Andrzej Czernikiewicz Psychoedukacja w zaburzeniach psychicznych – kiedy, komu , jak? 1. schizofrenia 2. anoreksja i bulimia Andrzej Czernikiewicz

Schizofrenia

Dlaczego psychoedukacja?

Przekonania psychiatrów o głównych wyzwaniach w terapii schizofrenii Hellewell i in. 1998

Częściowa współpraca – pojawia się wcześnie i narasta stopniowo Lam i in. 2002; Weiden i Zygmunt 1997

Czym jest psychoedukacja w schizofrenii?

„Programy interwencji rodzinnych możemy określić jako psychoedukację ponieważ zawierają one zarówno materiały dydaktyczne oschizofrenii dla chorych i ich rodzin, jak i terapeutyczne strategie zaprojektowane w celu poprawy radzenia sobie ze stresem przez wszystkich członków rodzin, poprzez wzmacnianie komunikacji i poprawę zdolności rozwiązywania problemów” Goldstein 2002

Dlaczego PE rodzin? „Rodziny reprezentują naturalny system wsparcia chorych na schizofrenię, będący źródłem zaangażowania w walkę z chorobą i zainteresowania chorymi - niemożliwy zwykle do skutecznego zastąpienia innym systemem. Rodziny identyfikują zmiany wcześniej i trafniej aniżeli sami chorzy, stwarzając naturalne środowisko do uczenia się o chorobie i jej przyczynach, co jest bardzo ważne w powrocie chorych do normalnego poziomu funkcjonowania” Schooler 2002

„psychoedukacja w schizofrenii to proces obejmujący chorych, ich rodziny i ich terapeutów, w którym dochodzi do wymiany informacji między tymi trzema grupami na tematy związane z chorą osobą i jej systemem rodzinnym, w celu poprawy funkcjonowania chorych i ich rodzin” Czernikiewicz 2006

Od czego zależy sukces PE Pierwszym z nich jest zaangażowanie w psychoedukację zarówno pacjentów, jak i ich rodzin [Dixon i in. 2000]. Drugim czynnikiem jest czas stosowania psychoedukacji – im dłuższy tym efekty są lepsze [Tarrier i in. 1988]. Odnoszone przez chorych efekty związane z psychoedukacją zależą w dużej mierze od użycia przez nich jednego z dwu głównych „stylów zdrowienia”, tj. albo (1) integracji (włączania przeżyć psychotycznych we własną historię życia), albo (2) izolacji (izolowania przeżyć psychotycznych od reszty swoich, „normalnych” doświadczeń) [Thompson i in. 2003].

Tematyka zajęć – trzy programy

Tematyka zajęć PE (1) Grupa tematyczna Zagadnienia Psychoza Umożliwienie pacjentowi i jego rodzinie zrozumienia modelu powstawania zaburzeń psychotycznych i reakcji emocjonalnych na te zaburzenia Omówienie objawów podstawowych i dodatkowych psychozy Wyjaśnienie znaczenia modelu podatności na stres w rozwoju psychozy Przekazanie informacji na temat możliwości remisji Wyjaśnienie znaczenia wczesnej diagnozy psychozy Leczenie Dostarczenie informacji o możliwościach terapii farmakologicznej i psychosocjalnej (także informacji o objawach ubocznych) Pomoc dla pacjenta w zaakceptowaniu reguł jego terapii Zdrowienie Informowanie o czynnikach sprzyjających zdrowieniu Omówienie wpływu na zdrowienie takich czynników jak styl życia, socjalizacja, zdrowie fizyczne, czy używanie substancji psychoaktywnych

Tematyka zajęć PE (2) Grupa tematyczna Zagadnienia Radzenie sobie ze stresem Poprawa stylów radzenia sobie w obliczu stresu Nauka wykorzystania możliwości wsparcia społecznego Poznanie sposobów radzenia sobie przez pacjenta z przewlekłymi objawami psychotycznymi Praktyczna nauka rodzin użytecznych metod radzenia sobie ze stresem i zaburzeniami zachowania u chorego Zapobieganie nawrotom psychozy Dyskusja nad możliwością nawrotu Określanie wczesnych zwiastunów nawrotu Formułowanie planu postępowania w sytuacji nawrotu Dyskusja nad możliwościami zmiany stylu życia pacjenta w kierunku zapobiegania nawrotom Umiejętności rozwiązywania problemów Nauka o sposobach rozwiązywania problemów, określaniu celów swoich działań Nauka umiejętności społecznych (głównie umiejętności w kontaktach interpersonalnych)

Tematyka zajęć PE (3) Grupa tematyczna Zagadnienia „Normalizacja” doświadczeń, przezwyciężanie stygmatyzacji Walka z doświadczaniem stygmatyzacji „normalizacja” doświadczeń psychotycznych – oddzielenie tego co jest psychozą, a co normą, z jednoczesnym uświadomieniem możliwości nie tylko poprawy, ale pełnej remisji Zachęcanie do używania własnych, ale bezpiecznych, strategii radzenia sobie z chorobą, a także zachęcanie do społecznej integracji Ogólne informacje medyczne Dostarczanie informacji o problemach zdrowotnych związanych z chorobą i jej następstwami (bezdomność, niedożywienie, ryzykowne zachowania zdrowotne) Edukacja o istotnych problemach zdrowotnych pozostających w związku z psychozą: zapobieganie niepożądanej ciąży, wpływ alkoholu i narkotyków, zasady higieny, odżywianie, wysiłek fizyczny, działanie parafarmaceutyków i leków ziołowych

Tematyka zajęć – psychoedukacja w schizofrenii wg programu PRELAPSE. Sesja nr Temat   Dlaczego będziemy się spotykać? Czym jest psychoza, jakie są jej objawy? Dlaczego chorujesz? Jak teoria podatności na stres wyjaśnia objawy psychozy? Jak działają leki antypsychotyczne? Jakie są objawy uboczne po lekach antypsychotycznych? Co działa w terapii psychozy poza lekami? Jak zapobiegać nawrotom psychozy? Dlaczego będziemy się spotykać dalej?

Możliwości rozwiązania problemu Problemy psychoedukacji nastawionej na poprawę współpracy (adherence therapy) Problem Możliwości rozwiązania problemu Chory nie wierzy, że ma psychozę Klaryfikacja przeżyć psychotycznych chorego Dyskusja na temat negatywnych konsekwencji indywidualnych i społecznych przeżyć psychotycznych chorego Sformułowanie potrzeby leczenia celem zapobiegania przeżyciom psychotycznym i konsekwencjom tych przeżyć Lęk przed przewlekłą chorobą, „być może do końca życia” „Inspirowanie nadziei”, np. przez kontaktowanie z osobami chorymi i podobnymi doświadczeniami, które pokonały ten problem Unikanie tematyki „dożywotniej terapii” przez określanie krótoterminowych planów terapii Lęk przed stygmatyzacją związaną z przyjmowanymi lekami Wyjaśnianie błędnych sądów i nastawień na temat stygmatyzacji związanej z leczeniem Ehmann i Hanson 2004

Objawy uboczne po lekach antysychotycznych i związane z ty obawy Wyjaśnianie mechanizmu objawów ubocznych i sposobów ich redukcji Negocjowanie na temat terapii zmniejszającej ryzyko objawów ubocznych Przekonanie o tym, że „leki nie działają” Wyjaśnianie związku pomiędzy terapią a poprawą stanu psychicznego Monitorowanie stanu psychicznego, w tym szczególnie stopnia poprawy Informowanie o możliwości nawrotu i o związku pomiędzy kontynuacją terapii, a zmniejszaniem ryzyka nawrotu „poczucie całkowitego wyzdrowienia” Informowanie o ryzyku nawrotu w okresie remisji, w sytuacji zaprzestania terapii Omawiania wad i zalet „leczenia celowanego” Skargi na skomplikowaną terapię Preferowanie monoterapii Używanie metod przypominających o zasadach terapii Ehmann i Hanson 2004

Najczęściej omawiane tematy na zajęciach PE Najrzadziej Zwiastuny nawrotu – 97% Farmakoterapia – 93% Model podatności na stres – 93% Zapobieganie nawrotom – 92% Objawy uboczne – 87% Problemy partnerskie i seksualne – 22% Epidemiologia – 26% „przetrwałe” objawy – 30% Hipoteza dopaminowa – 34% Depresja popsychotyczna – 37% Rummel-Kluge i in. 2006

Format zajęć

Format „grupowy” zajęć Większa aktywność rodzin „Komfort” grupowy Psychoedukator jako moderator T1 T2 F1.1 F.1.2. F.2

Format „klasowy” zajęć „Komfort” szkolny Spotkania rodzin bez presji Zachęcanie do nauki Kluczowe znaczenie edukatora

W czym pomaga psychoedukacja?

Wpływ psychoedukacji na rokowanie długoterminowe (rehospitalizacje) Bauml i in. 2006

Wpływ PE na rokowanie długoterminowe (dni w szpitalu) Bauml i in. 2006

Ryzyko rocznego nawrotu McFarlane 2002

Remisja w okresie 2 lat McFarlane 2002

Dawki LPP w zależności od formatu psychoedukacji McFarlane 2004

Miejsce psychoedukacji w terapii schizofrenii

Skuteczność terapii psychosocjalnych w długoterminowym leczeniu schizofrenii Format terapii Indywidualna psychoterapia podtrzymujaca + Terapia umiejętności społecznych +++ Terapia rodzinna ( w tym PE) CBT Terapia zajęciowa RANZCP 2004

interwencje psychosocjalne poprawiające współpracę Psychoedukacja pacjenta Psychoedukacja rodziny i wsparcie dla niej Monitorowanie leczenia Monitorowanie objawów (psychozy i ubocznych) Psychoterapia grupowa i indywidualna Kane i in. 2003

interwencje programowe poprawiające współpracę Trening umiejętności społecznych Ciągłość opieki Intensyfikacja kontaktów Oddział dzienny Rehabilitacja psychiatryczna Kane i in. 2003

EE DD Stressory Leczenie antypsychotyczne Efektywne radzenie sobie Sposoby rozwiązywania problemów w rodzinie Społeczne systemy wsparcia

Metafory schizofrenii i jej terapii

PODSUMOWANIE Psychoedukacja w schizofrenii to proces obejmujący chorych, ich rodziny i ich terapeutów, w którym dochodzi do wymiany informacji między tym trzema grupami na tematy związane z chorą osobą i jej systemem rodzinnym, w celu poprawy funkcjonowania chorych”. Psychoedukacja jest więc procesem dziejącym się w układzie „chory –rodzina –terapeuta”.

PODSUMOWANIE Łącznikiem przekazywania informacji w procesie psychoedukacji jest najczęściej terapeuta, wykorzystujący wiedzę o chorobie i sposobach radzenia sobie z nią doświadczoną przez jednego pacjenta i jego bliskich dla terapii innego pacjenta i rodziny tego innego pacjenta. Jednakże, elementem przenoszącym tę wiedzę mogą być również sami pacjenci i ich rodziny, wtedy, gdy psychoedukacja odbywa się w formacie grupowym.   Psychoedukacja jest procesem ciągłym, i powinna obejmować pacjentów i ich bliskich już od pierwszego epizodu psychozy, i dalej być kontynuowana przez cały przebieg choroby.

Anoreksja i bulimia

Z czego wynika potrzeba psychoedukacji w zaburzeniach odżywiania się? System zaprzeczeń Wiek pacjentek Możliwość konfrontacji z innymi pacjentkami w bezpiecznym formacie Dobry system poznawczy vs. dysfunkcja systemu emocjonalnego Edukacja celem terapii vs. edukacja celem niższej wagi

Czym jest anoreksja i bulimia?

Jakie zachowania wskazują na anoreksję, jakie na bulimię?

Jakie są fizyczne objawy anoreksji, jakie bulimii?

Na czym polega terapia?

Na jakim etapie jesteś? 5 – średnio 10 – super 0 - tragedia

Na jakim etapie jesteś (waga)? 5 – średnio X X 10 – super 0 - tragedia

Na jakim etapie jesteś (stan somatyczny)? X 5 – średnio X 10 – super 0 - tragedia

Na jakim etapie jesteś (emocje)? 5 – średnio X X 10 – super 0 - tragedia

Na jakim etapie jesteś (rodzina)? 5 – średnio X X 10 – super 0 - tragedia

Na jakim etapie jesteś (waga)? X 5 – średnio X 10 – super 0 - tragedia

Psychoedukacja w zaburzeniach psychicznych – kiedy, komu , jak? W każdym okresie zaburzenia Każdemu , ,w każdej chorobie, tym bardziej im się to wydaje bezzasadne W oparciu o potencjał pacjentów i ich rodzin, edukator jest tylko „łącznikiem”