Diagnostyka funkcjonalna i programowanie fizjoterapii w geriatrii

Geriatria vs. Gerontologia Geriatria - dziedzina medycyny dotycząca fizjologicznych i patologicznych aspektów starzenia się człowieka oraz problemów klinicznych starszego wieku. Gerontologia - interdyscyplinarna nauka o starzeniu się i starości, zajmująca się szerokim zakresem zagadnień, od biologii i genetyki, poprzez medycynę, psychologię, po socjologię i demografię, nie należy zwężać jej do zagadnień medycznych

Proces starzenia a starość Starzenie się - normalny długotrwały i nieodwracalny proces fizjologiczny zachodzący w osobniczym rozwoju żywych organizmów, także człowieka. Starość - (wiek starczy)- końcowy okres starzenia się, który nieuchronnie kończy się śmiercią Okresy starości: Starość wczesna 60-74. roku życia Starość właściwa 75-89. roku życia Długowieczność >90. roku życia

Całościowa Ocena Geriatryczna „Wielowymiarowy, interdyscyplinarny i zintegrowany proces diagnostyczny służący do określenia problemów zdrowotnych i funkcjonalnych (medycznych, fizycznych, psychicznych, socjalnych i społecznych) starszego pacjenta celem oszacowania obszarów deficytów funkcjonalnych i ustalenia priorytetów leczniczo-rehabilitacyjnych”

Cele COG Planowanie terapii Planowanie rehabilitacji Planowanie opieki długoterminowej Koordynacja celów wyznaczonych przez świadczeniodawców Optymalne wykorzystanie dostępnych zasobów

Pacjent geriatryczny Pacjent znajdujący się w późnej starości Osoba zniedołężniała Osoba o złożonej niesprawności Osoby w krytycznych momentach życia

Całościowa Ocena Geriatryczna Komponenty Elementy Ocena zdrowia fizycznego Główny problem Współistniejące choroby Przegląd leków Stan odżywienia Ocena stanu funkcjonalnego Podstawowe czynności życia codziennego Instrumentalne czynności dnia codziennego Poziom aktywności fizycznej Równowaga i chód Ocena stanu psychicznego Ocena funkcji poznawczych Ocena depresji Ocena zaplecza społecznego Wsparcie ze strony bliskich Dostępność opieki zdrowotnej Ocena środowiska Bezpieczeństwo w domu Transport i teleopieka

COG w praktyce fizjoterapeutycznej Całościowa Ocena Geriatryczna Stan czynnościowy ADL IADL TUG SFT Stan psychiczny MMSE AMTS GDS Stan odżywienia MNA Równowaga i ryzyko upadku POMA BBS FR

ADL – Activities of Daily Living CZYNNOŚĆ PACJENT KĄPANIE SIĘ nie wymaga pomocy lub pomoc potrzebna tylko przy myciu jednej części ciała UBIERANIE SIĘ ubiera się bez żadnej pomocy lub pomoc potrzeba tylko przy wiązaniu sznurówek KORZYSTANIE Z TOALETY idzie do toalety, korzysta z niej, poprawia ubranie i wraca z toalety bez pomocy (może używać laski, chodzika, w nocy basenu lub nocnika) PORUSZANIE SIĘ przemieszcza się z/do łóżka lub na krzesło bez pomocy (może używać laski lub chodzika) KONTROLOWANE WYDALANIE MOCZU I STOLCA całkowicie panuje nad zwieraczami JEDZENIE spożywa posiłek bez pomocy (ewentualnie wymaga pomocy w krojeniu mięsa lub smarowaniu pieczywa masłem) Maksymalnie 6 punktów 5-6 punktów – osoba sprawna 3-4 punkty- osoba umiarkowanie niesprawna <2 punkty – osoba poważnie niesprawna

IADL – Instrumental Activities of Daily Living) Czynność TAK, samodzielny NIE, niesamodzielny 1 Użycie telefonu 1= przynajmniej odbiera 0= nie korzysta 2 Zakupy codzienne 1= tak 0= nie lub z pomocą 3 Przygotowanie posiłków 1= tak, samodzielnie 0= nie lub tylko podgrzewa 4 Porządki 1= tak, bez pomocy 5 Pranie 1= jeśli cokolwiek pierze 0= nie jest w stanie 6 Środki transportu 1= samodzielnie korzysta 0= wymaga pomocy 7 Własne leki 1= zażywa w sposób właściwy 8 Rozporządzanie pieniędzmi 1= samodzielnie, podczas codziennych zakupów 0= nie posługuje się

TUG – The Timed Up and Go Interpretacja < 10 sekund – norma, sprawność funkcjonalna prawidłowa 10-19 sekund – samodzielny w większości czynności dnia codziennego 20-29 sekund – częściowo ograniczona sprawność funkcjonalna ≥ 30 sekund – znacznie ograniczona sprawność funkcjonalna

MMSE- Mini Mental State Examination Orientacja w czasie i miejscu Orientacja w czasie Orientacja w miejscu Zapamiętywanie Uwaga i liczenie Przypominanie Funkcje językowe Nazywanie Powtarzanie Wykonywanie poleceń Praksja konstrukcyjna Ocenia stan umysłowy Interpretacja: 30 - 27 - wynik prawidłowy  26 - 24 - zaburzenia poznawcze bez otępienia  23 - 19 - otępienie lekkiego stopnia  18 - 11 - otępienie średniego stopnia  10 - 0 - otępienie głębokie 

AMTS – Abbreviated Mental Test Score Ile ma Pan/i lat? Która jest godzina? Z dokładnością do 1 godziny. Adres, który Panu/i podam, proszę powtórzyć i postarać się zapamiętać - ul. Akacjowa 17. Który mamy rok? Jaki jest Pana/i adres? Kiedy się Pan/i urodził/a? W którym roku rozpoczęła się II Wojna Światowa? Jak nazywa się Prezydent? Proszę policzyć wspak od 20 do 1. Proszę powtórzyć adres, który Panu/i podałem/am Uzyskany wynik > 6- stan prawidłowy 4 - 6- upośledzenie w stopniu umiarkowanym 0 - 3- upośledzenie w stopniu ciężkim

GDS – Geriatric Depression Scale Myśląc o całym swoim życiu, czy jest Pan/i zadowolony/a? Czy zmniejszyły się P. zainteresowania lub aktywność (ilość zajęć)? Czy ma P. uczucie, że P. życie jest puste? Czy często czuje się P. znudzony/a? Czy zwykle jest P. w dobrym nastroju? Czy obawia się P., że może przydarzyć się P. coś złego? Czy przez większość czasu czuje się P. szczęśliwy/a? Czy często czuje się P. bezradny/a? Czy zamiast wyjść wieczorem z domu woli P. w nim pozostać? Czy uważa P., że ma więcej kłopotów z pamięcią niż inni? Czy uważa P., że wspaniale jest żyć? Czy czuje się P. gorszy/a od innych ludzi? Czy czuje się P. pełen/pełna energii? Czy uważa P., że sytuacja jest beznadziejna? Czy myśli P., że większości ludzi wiedzie się lepiej niż Panu/Pani?

GDS – Geriatric Depression Scale Ocena stanu pacjenta w ostatnich 2 tygodniach Interpretacja <5 punktów - stan prawidłowy 6 -10 punktów - depresja umiarkowana 11 -15 punktów - ciężka depresja

MNA – Mini Nutritional Assessment Ocena stanu odżywienia Interpretacja: Maksymalna Iiczba punktów: 30 > 23,5 pkt = dobry stan odżywienia, 17 - 23,5 pkt = grupa ryzyka niedożywienia <17 pkt = niedożywienie

MNA- Mini Nutritional Assessment Dane antropometryczne Wskaźnik masy ciała BMI IMC<19 =0, 19 ≤MC <21 =1, 21≤IMC <23 =2, IMC≥23 =3 Obwód ramienia w połowie jego długości [MAC(cm)] CB<21 =0,0, 21≤CB≤22 =0,5, CB>22 =1,0 Obwód łydki [CC (cm)] CM<31 =0 CM≥ 31 =1 Spadek masy ciała w ciągu ostatnich 3 miesięcy Utrata nie większa niż 3 kg = 0 Nie wie = 1 Utrata 3-6kg =2 Brak utraty masy ciała =3 Ocena ogólna Czy pacjent mieszka w domu rodzinnym? Nie =0 Tak= 1 Czy pacjent zażywa więcej niż 3 leki dziennie? Tak=0 Nie=1 Czy pacjent w ciągu ostatnich 3 miesięcy przeszedł stres psychiczny lub ciężką chorobę? Stopnień aktywności ruchowej Unieruchomienie w łóżku lub fotelu =0 Umiejętność wstawania z łóżka lub fotela bez opuszczania mieszkania =1 Pełna sprawność =2 Zaburzenia neuropsychiczne Ciężka demencja lub depresja= 0 Łagodna demencja= 1 Bez zaburzeń psychicznych =2 Obecność otarć naskórka lub owrzodzeń

MNA -cd Ocena diety Ile pełnych posiłków pacjent spożywa dziennie? 1 posiłek =0, 2 posiłki =1, 3 posiłki =2 Czy pacjent spożywa: -przynajmniej 1 x dziennie produkty mleczne -jarzyny lub jajka 2 lub więcej razy w tygodniu -codziennie mięso lub ryby Jeżeli 0-1 raz tak =0 Jeżeli 2 razy tak =1 Jeżeli 3 razy tak= 2 Czy pacjent spożywa co najmniej 2 razy dziennie owoce lub jarzyny? Nie =0 Tak =1 Czy ograniczenie spożywania posiłków w ostatnich 3 miesiącach wiązało się z utratą apetytu albo z zaburzeniami połykania, żucia lub trawienia? Ciężka utrata apetytu =0, Umiarkowana utrata apetytu =1, Bez utraty apetytu =2 Ile szklanek napojów pacjent wypija dziennie?(woda, sok, kawa, herbata, wino) Mniej niż 3 szklanki =0,0, 3-5 szklanek =0,5, Więcej niż 5 szklanek =1,0 Ocena sposobu spożywania posiłków Wymaga karmienia =0, Zjada samodzielnie, ale z trudnością =1, Pełna samoobsługa =2 Samoocena Czy pacjent uważa że ma jakiekolwiek zaburzenia stanu odżywiania? Duże niedożywienie =0, Nie potrafi ocenić, ale stwierdza umiarkowane niedożywienie =1, Nie stwierdza zaburzeń stanu odżywienia =2 Jak pacjent ocenia swój stan zdrowia w porównaniu i innymi ludźmi w tym samym wieku? Nie tak dobry =0,0, Nie wie = 0,5, Tak samo dobry =1,0 Lepszy = 2,0

POMA- Performance Oriented Mobility Assessment (POMA-B) zawiera 9 cech, dotyczących oceny równowagi w siedzeniu, wstawaniu, w pozycji stojącej, w obracaniu się i siadaniu. (POMA-G) w 7 cechach ocenia chód, uwzględniając jego zapoczątkowanie, długość i wysokość kroku, symetrię kroku, ciągłość chodu, ścieżkę chodu i pozycję ciała. Za każdą cechę badany może uzyskać 0, 1 lub 2 punkty, a maksymalny do osiągnięcia wynik wynosi 28 punktów. Interpretacja: <26 punktów wskazuje na istnienie ryzyka upadków, <19 punktów oznacza 5-krotnie wyższe ryzyko.

POMA-B 1. Równowaga podczas siedzenia 0= pochyla się lub ześlizguje z krzesła 1= zachowuje równowagę, zabezpieczony 2. Wstawanie z miejsca 0= niezdolny do wstania bez pomocy 1= wstaje z pomocą rąk 2= wstaje przy pierwszej próbie 3. Próby wstawania z miejsca 0= niezdolny do wstania bez pomocy 1= wstaje, ale potrzebuje kilku prób 2= wstaje po pierwszej próbie 4. Równowaga bezpośrednio po wstaniu z miejsca (pierwsze 5s) 0= stoi niepewnie (zatacza się, przesuwa stopy) 1= stoi pewnie, ale podpiera się używając pomocy 2= bez podparcia 5. Równowaga podczas stania 0= stoi niepewnie 1= stoi pewnie ale na szerokiej podstawie lub z pomocą 2= bez pomocy 6. Próba trącania 0= zaczyna się przewracać 1= stoi niepewnie, ale samodzielnie utrzymuje pozycję 2= stoi pewnie 7. Próba trącania przy zamkniętych oczach badanego 0= stoi niepewnie 1= stoi pewnie 8. Obrót o 360 stopni 0= ruch przerywany 1= ruch ciągły 0= niepewnie(zataczanie, chwytanie przedmiotów) 1= pewnie 9. Siadanie 0= niepewnie (źle ocenia odległość) 1= pomaga sobie rękoma 2= pewny, płynny ruch

POMA-G 1. Zapoczątkowanie chodu 0= jakiekolwiek niezdecydowania/wahania 1= start bez wahania 2. Długość i wysokość kroku - zasięg ruchu prawej/lewej stopy przy wykroku   0= nie przekracza miejsca stania lewej/prawej stopy 1= przekracza położenie lewej/prawej stopy 0= prawa/lewa nie odrywa się całkowicie od podłogi 1= prawa/lewa stopa całkowicie unosi się nad podłogą 3. Symetria kroku 0= długość prawej i lewej stopy nie jest jednakowa 1= długość kroku obu stóp wydaje się równa 4. Ciągłość chodu 0= zatrzymuje się między poszczególnymi krokami/ brak ciągłości 1= chód wydaje się ciągły 5. Ścieżka chodu 0= wyraźne odchylenie od toru 1= niewielkie odchylenie od ścieżki lub pomoc laski, kuli 2= prosta ścieżka bez korzystania z pomocy 6. Tułów 0= wyraźne kołysanie lub pacjent korzysta z przyrządów pomocniczych 1= nie ma kołysania, podczas chodu uginanie kolan, pochylenie tułowia lub rozkładania ramion 2= pacjent nie kołysze tułowiem, nie zgina kolan ani pleców, nie angażuje kończyn górnych ani nie korzysta z przyrządów pomocniczych 7. Pozycja podczas chodzenia 0=Pięty rozstawione 1= Pięty prawie stykają się

BBS- Berg Balance Scale Poszczególne zadania są uporządkowane w kolejności wykonania od najłatwiejszego do najtrudniejszego i ocena w pięciostopniowej skali (0–4). Maksymalnym wynikiem możliwym do zdobycia w teście jest 56 punktów Interpretacja: 0 – 20 Pacjent uzależniony od wózka 21 – 40 Chodzi z pomocą 41 – 56 Niezależny

BBS- Berg Balance Scale Zmiana pozycji z siadu do stania Stanie bez pomocy Siad bez podparcia Zmiana pozycji ze stania do siadu Transfer Stanie z zamkniętymi oczami Stanie stopy razem Podnoszenie przedmiotów z podłogi Stanie na jednej nodze Skręty tułowia przy nieruchomych stopach Sięgnięcie w przód stojąc Obrót 360 stopni Wejście na stopień Stanie w jednej linii, stopy jedna za drugą

FRT - Functional Reach Test Test ten dostarcza ilościowej (wyrażonej w centymetrach) informacji o dynamicznej zdolności utrzymania równowagi w pozycji stojącej Interpretacja: 15-25 cm  wskazuje na  dwukrotnie podwyższone ryzyko upadków 0-15 cm wskazuje na czterokrotnie podwyższone ryzyko upadków Wiek                     Mężczyźni               Kobiety 20-40 lat              ok.42,4cm                  ok.37,1cm 41-69 lat             ok.37,9cm                  ok.35,1cm 70-87 lat             ok.33,5cm                  ok.26,7cm