TATRY

Tatry – najwyższe pasmo w łańcuchu Karpat.  Tatry leżą w Łańcuchu Tatrzańskim w Centralnych Karpatach Zachodnich. Powierzchnia Tatr wynosi 785 km², z tego ok. 175 km² (22,3%) leży w granicach Polski, a ok. 610 km² (77,7%) na terytorium Słowacji.

Grań główna Tatr przebiega od Huciańskiej Przełęczy (905 m) na zachodzie do Zdziarskiej Przełęczy (1081 m) na wschodzie. Tatry z lotu ptaka

Tatry dzieli się na: Tatry Zachodnie – najwyższy szczyt: Bystra (2248 m, po polskiej stronie: Starorobociański Wierch (2176 m) . Niekiedy z Tatr Zachodnich wydzielany jest Masyw Siwego Wierchu (1805 m), położony w całości na terenie Słowacji. Tatry Wschodnie: Tatry Wysokie – najwyższy szczyt: Gerlach (2654 m), po polskiej stronie: północno-zach. wierzchołek Rysów (2499 m) Tatry Bielskie – najwyższy szczyt: Hawrań (2152 m) Tatry Zachodnie Tatry Wysokie Tatry Bielskie

W Tatrach znajduje się wiele znanych szczytów W Tatrach znajduje się wiele znanych szczytów. Najbardziej rozpoznawalne to m.in.: Szczyty graniczne: Rysy, Mięguszowieckie Szczyty, Kasprowy Wierch, Świnica, Czerwone Wierchy, Wołowiec Po stronie polskiej: Giewont, Mnich, Kościelec, Kozi Wierch, Kominiarski Wierch Po stronie słowackiej: Gerlach, Łomnica, Krywań, Lodowy Szczyt, Sławkowski Szczyt, Hawrań Łomnica Mnich Giewont

Najwyższym szczytem Tatr Polskich są Rysy (wierzchołek pn. -zach Najwyższym szczytem Tatr Polskich są Rysy (wierzchołek pn.-zach. mający 2499 m, przez który biegnie granica Słowacji i Polski). Najwyższym szczytem Tatr jest znajdujący się całkowicie po słowackiej stronie Gerlach (2654 m n.p.m.), który jest również najwybitniejszym szczytem Tatr.

W graniach tatrzańskich znajduje się wiele przełęczy, które odgrywały ważną rolę w ruchu komunikacyjnym i handlowym. Były wykorzystywane podczas II wojny światowej przez kurierów. Przełęcz Tomanowa Przełęcz Pod Kopą Konradzką Przełęcz Pyszniańska

Z grzbietów tatrzańskich opadają liczne doliny. Dolina Gąsienicowa Dolina Chochołowska Z grzbietów tatrzańskich opadają liczne doliny. Dolina Pięciu Stawów Dolina Kościeliska

Jeziora Tatr zwane są tradycyjnie stawami. W Tatrach występuje blisko 200 różnej wielkości stawów, począwszy od największego, Morskiego Oka (34,93 ha), poprzez porównywalnie duży Wielki Staw Polski, do zupełnie maleńkich, jak Zadni Mnichowy Stawek (0,04 ha). Wielki Staw Polski Morskie Oko

Tatry są górami fałdowymi orogenezy alpejskiej, dlatego charakteryzuje je tzw. młoda rzeźba terenu. W okresie kredy późnej (w środkowym i późnym turonie), w ramach fazy subhercyńskiej, serie skalne zostały zafałdowane i przemieszczone ku północy o wiele kilometrów. Wtedy właśnie powstały płaszczowiny tatrzańskie. W eocenie obszar Tatr, a przynajmniej jego północna część, została przykryta płytkim morzem, w którym powstały zlepieńce, wapienie numulitowe, piaskowce, mułowce i łupki pokrywające północne stoki Regli oraz wypełniające Kotlinę Zakopiańską i budujące Pasmo Gubałowskie. Ostatecznie zostały wypiętrzone w późnym miocenie (10-15 mln lat temu).

Zdecydowaną większość Tatr budują skały krystaliczne, skały osadowe są obecne głównie na północnym skraju Tatr, gdyż były one przesunięte z południa i obalone na północ. W polskiej części Tatr, będącej północną częścią tego masywu, skały osadowe zajmują większą powierzchnię niż krystaliczne.

(3 do 8) zlodowaceń plejstoceńskich. Rzeźba Tatr ma cechy typowej rzeźby alpejskiej. Jest ona efektem znacznego neotektonicznego wyniesienia masywu nad okalające go kotliny śródgórskie, erozji rzecznej, krasowej oraz erozyjnej i akumulacyjnej działalności lodowców górskich podczas kliku (3 do 8) zlodowaceń plejstoceńskich.

Do największych jaskiń tatrzańskich należą: W skałach krasowiejących podczas czwartorzędu rozwinęły się systemy jaskiń. Po polskiej stronie odkryto dotychczas 800 jaskiń o łącznej długości 126,5 km. Do największych jaskiń tatrzańskich należą: Cień Księżyca – najdłuższa (24 100 m) w całych Tatrach i najgłębsza (451 m) w Tatrach Wysokich Jaskinia Wielka Śnieżna – najgłębsza (824 m deniwelacji), do stycznia 2010 uważana też za najdłuższą (23 619 m) Śnieżna Studnia – druga pod względem głębokości (763 m deniwelacji, 12 200 m długości) Jaskinia Wysoka-Za Siedmiu Progami – do lat 90. uważana za najdłuższą (11 660 m, 435 m deniwelacji) Jaskinia Bielska – najczęściej zwiedzana, najdłuższa (3829 m) w Tatrach Bielskich

Jaskinia Bielska Jaskinia Cień Księżyca Jaskinia Śnieżna Studnia Jaskinia Wielka Śnieżna Jaskinia Wysoka-Za Siedmiu Progami

Duże różnice wysokości bezwzględnej sprawiają, że w Tatrach zaznacza się piętrowy układ świata roślinnego: -Pogórze (do ok. 650 m n.p.m.) – gatunki identyczne jak na niżu. -Regiel dolny (do 1200–1250 m n.p.m.) – lasy złożone z jodły pospolitej i buka zwyczajnego. -Regiel górny (do 1500 m n.p.m.) – złożony głównie ze świerka pospolitego. Górna granica regla stanowi jednocześnie górną granicę lasu. Rosną tu karlejące świerki pospolite, wierzba śląska, górska odmiana jarzębiny i sosna limba. -Piętro subalpejskie (do 1800 m n.p.m.) – tworzone głównie przez kosodrzewinę z domieszką wierzby śląskiej. -Hale (do 2300 m n.p.m.) – obszar porośnięty niską trawiastą roślinnością. Niegdyś były to obszary intensywnie wykorzystywane gospodarczo jako pastwiska. Obecnie kontynuuje się kontrolowany wypas kulturowy na niektórych polanach. -Piętro turni (powyżej 2300 m n.p.m.) – rośnie tu jeszcze około 120 gatunków roślin naczyniowych.

Kosodrzewina Jodła pospolita Hala tatrzańska

Goździk lśniący Omieg kozłowiec Goryczka kropkowana Do charakterystycznych elementów flory Tatr należy występowanie tu wielu endemitów i subendemitów. Urdzik karpacki Szarotka alpejska Warzucha tatrzańska

Świat zwierzęcy Tatr. Świstak Ryś Niedźwiedź brunatny Myszołów Pomurnik Świat zwierzęcy Tatr. Niedźwiedź brunatny Wilk Myszołów

Klimat tatrzański ma wiele cech wspólnych z klimatem alpejskim Klimat tatrzański ma wiele cech wspólnych z klimatem alpejskim. Najważniejsze z nich to niska średnia temperatur w roku, duża zmienność temperatur w ciągu doby, gwałtowne zmiany, częste zachmurzenia, znaczna ilość dni z opadami (w wyższych partiach gór większość opadów ma postać śniegu), zamglenia, długo utrzymująca się pokrywa śnieżna, silne nasłonecznienie i wiatry wiejące zazwyczaj z zachodu oraz z kierunku południowo-zachodniego. Większość zjawisk związana jest z przechodzeniem frontów atmosferycznych.

Tatry badał też w latach 1835–1850 geolog Ludwik Zejszner. Pierwsza, odnotowana wycieczka w Tatry odbyła się w 1565 r. Z XVII w. pochodzą też wzmianki o pierwszych wejściach na szczyty. Za ojca polskiej turystyki tatrzańskiej uważa się Stanisława Staszica. W latach 1803–1805 wędrował po Tatrach, prowadząc badania naukowe. Ich owocem jest wydane w 1815 dzieło O ziemiorodztwie Karpatów. Staszicowi przypisywane jest pierwsze wejście na Kołowy Szczyt. Był też na Krywaniu, Sławkowskim Szczycie, Łomnicy. Tatry badał też w latach 1835–1850 geolog Ludwik Zejszner.

Tatry są objęte ochroną przez ustanowienie na ich obszarze Tatrzańskiego Parku Narodowego i TANAPu oraz przynależności do Światowej Sieci Rezerwatów Biosfery UNESCO

DZIĘKUJĘ ZA UWAGĘ PRZYGOTOWAŁ: