poszczególnych składników. W okresie letnim stosuje się mieszaninę po około 50 % poszczególnych składników, natomiast w okresie zimowym - propanu 70 % i butanu 30 %.

DANE POŻAROWE PALIWA GAZOWEGO Zarówno propan jak i butan są gazami tworzącymi mieszaniny wybuchowe w dolnym zakresie przedziału wybuchowości oraz w dość wąskim zakresie. Z uwagi na niską wartość DGW oraz szybkie odparowywanie skroplonego gazu w zamkniętych pomieszczeniach szybko osiągają DGW. Trzeba pamiętać, że są to gazy dużo cięższe od powietrza i będą gromadziły się w dolnych partiach pomieszczeń oraz wszelkiego rodzaju zagłębieniach (studzienki kanalizacyjne, kanały kablowe, odstojniki itp).

Charakterystyczną i przy tym bardzo niebezpieczną cechą propanu - butanu jest stosunkowo mała prędkość jego spalania się w strumieniu gazu. Oznacza to, że przy zbyt dużej prędkości wypływu może nastąpić oderwanie się płomienia i wyciek gazu do atmosfery, co spowoduje utworzenie strefy zagrożenia wybuchem. Do zainicjowania wybuchu mieszaniny propanu - butanu z powietrzem potrzebna jest stosunkowo nieduża energia. Wystarczająca jest w tym przypadku np. energia powstała w czasie zaiskrzenia instalacji elektrycznej w samochodzie a nawet latarki bateryjnej. Przy niskiej temperaturze zapłonu i niskich stężeniach wybuchowych daje to obraz wysokiego zagrożenia jakie niesie ze sobą niekontrolowana emisja tego gazu.

ELEMENTY SKŁADOWE I BUDOWA INSTALACJI GAZOWEJ 1. gaźnik 2. mikser 3. chłodnica 4. regulator przepływu 5. reduktor 6. zbiornik gazu 7. przyłącza do wody 8. zawór elektromagnetyczny 9. przewód gazu wysokoprężny 10. wielozawór 11. nasada do napełniania ELEMENTY SKŁADOWE I BUDOWA INSTALACJI GAZOWEJ

Zasięg płomieni w czasie pożaru samochodu po otwarciu się STREFY ZAGROŻENIA Zasięg płomieni w czasie pożaru samochodu po otwarciu się zaworu bezpieczeństwa

Zasięg płomieni w czasie pożaru samochodu po otwarciu się zaworu bezpieczeństwa i wybuchu zbiornika z paliwem

ZASIĘG STREF ZAGROŻONYCH WYBUCHEM Objętość gazu (l) Promień strefy (m)

Przy określaniu wielkości zabezpieczanego obszaru należy brać pod uwagę głównie strefę zagrożenia w przypadku wybuchu. Czynniki rażące to: fala termiczna, wybuch zbiornika i rozrzucane elementy karoserii. Uzależnione to będzie od pojemności zbiornika i stopnia jego napełnienia. W czasie prowadzenia rozpoznania dowódca nie może ocenić stanu technicznego instalacji. Z tych względów przy wyznaczaniu strefy zagrożonej należy brać pod uwagę wariant najbardziej niekorzystny.

ZAGROŻENIA opary mogą powodować zawroty głowy i trudności w oddychaniu, wdychane w dużym stężeniu mogą być drażniące, bezpośredni kontakt z gazem lub gazem w postaci ciekłej może spowodować oparzenia, odmrożenia lub poważne obrażenia, w przypadku pożaru może nastąpić wydzielenie drażniących i trujących gazów

ZABEZPIECZENIE MIEJSCA ZDARZENIA - zabezpieczyć wyciek lub rozlewisko w promieniu co najmniej 50 - 100 m - usunąć osoby postronne - pozostać po nawietrznej stronie od miejsca zdarzenia - gaz jest cięższy od powietrza i będzie ścielił się nisko nad ziemią, w obniżeniach terenu - nie dotykać i nie wchodzić w rozlaną substancję

- wyeliminować wszelkie źródła ognia - cały sprzęt używany do akcji musi być uziemiony - usunąć materiały palne ze strefy zagrożenia - zapobiegać przedostaniu się substancji do cieków wodnych, kanalizacji, - jeśli to możliwe umieścić pęknięty zbiornik tak by wydostawał się z niego gaz a nie ciecz - jeśli to możliwe należy uszczelnić miejsce wycieku

NIE PROWADŹ AKCJI GAŚNICZEJ JEŻELI WYCIEK NIE MOŻE ZOSTAĆ USZCZELNIONY POŻAR GAZU NIE PROWADŹ AKCJI GAŚNICZEJ JEŻELI WYCIEK NIE MOŻE ZOSTAĆ USZCZELNIONY - mały pożar - proszek lub dwutlenek węgla - duży pożar - strumień zraszający lub mgłowy - usunąć zbiorniki z zasięgu ognia jeśli można to uczynić bez ryzyka

- prowadź akcję gaśniczą z dużej odległości albo używaj działek wodnych bezzałogowych - schładzaj zbiorniki zalewając je dużą ilością wody długo po ugaszeniu ognia - nie kieruj strumienia wody na źródło wycieku ani na urządzenie zabezpieczające - może nastąpić zamarzania - wycofaj się natychmiast w razie wzmagającego się dźwięku wydobywającego się przez zawór bezpieczeństwa oraz w razie zauważenie odbarwień lub odkształceń zbiornika

PROWADZENIE DZIAŁAŃ W OBRĘBIE DRÓG PUBLICZNYCH Większość zdarzeń z pojazdami wyposażonymi w instalację gazową będzie miała miejsce na drogach publicznych. Niezbędne jest zatem następujące postępowanie: zamknąć drogę dla ruchu pojazdów - przy pomocy służb specjalistycznych albo własnymi siłami i środkami. pojazdy ratownicze należy ustawiać - w przypadku braku innego miejsca - na skraju jednej części drogi i tylko od strony miejsca akcji stosując następujące zasady: członkowie załogi wychodzą z pojazdu od strony pobocza lub chodnika - z wyjątkiem kierowcy;

- kierujący działaniem ratowniczym zapewnia skuteczne zabezpieczenie ratowników i sprzętu z obu kierunków drogi nie zamkniętej dla ruchu; - pojazdy ratownicze powinny mieć włączone pełne oświetlenie wewnętrzne i światła ostrzegawcze na dachach; - w odpowiednich odległościach od pojazdów należy ustawić lampy sygnalizacyjne i znaki ostrzegawcze; - w szczególnych okolicznościach do zabezpieczenia lub zamknięcia drogi można dodatkowo użyć pojazdów ratowniczych ustawionych w poprzek jezdni, zapewniając odpowiednią ich widoczność; - każdorazowo przed wejściem na drogę należy zachować szczególną ostrożność, upewniając się że nie ma zagrożenia ze strony innych pojazdów;

PROWADZENIE DZIAŁAŃ W OBRĘBIE ZAGROŻENIA ZE STRONY MATERIAŁÓW ŁATWOPALNYCH I WYBUCHOWYCH Dla uniknięcia skutków zagrożenia należy kierować się następującymi zasadami: 1/ działać z największą rozwagą i ostrożnością , zwłaszcza przy prowadzeniu rozpoznania; 2/ stosować odpowiednią odzież ochronną i specjalną oraz izolacyjny sprzęt ochrony dróg oddechowych 3/ odciąć dopływ (lub wpływ) gazów łatwopalnych do przewodów kanalizacyjnych, wodociągowych, ogrzewczych i innych;

4/ zasięg i stężenie substancji wybuchowych bieżąco kontrolować przy użyciu przyrządów kontrolno - pomiarowych; 5/ zadania, o ile jest to możliwe wykonywać od strony nawietrznej, to jest od strony wiejącego wiatru; 6/ bezpieczeństwo ratowników pracujących w strefie powinni również zapewniać, gotowi do wejścia w nią ratownicy rezerwowi. W razie stwierdzenia zagrożenia mogącego spowodować wybuch, należy wycofać ludzi i sprzęt w miejsca bezpieczne.

STOSOWANIE SPRZĘTU OCHRONY DRÓG ODDECHOWYCH Stosując izolacyjny sprzęt ochrony dróg oddechowych należy: 1/ zachować szczególną karność, spokój i opanowanie; 2/ używać sprzętu tylko na wyraźny rozkaz dowódcy; 3/ zakładać i zdejmować maski wyłącznie na zewnątrz pomieszczeń, w atmosferze nie zanieczyszczonej substancjami szkodliwymi, a jednocześnie w miejscach położonych jak najbliżej obszaru, na którym prowadzona jest akcja ratownicza.

Przed założeniem maski osoby posiadające ruchome protezy zębowe obowiązane są wyjąć je z jamy ustnej. Przed wprowadzeniem ratownika do akcji musi on potwierdzić swoją gotowość do działań. Przed wejściem w strefę zagrożoną ratownik musi potwierdzić sprawność działania całego systemu izolującego.

OBOWIĄZKI PRZEŁOŻONEGO - po założeniu masek przez podwładnych sprawdzić funkcjonowanie izolacyjnego sprzętu ochrony dróg oddechowych, a zwłaszcza otwarcie dopływu powietrza z butli, szczelność przylegania maski, szczelność połączeń i złącz oraz wskazań określających ciśnienie powietrza w butli. - zwracać uwagę aby linki i sprzęt ubezpieczający, jak również uzbrojenie osobiste oraz wyposażenie nie powodowało lub nie mogło spowodować unieruchomienia izolacyjnego sprzętu ochrony dróg oddechowych.

- przestrzegać ściśle zasady nie przekraczania dopuszczalnego czasu pracy ustalonego dla danego typu aparatu oddechowego, - w przypadkach trudnych warunków pracy zmniejszyć w odpowiednim stopniu dopuszczalny czas przebywania osób w obszarze zagrożonym. - posługiwać się wcześniej ustalonymi znakami umownymi.

LITERATURA Piotr Guzewski, Roman Pawłowski - „Auto na gaz - instalacje zasilania samochodów ciekłym gazem” - Opolska Oficyna Wydawnicza - 1994 Komenda Wojewódzka Państwowej Straży Pożarnej w Suwałkach, Stowarzyszenie Inżynierów i Techników Pożarnictwa o/Suwałki - Sympozjum „Gaszenie pożarów płynnego propan - butan” - Suwałki kwiecień 1995 rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 17 listopada 1997 r. w sprawie warunków bezpieczeństwa i higieny służby strażaków oraz zakresu ich obowiązywania w stosunku do innych osób biorących udział w akcjach ratowniczych, ćwiczeniach lub szkoleniu ( Dz.U. Nr 145 poz.979 z późniejszymi zmianami) kwartalnik „Ratownictwo Polskie” nr 1/95 magazyn „ W akcji ” nr 2/2001 ,nr 1/2003 ,