Czynniki ryzyka oraz skuteczny plan działań dotyczący prawidłowego przebiegu okresu powycieleniowego u krów mlecznych. Prof. Christian Hanzen Université de Liège Faculté de Médecine Vétérinaire Service de Thériogenologie des animaux de production E-mail : Christian.hanzen@ulg.ac.be Adres strony: http://www.therioruminant.ulg.ac.be/index.html Publikacje : http://orbi.ulg.ac.be/

Fakty -niezależnie od tego czy krowa jest w typie mlecznym czy mięsnym, pozostaje elementem procesu produkcyjnego - celem każdego hodowcy jest uzyskanie jak najwyższych wyników produkcji, przy jak najniższych kosztach W pierwszej kolejności chciałbym podziękować komitetowi organizacyjnemu za zaproszenie mnie do udziału w tej konferencji. Możemy uważać każdą mleczną czy też mięsną krowę za narzędzie produkcyjne. W tym znaczeniu, celem każdego rolnika jest wyprodukowanie kwoty mlecznej czy mięsa minimalizując koszty produkcji. Zdrowie stada i programy zarządzania produkcją odnoszą się do zintegrowanej wielokierunkowej oferty zawierającej w sobie wiele aspektów jak bioasekuracja, zdrowie cieląt, ekonomiekę zdrowia, kulawizny, żywienie, kontrolę parazytologiczną, programy szczepień, zdrowie wymienia oraz ostatni wymieniony, ale nie mniej ważny rozród. Nie zapominajmy, że za każdym razem, gdy stawiamy indywidualną diagnozę, wykonujemy dobry krok w kierunku leczenia stada. Ta prezentacja powinna wyjaśnić w jaki sposób można polepszyć wskaźniki rozrodu u krów mlecznych i mięsnych.

W produkcji bydła, głównym celem jest osiągnięcie plenności i płodności na opłacalnym poziomie. Co to oznacza ? W rozrodzie bydła niezbędnym jest osiągniecie i utrzymanie plenności i płodności na odpowiednim poziomie. Proponuję na początku zdefiniować te dwa określenia.

C1 C2 C3 Cn Ostatnia AI Płodność definiowana jest jako liczba AI niezbędnych do zajścia w ciążę Płodna jeżeli < 3 i niepłodna jeżeli > 2) FI FI AI1 AI1 AI1 Poród C1 C2 C3 Cn Brakowanie 24 miesiące Okres dojrzewania Okres reprodukcji 365 dni Ostatnia AI Plenność definiowana jest jako czas niezbędny do zajścia w ciążę lub wycielenia Prawidłowa jeżeli CI < 365-380 days Nieprawidłowa jeżeli CI > 380 days Od urodzenia do brakowania każda samica bydła domowego powinna wycielić się co najmniej raz. Każdy z tych okresów może być podzielony na podokresy. Pomiędzy urodzeniem a pierwszym wycieleniem, możemy wyróżnić okres dojrzewania czyli okres od narodzin do pierwszej inseminacji, okres reprodukcji czyli okres pomiędzy pierwszą i skuteczną inseminacją oraz okres ciąży czyli okres pomiędzy skuteczną inseminacją i wycieleniem. Te okresy mogą być wyznaczone również pomiędzy dwoma wycieleniami. Może się zdarzyć, że po jednym lub więcej wycieleniach, zwierzę nie zajdzie w ciążę i będzie wymagało leczenia po okresie laktacji. Z ekonomicznego punktu widzenia, ważne jest wyznaczenie określonych celów. Dlatego wiek pierwszego wycielenia powinien wynosić 24-26 miesięcy, a okres międzywycieleniowy 365 do 380 dni. Plenność jest definiowana jako czas potrzebny do zajścia w ciążę lub wycielenia. Jeżeli średnia wartość dla krowy lub w stadzie krów jest wyższa niż wyznaczony cel mówimy o niskiej plenności. Płodność jest definiowana jako liczba zabiegów inseminacji przeprowadzonych dla uzyskania ciąży. Krowę uznaje się za płodną jeśli jest w ciąży po mniej niż trzech zabiegach inseminacji. Jeżeli jest inseminowana więcej niż dwa razy nazywa się ją niepłodną. Okres ciąży

W celu osiągnięcia satysfakcjonujących, odpowiednio opłacalnych wskaźników rozrodu, niezbędna staje się kontrola każdego okresu W celu osiągnięcia satysfakcjonujących wskaźników rozrodu, lekarz weterynarii powinien kontrolować poszczególne okresy ponieważ każdy okres jest związany z innym stanem patologicznym.

100 najskuteczniej wykorzystanych dni po wycieleniu Wycielenie 2 Inwolucja Okres zasuszenia Anoestrus +30 Koniec ciąży Okres międzyciążowy Repro Ciąża Okres przejściowy +20 - 20 - 60 + 50 + 80 Prawidłowo, po wycieleniu i na koniec poprzedniej ciąży, mamy 80 dni za ponowne zacilenie krowy. W rzeczywistości ten okres jest nieco dłuższy. Po wycieleniu mamy okres międzyciążowy. Prawidłowo, krowa w tym okresie powinna być inseminowana 50 – 60 dnia. Po nim następuje okres reprodukcji czyli okres rozmnażania. Jeżeli krowa zajdzie w ciążę po jednej, dwóch inseminacjach, długość tego okresu powinna wynosić średnio 1do 30 dni. Okres międzyciążowy zawiera w sobie okres inwolucji macicy. Zazwyczaj potrzebnych jest 30 dni a średnica rogów macicy nie przekraczała 5 cm. Po porodzie powinna jak wejść w cykl tak szybko jak to jest możliwe, najpóźniej 50-60 dni po porodzie. W tym samym czasie, produkcja mleka drastycznie wzrasta. Przed wycieleniem niezbędny jest okres zasuszenia. Jest on potrzebny do odbudowy tkanki gruczołu mlekowego, poprawy poprzez żywienie punktowego wskaźnika kondycji lub czasami zaszczepienia krowy. W końcu, należy wspomnieć o okresie przejściowym. Okres przejściowy jest w przybliżeniu określany jako trzy tygodnie przed wycieleniem do trzech tygodni po wycieleniu. Pojawiają się duże zmiany metaboliczne w ciele krowy, kiedy przechodzi ze stanu bez laktacji w laktację oraz podlega stresowi porodowemu. Krowy często mają problem z przystosowaniem się do zmian metabolicznych i zmian w opiece, co skutkuje zachorowaniami u 75% mlecznych krów w czasie pierwszego miesiąca po porodzie. Jeżeli dodamy 20 dni przed porodem do 80 dni po porodzie, otrzymamy w rzeczywistości mniej więcej 100 dni na ponowne zacielenie krowy. To jest wyzwanie dla każdego lekarza weterynarii i … hodowcy.

poszczególne okresy charakteryzują się różnorodnymi stanami patologicznymi To jest bardzo trudne wyzwanie ponieważ w poszczególnych okresach może pojawić się wiele stanów patologicznych. Każdy z tych problemów może być czynnikiem ryzyka prowadzącym do wzrostu liczby wolnych dni lub liczby inseminacji potrzebnych do zacielenia krowy.

Okres międzyciążowy Okres zasuszenia C Rep ciąża Dystocka (J0) Ostre zapalenie wymienia Dystocka (J0) Milk fever (gorączka mleczna) Ujemny bilans energetyczny Ostre zapalenie macicy Przemieszczenie trawieńca Acetonemia (3 à 6 sem) Opóźnienie inwolucji macicy Zatrzymanie łożyska(J1) Anoestrus powycieleniowy Torbiele jajnika Kliniczne/podkliniczne endometritis/pyometra Późna zamieralność zarodków Wczesna zamieralność zarodków Brak zapłodnienia poronienie W okolicy wycielenia lub na początku okresu zasuszenia, spotykamy trzy stany patologiczna: dystokie, gorączkę mleczną oraz ostre zapalenie wymienia. Po wycieleniu i w czasie okresu międzyciążowego, lekarz weterynarii może zaobserwować zatrzymanie łożyska, acetonemie, przemieszczenie trawieńca, ostre zapalenie macicy, opóźnioną inwolucję macicy oraz ujemny bilans energetyczny. W tym samym okresie, ale również w okresie rozmnażania, lekarz weterynarii może diagnozować kliniczne lub subkliniczne zapalenie błony śluzowej macicy lub ropomacicze, torbiele jajnikowe, anestrus powycieleniowe, ale również brak zapłodnienia, wczesną lub późną zamieralność zarodków; później po zdiagnozowaniu ciąży, poronienia. W końcu, podczas laktacji, mogą pojawić się kolejne stany patologiczne jak przewlekłe zapalenie wymienia, kulawizny lub kwasica. Przewlekłe zapalenie wymienia Kulawizna Kwasica

Poszczególne jednostki patologiczne mogą występować z odmienną częstotliwością w różnych stadach

Częstotliwość(%) występowania niektórych jednostek patologicznych w 61 amerykańskich stadach krów mlecznych (Min, ,Max) (Jordan et al. J.Dairy Sci. 1993,76,3247-3256) Jak sugerował Jordan w 1993 roku, częstotliwość występowania poszczególnych jednostek patologicznych może być bardzo różna w stadzie. Od 2 do 42% dla gorączki mlecznej i 2 do 65% dla zapalenia wymienia.

Jak zdefiniować zaistnienie oraz skalę danego problemu reprodukcyjnego w stadzie? Poprzez obliczenie wybranych wskaźników plenności (n = 4) dla jałówek i krów Pierwszym krokiem w programie zarządzania rozrodem jest dowiedzenie się czy w stadzie występują problemy z rozrodem czy nie. Aby odpowiedzieć na to pytanie niezbędne są podstawowe dane z zakresu rozrodu takie jak liczba porodów, liczba urodzonych cieląt, indeks inseminacji. Są to dane niezbędne do obliczenia wybranych wskaźników plenności dla jałówek i krów.

Najważniejsze parametry plenności u jałówek 1 C1-BD : okres pomiędzy narodzinami a pierwszymi wycieleniami cel : 24 mies optimum : 24 - 26 mies Interwencja gdy > 26 mies Średnia spotykana wartość : 29 mies 2 ciąża-BD : okres pomiędzy narodzinami a zajściem w ciążę podczas okresu dojrzewania cel : 15 mies optimum : 15 - 17 mies Interwencja gdy > 17 mies Pierwszym krokiem do wyznaczania parametrów plenności w okresie dojrzewania jest obliczenie pierwszego współczynnika – okresu pomiędzy narodzinami a pierwszym wycieleniem. Drugim krokiem jest obliczenie okresu pomiędzy narodzinami a zajściem w ciążę podczas okresu dojrzewania. Średnia spotykana : 20 mies

Najważniejsze parametry plenności u krów 3 CN-Cn-1 : okres pomiędzy wycieleniem podczas okresu dojrzewania a kolejnym wycieleniem cel : 365 dni Optimum: 365 – 380 dni Interwencja gdy > 380 dni Średnia spotykana wartość : 390 dni 4 ciąża-C : okres pomiędzy ciążą osiągniętą podczas okresu dojrzewania a kolejnym wycieleniem cel : 85 dni Optimum : 85 – 100 dni Interwencja gdy > 100 dni Trzeci i czwarty wskaźnik dotyczy krów. Trzeci parametr jest wyznaczany jako średni okres pomiędzy wycieleniem podczas okresu dojrzewania a kolejnym wycieleniem. Czwartym wskaźnikiem jest okres pomiędzy ciążą osiągniętą podczas okresu dojrzewania a kolejnym wycieleniem. Średnia spotykana wartość : 110 dni

Jak przeanalizować problem związany z reprodukcją dotyczący indywidualnej krowy a jak całego stada ? Pierwszym pytaniem jest czy problem rozrodu dotyczy pojedynczej krowy czy stada? Drugim pytaniem jest dlaczego pojawia się taki problem? Możemy zaproponować strategię do przeanalizowania i zdefiniowania problemu rozrodu.

Algorytm hipotetyczno-dedukcyjny Dobra strategia zarządzania umożliwia skrócenie okresu międzywycieleniowego oraz liczby dni wolnych Algorytm hipotetyczno-dedukcyjny Postawienie właściwej hipotezy Ocena prawidłowości hipotezy : EBM Poznanie danych umożliwiających akceptację lub odrzucenie hipotezy Taka strategia prowadząca do zmniejszenia na przykład okresu międzywycieleniowego czy też okresu międzyciążowego jest nazywana algorytmem hipotetyczno-dedukcyjnym. To oznacza, że możemy przedstawić wiele rożnych hipotez aby wyjaśnić dany problem. Jednak przedstawienie hipotezy to nie wszystko. Niezbędne jest jej uzasadnienie, w oparciu o literaturę, książki, publikacje, opinię ekspertów, doświadczenia specjalistów i tak dalej. W następnym kroku możemy spróbować uznać albo odrzucić hipotezę poprzez analizę konkretnych danych zootechnicznych, klinicznych i terapeutycznych zbieranych w każdym stadzie krów. Jakość uzyskiwanych danych jest kluczowym punktem tej strategii. O ich jakości decyduje prawidłowo przeprowadzone badanie w odpowiednim czasie oraz właściwe narzędzia do ich analizy. Strategia kliniczna umożliwiająca zgromadzenie danych dotyczących poszczególnych osobników Narzędzia i metody analizy

problem : stado krów mlecznych (100 krów, 9000 l/305dni) średnia ilość dni otwartych (2010) : 130 dni Jak to obliczyć ? Przejdźmy do pierwszego kroku: jak postawić właściwą hipotezę jeżeli stado jest na przykład w 130 dniu okresu pomiędzy wycieleniem i ciążą. krok 1: zaproponować prawidłową hipotezę

Spadek pobierania pokarmu Sezonowość wycieleń zamierzone wzrost of RP wzrost DO BCS > 3,5 przed wycieleniem wydłużenie WP Spadek pobierania pokarmu Sezonowość wycieleń zamierzone NEB Niedobór składników odżywcz Wysoka produkcja mleczna Wzrost produkcji mlecznej niezamierzone Wykrywanie rui funkcjonalny torbiele Patologiczny anoestrus pyometra kliniczne endometritis Kliniczne endometritis UID Późne rozpoznanie endometrtis ostre metritis specyficzne bakterie FV MF Ciąża bliźniacza Zwiększenie liczby dni wolnych skutkuje wydłużeniem okresu międzyciążowego lub okresu rozrodczego bądź obydwu na raz. Wydłużenie okresu międzyciążowego może wynikać z decyzji rolnika (zamierzony okres) lub częściej jest skutkiem przyczyn niezamierzonych. Przyczynami zamierzonymi mogą być sezonowość wycieleń albo zbyt duża produkcja mleka. Dla krów wysokoprodukcyjnych, lepszy jest dłuższy okres powycieleniowy. Przynajmniej cztery niezamierzone czynniki mogą wydłużać okresu oczekiwania: wykrywanie rui, patologiczny anestrus, kliniczne endometritis i opóźniona inwolucja macicy. Jeżeli hipoteza patologicznego anestrus jest prawidłowa, powinniśmy wyróżnić trzy możliwości: funkcjonalne anestrus, torbiele jajnikowe oraz ropomacicze. Wszystkie te stany patologiczne są odpowiedzialne za powycieleniowy anestrus. Wnioski z badań klinicznych wymagają kontynuacji. Ujemny bilans energii (NEB) może być przyczyną występowania torbieli jajnikowych oraz częściej funkcjonalnego anestrus. Ten ujemny bilans energii może wynikać z nadmiernego wykorzystania zasobów, niedostatków w żywieniu i / lub zwiększonej produkcji mleka. Możemy zaobserwować ponadto, że punktowy wskaźnik kondycji (BCS) obniżają wielkość spożycia u krowy w pierwszym tygodniu po porodzie. Ropomacicze jest konsekwencją klinicznych postaci endometritis, późno rozpoznanego edometritis i zakażenia specyficznymi bakteriami. Jeżeli częstotliwość występowania klinicznych postaci endometritis lub opóźnionej inwolucji macicy jest zbyt wysoka, wyższa niż 20%, należy wziąć pod uwagę trzy możliwości: ostre zapalenie macicy, gorączkę mleczną i zaleganie łożyska. Ciąża bliźniacza, dystokia oraz punktowy wskaźnik kondycji są czynnikami ryzyka dla zatrzymania łożyska. Gorączka mleczna, zatrzymanie łożyska oraz dystokia są czynnikami ryzyka dla ostrego zapalenia macicy. RP Ze strony matki PR Dystokia DYST BCS Ze strony płodu

wczesny EM późny EM Brak zapłodnienia ronienie wydłużenie RP Wzrost liczby dni otwartych Wydłużenie WP niepłodność Częstotliwość wykrywania rui wczesny EM późny EM Brak zapłodnienia ronienie Subkliniczny endometritis Czynniki ze strony płodu Czynniki biologiczne Trafność wykrywania rui Czynniki biologiczne Czynniki niebiologiczne Torbiele jajnika Czynniki środowiskowe Jakość AI Czynniki rodzicielskie Leczenie hormonalne Jakość pęch. dojrzewających Bezpłodność oraz niska wykrywalność rui są dwoma czynnikami ryzyka dla wydłużenia okresu rozrodczego. Więc jeżeli krowa jest cielna po pierwszej inseminacji, okres rozrodczy jest bardzo krótki, konkretnie trwa jeden dzień. Jeżeli krowa jest cykliczna ale zaciela się po drugiej inseminacji, długość okresu rozrodczego wynosi 21 dni. Jeżeli krowa jest cykliczna i cielna po drugiej inseminacji, ale hodowca nie wykryje objawów rujowych w rui 21 dni po pierwszej inseminacji, długość okresu rozrodczego będzie wynosiła 42 dni. Czynniki odpowiedzialne za niepłodność mogą być podzielona na 4 grupy. Pierwsza grupa zawiera czynniki związane z brakiem zapłodnienia oocytu. Podkliniczne i kliniczne endometritis, trafność wykrywania rui, torbiele jajnikowe, jakość sztucznej inseminacji (we właściwym czasie, we właściwym miejscu odpowiednim nasieniem), jakość pęcherzyków dojrzewających oraz sposób postępowania z nasieniem podczas rozmrażania. Niektóre czynniki mogą wpływać na dojrzewanie pęcherzyków np. terapia hormonalna stosowana przy indukcji i/lub synchronizacji rui, ujemny bilans energetyczny, znaczne wykorzystanie energii i wylew LH, jak również stres termiczny. Wiele różnych czynników może być odpowiedzialnych za wczesne lub późne zamieranie zarodków. Niektóre są zależne od zarodka inne od czynników biologicznych takich jak podkliniczne endometritis, temperatura otoczenia czy żywienie. Wszystkie mogą zwiększać częstotliwość występowania zamierania zarodków. Bardziej specyficzne, wszelkie manipulacje związane z zapłodnieniem on vitro oraz transferem do przygotowanej krowy biorczyni mogą również zwiększać częstotliwość utraty ciąży. Wreszcie, ronienia, bez względu czy o biologicznej czy niebiologicznej etiologii wpływają równie na niepłodność oraz przyczyniają się do wydłużenia okresu rozrodczego. IVF/ET NEB Jakość nasienia Stres termiczny

problem : w większości gospodarstw dane te są lakoniczne Dane uzyskane od właściciela gospodarstwa : niektóre przykłady Dane dotyczące wycieleń i inseminacji : zwykle (?) prawidłowe Dane dotyczace rui : zwykle brakujące Dane uzyskane od lekarza weterynarii : zwykle brakujące Rozwój badań klinicznych nad reprodukcją wymaga sprawdzonych danych. Brak dokładnych danych jest jedną z najważniejszych przeszkód w prawidłowej diagnozie na poziomie indywidualnym i stada. Zazwyczaj, każdy rolnik notuje wycielenie i czas inseminacji. To dobry początek. Rzadziej notuje okresy zasuszenia lub patologie takie jak zatrzymanie łożyska, gorączkę mleczną lub zapalenie błony śluzowej macicy. Niestety, lekarze weterynarii nie są przyzwyczajeni do notowania objawów stanów patologicznych, diagnostyki lub terapii, ponieważ nie widzą korzyści w takim postępowaniu lub dlatego, że nie ma odpowiedniego systemu rejestracji tych danych. Taki stan rzeczy stanowi przeszkodę dla rozwoju prawidłowej profilaktyki stada.

krok 2 : zaproponować plan dotyczący gromadzenia danych Kiedy i w jakim celu należy krowę poddać badaniu klinicznemu ? Jakość danych pozyskiwanych od rolników lub lekarza weterynarii może mieć duże znaczenie, jeżeli badania kliniczne zagrożonego zwierzęcia odbywa się w odpowiednim czasie i według odpowiedniej strategii. W tym kontekście, miesięczna wizytacja stada reprodukcyjnego stanowi dobrą strategię. Wiele różnych programów komputerowych, takich jak Garbo, Gardian, DSA, Uniform może być wykorzystanych do zorganizowania wizyty i wyboru zwierząt do badania.

Leczenie indywidualne w kierunku MF, PR, Amet, AD Badanie krów powtarzających ruję BCS Stan jajników BCS BCS Stan macicy BCS Ctrl UI 20-50 pH moczu Vaginoskopia Torbiele jajnika Ilość tkanki tłuszczowej BHB NEFA Vaginoskopia diagnostyka kulawizny Diagnostyka pneumovaginy TAR UI C ciąża WP RP ciąża Okres przejściowy Wczesna Diagnostyka ciązy 25-35 Późna Diagnostyka ciąży 50-80 BCS Anoestrus 50-60 anoestrus funkcjonalny Stan jajników Każda krowa z nie potwierdzoną ciążą w stadzie powinna być zbadana pomiędzy okresem okołowycieleniowym aż do potwierdzenia cielności 40 do 60 dni po ostatniej inseminacji. Celem badanie klinicznego jest wykrycie tak wcześnie jak to tylko jest możliwe wszelkich rozwijających się nieprawidłowości bądź też sytuacji klinicznych zgodnie z wyznaczonymi dla stada celami. Wiele badań klinicznych ma miejsce podczas okresu międzyciążowego i rozrodczego. Każda krowa w stadzie powinna być zbadana pomiędzy 20 a 50 dniem po porodzie z różnych przyczyn: dla określenia jej punktowego wskaźnika kondycji (co najmniej 2 do 2,5), stanu jajników (cykliczne lub niecykliczne), stanu macicy (całkowita inwolucja macicy lub niecałkowita), dla wykrycia endometritis przez vaginoskopię, dla analizy w mleku stosunku tłuszcz : białko (prawidłowy stosunek wynosi 1,5) oraz dla wykrycia kulejących krów i krów z pneumovaginą. Drugie badanie powinno być przeprowadzone u wszystkich krów, u których rolnik nie wykrył rui w ciągu 50 – 60 dni po porodzie. Takie badanie jest niezbędne do oceny punktowego wskaźnika kondycji (BCS), stanu jajników oraz obecności ropomacicza. Więc jest możliwe przeprowadzenie diagnostyki różnicowej pomiędzy funkcjonalnym anestrus (krowa jest niecykliczna), a nie wykrytą rują (krowa jest cykliczna, ale rolnik nie wykrył objawów rujowych. Jeżeli w ogóle, lekarz weterynarii może indukować ruję za pomocą progesteronu, PGF bądź też systemu ovsynch zgodnie ze stanem układu rozrodczego. Podczas okresu rozmnażania, należy zwrócić szczególną uwagę na niepłodne krowy inseminowane ponad dwa razy, po kolej ocenić ich punktowy wskaźnik kondycji (BCS), obecność torbieli jajnikowych oraz klinicznej postaci endometritis. Podczas okresu rozmnażania, należy zwrócić szczególną uwagę na wszystkie krowy inseminowane przynajmniej przez 25 do 30 dni. Wtedy, jest możliwe wykrycie za pomocą ultrasonografu niecielnych krów oraz ewentualnie zamierania zarodów. Indukcja rui może być zastosowana jeżeli krowa nie jest w ciąży. Jeżeli krowa jest w ciąży, powinna być ona potwierdzona miesiąc później aby wykluczyć możliwość późnego zamierania zarodków i kontynuować ocenę punktowego wskaźnika kondycji. Diagnostyka anoestrus Pyometra Dg ME Indukcja Indukcja BCS Indukcja Stan wymienia EM Prof Ch. Hanzen 100 jours pour le post-partum. Congrès SNGTV Nantes mai 2008

krok 3 : obliczyć wybrane wskaźniki w celu przyjęcia bądź odrzucenia zaproponowanej hipotezy niektóre przykłady Czas wykonania wszystkich badań nie jest tak istotny. Uważamy, że podczas comiesięcznej wizyty stada składającego się z 30 jałówek i 70 krów, dla każdego zwierzęcia trzeba poświęcić średnio 5 minut. Zwykle badamy 30 do 50% zwierząt w stadzie. Tak zebrane dane są niezbędne do określenia statusu stada i obliczenia danych niezbędnych do przyjęcia lub wykluczenia proponowanych hipotez. Zobaczmy kilka przykładów.

rozkład okresów pomiędzy rują a AI Wzrost liczby DO wydłużenieWP Wskanik Wood’a zamierzone = (21/ osiągany okres pomiędzy rują a AI ) X 100 niezamierzone Wykrywanie rui Problem gdy < 70 rozkład okresów pomiędzy rują a AI Dane zebrane w związku z wykrywania rui mogą być użyte do oceny ogólnego poziom wykrywania rui przy obliczaniu indeksu Woods’a (?). Wskaźnik ten oblicza się poprzez podzielenie 21, normalnej długości cyklu rui, przez średni odstęp czasu pomiędzy zasuszeniem i / lub sztucznym zapłodnieniem; wynik mnoży się przez 100. Możemy podejrzewać problem z wykryciem rui, jeśli wynik jest poniżej 70. Częstotliwość wykrywania rui można przybliżyć poprzez analizę rozkładu pomiędzy czasem wystąpienia rui i / lub sztucznego zapłodnienia.

Obliczanie częstości wykrywania Wartości prawidłowe 55 % Wartości empiryczne 15 % 10 % 15 % 5 % Obliczanie częstości wykrywania % stosunek cykli pomiędzy 18-24 i 36-48 Wartość prawidłowa : >=4 Wartość empiryczna : 2.5 Aby zrealizować taki wykres bierzemy pod uwagę jakikolwiek okres pomiędzy 5 i 53 dniem. Prawidłowe wartości ich rozkładu są wymienione w białych pola. Możemy zauważyć, że w tym gospodarstwie częstotliwości wykrywania rui jest bardzo niska, ponieważ stosunek 18 do 24 dni oraz 36 do 48 dni jest bardzo słaby. Prof. Ch. Hanzen

Retentio secundinarum Zatrzymanie łożyska podczas 24 godzin po wycieleniu Stosunek pomiędzy liczbą PR (zatrzymań łożyska) a całkowitą liczbą wycieleń w danym okresie < 7 % Zatrzymanie łożyska jest określane jako brak wydalenia łożyska w ciągu pierwszych 24 godzin po porodzie. Można podejrzewać wystąpienie problemu, jeżeli odsetek występowania zatrzymania łożyska względem liczby wycieleń jest większy niż 7%.

Gorączka mleczna ( zaleganie poporodowe) Podczas poporodowej hypokalcemii występuje obniżone stężenie poziom wapnia z towarzyszącymi trudnościami w utrzymaniu pozycji stojącej oraz prawidłowej postawy i hipotermią Stosunek pomiędzy liczbą MF i całkowitą liczba wycieleń w danym okresie < 5 % Kliniczne przypadki gorączki mlecznej są poporodową hypokalcemią charakteryzującą się zmniejszeniem poziomu wapnia we krwi, powodując tym samym różne problemy np. ze staniem, hipotermią i utrzymaniem prawidłowej postawy. Zwykle częstotliwość występowania klinicznej gorączki mlecznej powinna być niższa niż 5% zgodnie z najlepszymi publikacjami o chorobach okresu przejściowego u krów produkcyjnych.

Dane naukowe Prof. Ch. Hanzen

Kliniczne endometritis Infekcja macicy z towarzyszącymi objawami miejscowymi diagnozowana po 21 dniu po wycieleniu Stosunek pomiędzy liczbą endometrits wykrywanych podczas badania vaginoskopowego po 21dniu po wycieleniu a pierwszą AI w danym okresie Kliniczne zapalenie błony śluzowej macicy jest definiowane jako zakażenie macicy wykryte po 21 dniach po porodzie charakteryzujące się miejscowymi objawami. Jeżeli podstawą diagnostyczną jest vaginoskopia, częstotliwość takich patologii będzie poniżej 20% z liczby zwierząt badanych pomiędzy 21 dniem a pierwszą inseminacją. < 20 %

Dane naukowe Prof. Ch. Hanzen Sheldon właśnie opublikował na ten temat bardzo dobrą pracę. Prof. Ch. Hanzen

Torbiele jajnika Twór na jajniku wypełniony płynem o średnicy > 25 mm, utryzmujący się dłużej niż 10 dni przy braku ciałka żółtego Stosunek pomiędzy liczbą diagnozowanych torbieli jajnika badaniem palpacyjnym lub przy pomocy ultrasonografu a liczbą jajników poddanych badaniu po 21dniu po wycieleniu i pierwszą AI w danym okresie Torbiele jajnikowe są określane jako przestrzenie/ pęcherzyki wypełnione płynem, których średnica jest większa niż 25 mm, występujące na jajniku, gdzie mogą pozostać dłużej niż 10 dni przy braku ciałka żółtego. Częstotliwość występowanie jest prawidłowo niższa niż 10%. < 10 %

Dane naukowe Prof. Ch. Hanzen Po raz kolejny, aby postawić właściwą diagnozę należy zastosować odpowiednie metody, wydaje się, że manualna diagnoza torbieli jajnikowych jest trudniejsza w porównaniu diagnozą postawioną przy pomocy ultrasoografu. Prof. Ch. Hanzen

płodność < 2 < 2.5 > 40 % Wskaźnik płodności : liczba AI przypadających na uzyskanie ciąży Liczba AI przypadających na ciężarne krowy / liczba ciężarnych krów Liczba AI przypadających na ciężarne i nieciężarne krowy / liczba ciężarnych krów < 2 < 2.5 Wskaźnik ciąż w wyniku pierwszej AI : % ciężarnych krów po pierwszej AI (liczba ciężarnych krów po pierwszej AI / całkowitą liczbę ciężarnych krów) x 100 (liczba ciężarnych krów po pierwszej AI /całkowita liczba ciężarnych i nieciężarnych krów) x 100 Na wskaźniki płodności wpływa głównie dobór osobników do jego obliczania lub odsetek ciąż w pierwszej inseminacji. Tak więc możemy obliczyć wskaźnik płodności z inseminacji ciężarnych zwierząt lub nie ciężarnych. Normalna wartość tych dwóch indeksów będzie się różnić. Istotny jest również odsetek ciąż po pierwszej inseminacji. > 40 %

Jak chronologicznie opisać zmiany płodności :CuSum 1.Zanotować wszystkie terminy oraz wyniki wykonanych AI podczas danego okresu 2. Przenieść dane do arkusza programu Excell 3. Posortować uzyskane dane według terminów 4. Zaznaczyć odpowiednim kolorem poszczególne komórki - Po prawej od linii oznaczającej granicę 50 % + - Po lewej od linii oznaczającej granicę 50 % - CuSum jest bardzo przydatnym wskaźnikiem opisującym chronologiczny rozwój płodności stada oraz pozwalający sprawdzić, czy zmiany pór roku lub zabezpieczone warunki hodowli mogą mieć wpływ na płodność. Pierwszym krokiem jest zebranie wszystkich danych o inseminacji i ich wyniku w badanym okresie czasu (6 lub 12 miesięcy). Takie dane mogą być wprowadzone do arkusza kalkulacyjnego programu Excel. Następnie te dane zostaną posortowane według daty. Na koniec zmienimy kolor komórek w zależności od wyniku przejścia, na prawą stronę gdy inseminacja była pozytywna lub na lewą stronę gdy inseminacja była negatywna.

Właściwy status zdrowotny i prawidłowe zarządzanie reprodukcją (HHRM) wnioski Problemy związane z rozrodem stanowią jeden z najważniejszych czynników wzrostu kosztów produkcji mleka Właściwy status zdrowotny i prawidłowe zarządzanie reprodukcją (HHRM) Obniżanie kosztów produkcji mleka Wymagane indywidualne podejście Wymaga zebrania prawidłowych danych w celu trafnej oceny sytuacji W wielu europejskich krajach, narodowe bazy danych dotyczące wskaźników reprodukcyjnych oraz zdrowotnych wciąż nie istnieją Możesz to zrobić … jeśli chcesz Podsumowanie Mam nadzieję, że udało mi się was przekonać, że problemy rozrodu są jednymi z najważniejszych czynników wpływających na wzrost kosztów produkcji mleka. Na szczęście można zastosować odpowiednie strategie, które pomogą określić problem i znaleść rozwiązanie w zależności od sytuacji w stadzie. Zdrowie stada i zarządzanie reprodukcją (HHRM) może obniżyć koszty produkcji mleka, ale potrzebne jest właściwe indywidualne podejście i prowadzenie dokładnych, uporządkowanych zapisów oraz analiz zaistniałych sytuacji. Nie bójcie się, w wielu europejskich krajach, występują braki w narodowych bazach danych i czasami w bazach danych reprodukcji. Pozostaje, więc jeszcze wiele pracy do zrobienia. Pamiętajcie, że możecie to zrobić ... jeśli tylko zechcecie. Prof. Ch. Hanzen