Bójka i pobicie Art. 158 kk i art. 159 kk

Art.158 kk 1. Kto bierze udział w bójce lub pobiciu, w którym naraża się człowieka na bezpośrednie niebezpieczeństwo utraty życia albo nastąpienie skutku określonego w art. 156 § 1 lub w art. 157 § 1, podlega karze pozbawienia wolności do lat 3. § 2. Jeżeli następstwem bójki lub pobicia jest ciężki uszczerbek na zdrowiu człowieka, sprawca podlega karze pozbawienia wolności od 6 miesięcy do lat 8. § 3. Jeżeli następstwem bójki lub pobicia jest śmierć człowieka, sprawca podlega karze pozbawienia wolności od roku do lat 10.

Art. 159 kk Kto, biorąc udział w bójce lub pobiciu człowieka, używa broni palnej, noża lub innego podobnie niebezpiecznego przedmiotu, podlega karze pozbawienia wolności od 6 miesięcy do lat 8.

Odmienność potocznego i prawnego rozumienia pojęć bójki i pobicia Bójka: starcie minimum 3 osób, z których każda jest jednocześnie napastnikiem i broniącym się (Gardocki, Daszkiewicz) Pobicie: dokonanie czynnej napaści przynajmniej dwóch osób na inną osobę albo grupy osób na inne osoby (przewaga osób napadających nad napadniętymi) wyrok SA w Łodzi z dnia 12 października 2000r: „konstrukcja art.158 k.k. jest wynikiem niemożności ustalenia, który z uczestników zajścia zadał cios pociągający za sobą skutki decydujące o kwalifikacji prawnej” (II Aka 181/200, KZS 2001, z. 7-8, poz.65)

Bójka i pobicie Karolina Olszak: Bójka i pobicie. Aspekty wykrywcze i dowodowe, Wolters Kluwer, Warszawa 2009 Zbigniew Skarżyński Bójka i pobicie w polskim prawie karnym, Oficyna Naukowa, Warszawa 1994 Krzysztof Krajewski Bójka i pobicie Analiza kryminologiczna, Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Jagiellońskiego DCCCXCVII, Kraków 1988 [A. Zachuta: Bójki i pobicia na Podhalu, Zeszyty Naukowe Instytutu Badania Prawa Sądowego, 1974, nr 1, s.86-127]

Badania K.Olszak (2009) Badania: akta spraw o przestępstwa bójki albo pobicia (zakończone prawomocnym wyrokiem) rozpatrywane przez SO w Lublinie, SR w Lublinie, Wojskowy Sąd Okręgowy w Warszawie, Wojskowy Sąd Garnizonowy w Warszawie i Wojskowy Sąd Garnizonowy w Lublinie w latach 1998 – 2005. Ogółem: 200 spraw, 100 sądzonych przez sądy powszechne i 100 przez sady wojskowe Problem: przestępstwo pospolite, którego sprawcą jest żołnierz: - zjawisko uchwycone w okresie transformacji w Wojsku Polskim, które zmierza do stworzenia formacji zawodowej (złożonej z ochotników) Akcentowane aspekty kryminalistyczne: m.in. taktyka i technik dowodzenia winy i sprawstwa bójki lub pobicia

Badania Skarżyński (1994) analiza sądowych akt karnych spostrzeżenie, że bójki i pobicia to przestępstwa zróżnicowane w zależności od regionu (różne nasilenie: największe w województwach południowo-wschodnich a poniżej średniej krajowej np. w Wielkopolsce) (autor porównywał współczynniki z lat 1976 i 1984) Próba badawcza z dwu okresów: I półrocze 1984 i I półrocze 1986 Badane województwa: tarnobrzeskie, ciechanowskie i poznańskie Analiza: 155 akt z 15 sądów (90,1% ogółu ustalonych spraw, pozostałe były niedostępne lub zapadły w nich wyroki uniewinniające)

Badania Skarżyński (1994) Bójki ogółem : 10,3 % badanych spraw Tarnobrzeskie: 22,2 % Ciechanowskie 7,1 % Poznańskie 5,2 %  >zróżnicowanie regionalne Uwaga: różnice w skali zjawiska mogą również wynikać z nastawienia organów ścigania na określone typy przestępstw (różnice w wykrywalności)  Miejsce zdarzenia (miasto/wieś)  

Badania K.Krajewski (1988) Charakterystyka fenomenologiczna bójek i pobić  Porównanie trzech województw (obszar trzech okręgów sadowych): - krakowskie (typowo wielkomiejskie) - nowosądeckie (typowo wiejskie) - kieleckie (charakter mieszany regionu)  Badania aktowe: akta spraw o przestępstwa z art. 158 i 159 kk z roku 1978 z wybranych sądów: 248 akt, z których analizowano ostatecznie 208 spraw: 41 bójek (19,7%) i 167 pobić (80,3%)  (cele m.in. zweryfikowanie ustaleń A. Zachuty dot. bójek i pobić na Podhalu)

Cechy charakterystyczne bójki i pobicia -wielość i zmienność uczestników -duża dynamika zdarzeń -zmienność składu osobowego uczestników (zarówno sprawców jak i ofiar), -zmienność miejsca zdarzenia (przemieszczanie się sprawców) -rozłożenie zdarzenia w czasie (kontynuowanie działań agresywnych po przerwach) >problemy z zakwalifikowaniem udziału poszczególnych osób oraz ustaleniem jedności/wielości czynów zabronionych

Pojęcie „udziału” w bójce lub pobiciu problem: czy słowne zachęcanie do agresywnych działań stanowi udział w bójce lub pobiciu?  Dwa stanowiska: - wg SN udział może polegać na „zagrzewaniu co najmniej dwóch jego uczestników do kontynuowania przestępnego działania lub na ułatwianiu im w jakikolwiek sposób takiego działania, które wyraża się w zadawaniu razów określonej osobie” (wyrok SN z dnia 10 kwietnia 1973 -wg A.Marka i M.Filara: pogląd przyjmujący że ”udziałem” w bójce lub pobiciu może być słowne zachęcanie do agresywnych działań jest zbyt daleko idący

Udział w bójce lub pobiciu cd. Za „udział” w bójce lub pobiciu uznawane są także formy zachowania, które w działaniu zbiorowym mogą narażać na niebezpieczeństwo utraty życia lub uszkodzenia ciała: przytrzymywanie ofiary, krępowanie jej, podawanie narzędzi, blokowanie drogi ucieczki , gaszenie światła itp.  Wyrok SA w Łodzi z dnia 23 listopada 2000r (II Ka 169/2001, Prokuratura i Prawo 2001, nr 6, poz.20); „dla przyjęcia udziału w pobiciu w rozumieniu art.158 § 1 k.k. nie jest też konieczne, aby konkretna osoba zadała innej osobie (napadniętemu) cios w postaci uderzenia, kopnięcia itp. Wystarczy świadome połączenie działania jednego ze sprawców z działaniem drugiego człowieka lub większej grupy osób przeciwko innemu człowiekowi lub grupie osób”

Specyfika przestępstw bójki i pobicia - pewne postacie zachowania sprawcy, które w wypadku innych przestępstw byłyby kwalifikowane jako podżeganie lub pomocnictwo, są traktowane jako bezpośrednie sprawstwo „udziału” w bójce lub pobiciu - uczestnika bójki i pobicia nie zwalnia od odpowiedzialności karnej fakt, że on sam jest ofiarą (narażono go na niebezpieczeństwo utraty życia lub uszkodzenie ciała)

Bójka: problem obrony koniecznej - uczestnicy bójki występują w podwójnej roli: „zarazem ofensywnej i defensywnej” (są jednocześnie napastnikami i broniącymi się) > przeważa stanowisko, że nie jest dopuszczalne powołanie się na obronę konieczną (wyjątek, gdy gdy osoba wycofała się z bójki lub występuje w obronie osoby niezdolnej do dalszego udziału w bójce)

Odpowiedzialność karna osób włączających się do bójki lub pobicia Wyróżnia się dwie kategorie takich osób: -interweniujące: dążą do zakończenia bójki lub udzieleni pomocy ofiarom pobicia -przyłączające się do bójki lub pobicia (decydujący moment przyłączenia)   Problem włączenia się do waśni dwóch osób osoby trzeciej: - Kiedy waśń przekształca się w bójkę lub pobicie? > decydująca okoliczność: działanie osoby trzeciej za wiedzą i wolą uczestnika

Użycie „niebezpiecznego przedmiotu” 159kk : surowsza odpowiedzialność, gdy uczestnik zajścia używa w czasie zdarzenia broni palnej, noża lub innego niebezpiecznego przedmiotu > o przyznaniu tej cechy decydować będą właściwości przedmiotu, ponadto konieczne ustalenie uczestnika, który się posługuje w/w przedmiotem) Wyrok SA w Warszawie z 24 kwietnia 2002 (II Aka 115/02) „użycie w przepisie sformułowania „lub (używa) innego podobnie niebezpiecznego przedmiotu” oznacza (..),że może to być jedynie taki przedmiot, którego niebezpieczeństwo użycia porównać można z niebezpieczeństwem dla życia lub zdrowia człowieka, jakie stwarza użycie broni palnej lub noża”

„Niebezpieczne przedmioty” Sztachety, kołki, pręty metalowe, buty typu „glany”, szklane butelki (w całości i w postaci tzw. „tulipana”), psy rasy amstaf lub rottweiler, siekiera, motyka itp. * znamię ”używa” interpretowane jest węziej niż termin „posługuje się”: samo posiadanie lub demonstrowanie niebezpiecznego przedmiotu w celu zastraszenia nie wystarcza dla bytu przestępstwa z art.159 kk.

Krajewski (1988) Zestawienie niebezpiecznych narzędzi (obecnie „przedmiotów”) z analizowanych akt spraw karnych Rodzaj narzędzia l.b. % Nóż, scyzoryk, brzytwa, żyletka 15 17,4 Kastet 2 2,3 Siekiera, motyka, łopata, kosa, grabie 10 11,6 Sztachety, kije, kołki, deski 28 32,6 Butelki 7 8,1 Kamienie 8 9,3 Krzesło 3 3,5 Rurka metalowa Inne 11 12.8 Razem: 86 100

Użycie niebezpiecznych narzędzi w bójce i pobiciu w świetle badań A.Zachuta (1973): użycie niebezpiecznych narzędzi jako cecha charakterystyczna bójek podhalańskich Skarżyński (1994): - w badanej próbie w 25,8 % incydentów użyto niebezpiecznego narzędzia (w 62,5 % bójek i 21,6 % pobić); - częściej używano narzędzi „tępych” (82,7%) niż „ostrych”

Typologia bójek i pobić (Krajewski 1988) Typ czynu/ Bójki i pobicia Bójki (l.b.) % Pobicia (l.b.) 1. w restauracjach, barach, kawiarniach 5 29,4 12 70,6 2. „weselne” i „zabawowe” 16,7 25 83,3 3. o charakterze demonstracji, agresywności i siły 4 5,7 66 94,3 4. o charakterze zemsty lub odwetu 7 21,9 78,1 5. na tle konfliktów wiejskich 13 48,1 14 51,9 6. na tle awantur i konfliktów rodzinnych i sąsiedzkich 3 17,6 82,4 7. inne 21,4 11 78,6 RAZEM 41 19,7 167 80,3

Wiek sprawców bójek i pobić (Olszak) Sprawy rozpatrywane przez sądy powszechne % Sprawy rozpatrywane przez sądy wojskowe ogółem <17 r.ż 11 5,3 2,4 17-21 107 51,4 198 76,4 305 65,3 22 -25 32 15,4 55 21,2 87 18,6 26-29 17 8,2 3 1,2 20 4,3 30-33 34-37 1,4 0,6 38-41 5 1 0,4 6 1,3 42-45 10 4,8 46-50 2,9 7 >50 208 100 259 467

Uprzednia karalność ogółem Za bójkę lub pobicie 5 2,4 6 2,3 11 sądy powszechne (liczba sprawców) % sądy wojskowe (liczba sprawców) ogółem Za bójkę lub pobicie 5 2,4 6 2,3 11 Za inne przestępstwa 40 19,2 28 10,7 68 14,5 Nie karani 163 78,4 227 87 390 83,1 Ogółem 208 100 261 469

Sprawy rozpatrywane przez sądy wojskowe (Olszak) -wszyscy sprawcy płci męskiej -większość stanu wolnego (tylko 6,6% w związku małżeńskim) -prawie wszyscy (97,6 % ) w wieku od 17- 25 r.ż. -44,5 % wykształcenie zawodowe +33,6 % podstawowe (razem : 78,1 % ) - 94,6 % pełniło zasadniczą służbę wojskową -większość w przeszłości nie karana  

Sprawy rozpatrywane przez sądy powszechne (Olszak) 92,3 % mężczyźni , 7,7 % kobiety - ponad połowa (51,4%)w wieku 17-21 lat; łącznie 66,8 % w wieku od 17-25 25 % w związku małżeńskim, 3,8 % rozwiedzionych blisko połowa sprawców (47,1%) bezrobotna, 5,8 % rencistów i 1,4 % emerytów 22, 6 %pracowało a 22,1 % uczyło się lub studiowało ponad 1/5 (21,6%) była uprzednio karana (2,4 % uprzednio karani za bójkę lub pobicie)

Stan (nie)trzeźwości sprawców sądy powszechne (liczba sprawców) % sądy wojskowe (liczba sprawców) ogółem Nieustalony 83 39,9 107 41,0 190 40,5 Trzeźwy 16 7,7 19 7,3 35 7,5 Nietrzeźwy 109 52,4 135 51,7 244 52,0 Razem 208 100 261 469

Alkohol a bójki i pobicia Skarżyński (1994): > dominująca rola alkoholu w etiologii bójek i pobić > w większości incydentów (56,1%) brali udział wyłącznie nietrzeźwi > zajścia z udziałem wyłącznie trzeźwych sprawców: 17,4 % (w 14,2 % incydentów nie ustalono stanu trzeźwości) W badaniach Skarżyńskiego ustalono zależność pomiędzy trzeźwością a rodzajem zajścia: > trzeźwość uczestników była charakterystyczna dla zajść „sąsiedzkich”a stan nietrzeźwości dla zajść „gastronomicznych” i „ulicznych”

Stan (nie) trzeźwości ofiar Stan trzeźwości ofiar sądy powszechne (liczba ofiar) % sądy wojskowe (liczba ofiar) ogółem Nieustalony 46 36,8 71 57,7 117 47,2 Trzeźwy 18 14,4 32 26,0 50 20,2 Nietrzeźwy 61 48,8 20 16,3 81 32,6 Razem 125 100 123 248

Wiek ofiar (Olszak) <17 r.ż 7 6,1 3 2,6 10 4,3 17-21 25 21,6 80 sądy powszechne (liczba ofiar) % sądy wojskowe (liczba ofiar) ogółem <17 r.ż 7 6,1 3 2,6 10 4,3 17-21 25 21,6 80 69,6 105 45,5 22 -25 23 19,8 17 14,8 40 17,3 26-29 12 10,3 4 3,5 16 6,9 30-33 5 8 34-37 2 1,7 2,2 38-41 1 0,9 13 5,6 42-45 9 3,9 46-50 14 >50 11 9,5 4,8 116 100 115 231

Stosunek do sprawcy (VOR) sądy powszechne % sądy wojskowe ogółem Obcy 45 43 88 44 Krewny, powinowaty 6 1 7 3,5 Znajomy 49 56 105 52,5 Razem 100 200

Sposób popełnienia przestępstwa Sposób działania sprawcy Sprawy rozpatrywane przez sądy powszechne % Sprawy rozpatrywane przez sądy wojskowe ogółem Bicie rękoma 20 21 41 20,5 Kopanie 4 11 15 7,5 Bicie rękoma i kopanie 70 59 129 64,5 Używanie narzędzia 8 19 9,5 Przytrzymywanie 1 5 6 3 Zagrzewanie 2 Podżeganie

Czas i miejsce czynu: rozkład dobowy (Olszak) Godzina Sprawy rozpatrywane przez sądy powszechne % Sprawy rozpatrywane przez sądy wojskowe ogółem 6-12 8 8,9 2 10 5,3 12-18 19 21,1 15 34 17,9 18-24 48 53,3 68 116 61,0 24-6 16,7 30 15,8 90 100 190

Rozkład (rytm) tygodniowy bójek i pobić Olszak: najczęstsze zdarzenia w niedziele (19,2 %), następnie w piątek i sobotę (po 15,7%) : Skarżyński : najczęstsze zdarzenia w sobotę (20,5%), następnie w niedzielę (19,3%) i piątek (16,1%)  Krajewski: piątek, sobota i niedziela: łącznie 55,2 % pobić i 43,7 % bójek

Rozkład zajść w poszczególnych miesiącach: Olszak (2009): najliczniej zajścia występowały w miesiącach: > w sprawach rozpatrywanych przez sądy powszechne : styczeń (10%), maj (12%), lipiec (11%), sierpień (11%) > w sprawach rozpatrywanych przez sądy wojskowe: styczeń (13%), lipiec (13%), październik (10%), grudzień (10%) Skarżyński (1994): w miesiącach jesiennych tj. IX,X,XI (30, 3%) nieznacznie częściej niż w letnich tj. VI,VII,VIII (29,7%), Krajewski: (1988): Bójki: okres koncentracji: kwiecień – lipiec Pobicia: lipiec - październik

Motywy bójek i pobić (Olszak) Sprawy rozpatrywane przez sądy powszechne % Sprawy rozpatrywane przez sądy wojskowe ogółem Obraza 23 15 38 19 Stosunki międzyludzkie - 29 14,5 Nieporozumienia sąsiedzko-rodzinne 10 5 Ekonomiczny 12 6 Erotyczny 4 Zemsta 3 13 6,5 Pomyłka 2 1 1,5 Inne 7 Bez powodu 14 27 13,5 Nieustalony 21 25 46 Ogółem 100 200

Następstwa czynu (Olszak) Rodzaj następstwa Sprawy rozpatrywane przez sądy powszechne % Sprawy rozpatrywane przez sądy wojskowe ogółem Brak 17 14 31 15,5 Do 7 dni 50 65 115 57,5 Powyżej 7 dni Ciężkie kalectwo lub choroba zagrażająca życiu 5 4 9 4,5 Śmierć 7 Ogółem 100 200

Aktualne problemy - aspekty wykrywcze i możliwości dowodowe - nieletni sprawcy bójek i pobić - problem tzw. „ustawek” - problem pseudokibiców - czy zapobieganie bójkom i pobiciom jest możliwe? - nowe zjawiska (happy slapping) - strategie przeciwdziałania