Kraszanka, pisanka – kolorowe jajo Jajko ptasie, zwyczajowo barwione lub pokryte wzorami.

Skąd wzięła się kroszonka ? Najstarsze pisanki – czyli barwione i zdobione jaja, pochodzą z terenów Mezopotamii, zamieszkanej przez starożytny lud Sumerów. Między innymi ten rodzaj wytwórczości wskazywał na ich wyjątkowo zaawansowany rozwój cywilizacyjny.

900-letnia pisanka Wykonana z gliny i pokryta szkliwem pisanka ma 4,9 cm wysokości i średnicę 3,9 cm. Zabytek pochodzi z Podhorzec na Ukrainie. Archeolodzy przypuszczają, że powstała między końcem XI a początkiem XIII wieku. W jej wnętrzu zamknięty został kamyk.  Jajko zostało znalezione w 1881 r. podczas wykopalisk prowadzonych przez krakowskiego archeologa Teodora Ziemięckiego na grodzisku Pleśnisko.  Ta pisanka ma 900 lat. Zobacz zdjęcia Pi­san­kę - grze­chot­kę ma­ją­cą ok. 900 lat można oglą­dać w Mu­zeum Ar­che­olo­gicz­nym w Kra­ko­wie. Wy­ko­na­na z gliny i po­kry­ta szkli­wem pi­san­ka ma 4,9 cm wy­so­ko­ści i śred­ni­cę 3,9 cm. Za­by­tek po­cho­dzi z Pod­ho­rzec na Ukra­inie. Jajko zo­sta­ło zna­le­zio­ne w 1881 r. pod­czas wy­ko­pa­lisk pro­wa­dzo­nych przez kra­kow­skie­go ar­che­olo­ga Teo­do­ra Zie­mięc­kie­go na gro­dzi­sku Ple­śni­sko. fot. PAP/Jacek Bed­nar­czyk (PAP/jmr)

Zwyczaj malowania jajek znany był w czasach cesarstwa rzymskiego, wspominają o nim Owidiusz, Pliniusz Młodszy i Juwenalis. Na ziemiach polskich najstarsze pisanki, pochodzące z końca X wieku, odnaleziono podczas wykopalisk archeologicznych w pozostałościach grodu na opolskiej wyspie Ostrówek. W procesie  chrystianizacji  pisankę włączono do elementów symboliki wielkanocnej. Obecnie pisanki wykonuje się przed Wielkanocą. Mają symbolizować rodzącą się do życia przyrodę, a w chrześcijaństwie  dodatkowo nadzieję wynikającą z wiary w zmartwychwstanie  Chrystusa. Zdobione świąteczne jajka to tradycja starsza niż chrześcijaństwo. Pojawiały się u Persów, Chińczyków i Fenicjan. Wzór rysowano na nich roztopionym woskiem, a następnie wkładano je do barwnika – łupin cebuli lub ochry, które nadawały im brunatnoczerwoną barwę.

Arabska pisanka z pismem koranicznym

Starożytna Grecja Ateny

Starożytny Egipt

Wschodnia Europa 500 lat temu

Polska IX wiek wapienne

Najstarsza polska pisanka sięga X wieku, a znaleziono ją w czasie wykopalisk na Ostrówku. Jest wykonana niemal tą samą techniką, co współczesne cudeńka tej części regionu śląska Opolskiego. 

Z chaosu wyłoniło się olbrzymie jajo, z którego wykluł się świat. Dlaczego jajo ? Z chaosu wyłoniło się olbrzymie jajo, z którego wykluł się świat.  To jeden z najstarszych i najbardziej popularnych symboli. W wyobrażeniach wielu ludów pierwotnych wszechświat był monstrualnym jajem,  które uformował wszechmocny i niewidzialny Bóg.

Jajo w mitach śródziemnomorskich. Oznacza nieboskłon, na który składa się siedem sfer. Zmienione przez Noc jajo wydało Erosa. Z jaja powstała Ziemia, ze skorupy Niebo. Także z jaja, jakie zniosła uwiedziona przez Zeusa Leda, wykluli się Dioskurowie, Helena Trojańska i Klitajmestra.

jajo w fińskim eposie W fińskim eposie Kalevala kaczka złożyła sześć złotych jaj i siódme żelazne. Wpadły one do wody, a z okruchów powstały ziemia, niebo, z żółtek wyszło słońce, z białka księżyc, z pstrych plam gwiazdy, a z ciemnych cząstek jajek odpłynęły chmury.

jajo w mitologii Słowian U Słowian jajko związane było z kultem boga słońca, było symbolem solarnym, symbolem nowego życia, narodzin. Było również uważane za potężny amulet przeciw czarom i złym mocom, występowało więc w obrzędach wiosennych i ku czci zmarłych. Z kultury ludowej, w której jajko pełniło rolę talizmanu zabezpieczającego przed złem lub zaklinacza dobrego, symbolu zdrowia i życia, miłości i płodności wyrósł zwyczaj święcenia wielkanocnych pisanek. W swej pierwotnej symbolice (jajka zdobione są przed Jarymi Godami, obchodzonymi współcześnie przez rodzimowierców słowiańskich.

Tradycje wielu kultur podkreślały wspólny rytm jaja ze światem, Słońcem, płodnością, zmartwychwstaniem. Było ono znakiem powrotu wiosny, domem. Używane w magii leczniczej i oczyszczającej uwalniało swą mocą siły witalne. W owalnym kształcie zamknięta była nadzieja na odradzanie się życia.

Figury geometryczne były znakiem nieskończoności. O wzorach Praktyka dekorowania skorupki miała spotęgować cudowne własności jajka. Szlaczki, zygzaczki symbolizują nieskończoność i niepoznawalność wszechświata. Kolory czerwony i biały wyrażały szacunek dla duchów opiekuńczych, Zieleń nawiązuje do odrodzenia przyrody i miłości, która wraz z rodzinnym szczęściem ukryta jest w brązie. Figury geometryczne były znakiem nieskończoności. Elementy solarne odwoływały się do takich wartości jak odrodzenie i wieczność.

pisanki u Górali Czadeckich Bukowina rumuńska  Motywy dekoracyjne umieszczone na jajach miały określone znaczenie: ; krzyż, kotwica, koło = wiara, nadzieja, miłość Liście dębu i czterolistna koniczyna = siła, moc róża rozkwitnięta -gwiazda z kropkami w środku = rozwój, wydanie dobrych owoców

jajko – życie wieczne Na pamiątkę zmartwychwstania kolor czerwony stał się symbolem zwycięstwa, radości i dobrych wiadomości. Maria Magdalena, która pierwsza ujrzała Chrystusa zmartwychwstałego, pobiegła do domu. Zauważyła, że jajka w jej gospodarstwie zabarwiły się na czerwono. Podzieliła się nimi z apostołami, do których udała się z wiadomością. wg. podania greckiego z Xw. Pierwsi Chrześcijanie w Armeni także barwili jajka na czerwono Rumuńskie przysłowie mówi „ kiedy zabraknie czerwonego jajka, to nastąpi koniec świata”.

Pisanka bo pisana, ze wzorami pisanie woskiem na jajku

żółty żółty oznacza urodzaj, ziarno, siłę witalną słońca, oznacza również centrum wszechświata liście brzozy i olchy, kora szakłaka i młodej jabłoni, drewno morwy, suszone kwiaty jaskrów polnych, majówki błotnej, trzciny i rumianku, łuski cebuli igły modrzewiowe 

pomarańczowy radość ze zmartwychwstania marchew dynia 

czerwony marzanna, kora kruszyny i dębu, olchowe szyszki, miłość, związek małżeński dający początek życiu, biologiczny wymiar życia, krew Chrystusa przelana za ludzi marzanna, kora kruszyny i dębu, olchowe szyszki, owoce czarnego bzu, suszone owoce jagody 

brązowy wytrzymałość, siła oraz symbol cierpliwości, urodzaj ziemi łupiny, korzenie orzecha, igliwie jodły, bardzo ciemny brązowy dawała kora dębu i olchy. 

niebieski niebo, powietrze, symbol zdrowia owoce tarniny

fioletowy płatki ciemnej malwy, czarne jagody, niebieski łączony z barwnikami czerwonymi zapewniał ładne odmiany fioletu symbol żałoby wielkopostnej, a także jej koniec, i czas radości ze zmartwychwstania

zielony symbol nadziei, wiosny i rodzącego się życia niektóre trawy, ozimina, liście ziół, w tym głównie pokrzywa i liście barwinka

wykończenie pisanki . Elegancji dodawał zewnętrzny połysk kraszanki, dlatego powlekano ją cienką warstwą oliwy. 

KRASZANKI, KROSZONKI, MALOWANKI, BYCZKI Pisanki są różne KRASZANKI, KROSZONKI, MALOWANKI, BYCZKI to gotowanie jajka w naturalnym wywarze barwnym

BATIKOWA jajko zdobi się wzorami z wosku, a następne całe jajko zanurza się w farbie wschodnie rejony Polski

technika spotykana głównie w Polsce i Austrii DRAPANKI zafarbowane jaja, na których drapało się wzory ostrym narzędziem – np. nożykiem, brzytwą technika spotykana głównie w Polsce i Austrii

OKLEJANKI, NAKLEJANKI są przyozdobione sitowiem, płatkami bzu, skrawkami kolorowego, błyszczącego papieru, tkaniny, również nicią lub włóczką wełnianą itp. na Podlasiu

okolice Krakowa i Łowicza NALEPIANKI  Powstaje przez ozdabianie skorupki jajka różnobarwnymi wycinankami z papieru. Huculskie wyróżniają się misternym wzorem plamkowym, przypominającym barwną mozaikę.  okolice Krakowa i Łowicza

AŻURKI, PISANKI AŻUROWE są wykonywane z wydmuszek jaj kurzych, kaczych, gęsich i strusich. Technika polega na nawiercaniu w skorupce otworów przy pomocy wiertarki i malutkiego wiertła. Wydmuszka z wyciętymi w ten sposób wzorami jest malowana najczęściej farbą akrylową.

pisankowe tradycje

pisać pisanki mogły tylko kobiety mężczyznom nie wolno było wchodzić do pomieszczenia, w którym to robiły gdy któryś wszedł, trzeba było odprawić urok zakochani obdarowywali się pisankami dziewczyna chcąc się podobać, pocierała pisanką część ciała, którą chciała zachwycić chłopaka później pisankę tłukła, rozcierała na proszek skorupkę, która po dodaniu jej do jedzenia miała zapewnić dziewczynie uczucie chłopaka skorupki po poświęconych pisankach zapewniają urodzaj planów W pierwszy dzień Wielkanocy zakopywano jaja w skiby pól i w grządki ogrodów warzywnych, skorupy pisanek rzucano do sadów pod drzewa owocowe. Miało to odstraszyć szkodniki i spowodować obfitość owoców

najdroższe pisanki XIX wieczny jubiler z Petersburga Petera Carla Fabergé wykonywał te kunsztowne jaja dla rosyjskiego cara Aleksandra III. Handlarz złomem z USA kupił na targu staroci złote jajko. Okazało się, że było to jedno z jaj Fabergé, klejnot wart 33 miliony dolarów. Do czasu wybuchu rewolucji powstały 54 jaja. W 1900 roku klejnoty wystawiono na paryskiej Wystawie Światowej, a jej twórca w dowód uznania otrzymał Legię Honorową

Pisanki to także zabawa Jajko o jajko, Wybitka, stukanie to popularna zabawa wielkanocna polegająca na stukaniu ugotowanymi jajkami. Wygrywa ten, kogo jajko nie popęka. Zwycięstwo ma wróżyć szczęście na przyszłość.  Zabawa ta była znana w Polsce już od XV wieku pod nazwą „w waletke” Taczanie jajek, kto dalej  zabawa ta polegała na kulaniu jajek. Wygrywa tutaj ten, kto poturla swoje jajko najdalej. Najczęściej tacza się po niewielkiej pochyłości. W pewnej odmianie należało trafić w wcześniej wykopany dołek.

Palant, Piłka Palantowa W wielu regionach Europy zachodniej zachował się zwyczaj, że podczas śniadania rozbija się skorupki jaj monetami, uderzając jajkiem o jajko czy jajkiem o czoło. Palant, Piłka Palantowa  W Grabowie w województwie łódzkim w wtorek wielkanocny obchodzone jest święto palanta i oczywiście prowadzone są rozgrywki w te grę.

Zbijak – dwie osoby stoją naprzeciwko siebie i rzucają jakiem w swoją stronę. Po każdym złapanym rzucie oddalają się od siebie o krok. Wygrywa ta para, która odejdzie od siebie na największą odległość. Wielkanocnym zwyczajem, który wiąże się z pradawnym wierzeniem w słońce tańczące na niebie u progu wiosny, jest wrzucanie tzw. tańczącego jaja  do źródła.

W Saalfeld (Turyngia, Niemcy) rośnie jabłoń, która od ponad 50 lat rodzi… jaja. Wszystko za sprawą emeryta Volkera Krafta, który w 1965 roku wymarzył sobie barwne, wielkanocne drzewo i od ponad pół wieku – wraz z żoną i córką – dokładał wszelkich starań, by owo marzenie spełnić. Zaczynał skromnie, od 18 pisanek. W tym roku na jabłonce zawisła rekordowa liczba 10 tysięcy dekorowanych różnymi technikami jaj. Umieszczenie na drzewie wszystkich ozdób zajęło rodzinie Kraftów 3 tygodnie.

pisanki tradycyjne

opolskie drapane

opolskie pisane woskiem

Opolskie zdobione sitowiem

malowane

pisane woskiem - batikowe

współczesne

z liści

z Gliwic

Lublin

Lublin

huculskie

huculskie z Bukowiny

zakarpackie

Lipsk – granica z Białorusią

Lipsk - Polska

drapane z Polski

Rzeszów

Śląsk

Tomaszów

wzory polskie

Austria

Austria

Austria

Belgijskie

Belgijskie

Chińskie

Chorwackie

Czeskie

Czeskie

Czeskie - Kraślice

Czeskie - Praga

Francuskie

Greckie

Greckie

Greckie

Greckie chlebki wielkanocne

Litwa

Litwa

Niemieckie

Rosja

Rosja

Rumunia

Rumunia

Słowackie

Węgry

Ukraina

Ukraina

wzory pisanek ukraińskich – muzeum w Kołomyji

wzory pisanek Ukraińskich

ciekawe przykłady z całego świata smocze jaja

fashion

wstążki atłasowe

szydełkowe

Frywolitka

Pisanka z ciasta i czekolady

witrażowe

do widzenia … wesołych świąt! pa, pa…