1

Badanie kliniczne a eksperyment medyczny 23 października 2014 r. Olga Zielińska Specjalista w Wydziale Organizacyjno-Prawnym Departamentu Polityki Lekowej i Farmacji

Pierwsze badanie kliniczne na świecie  Pierwsze na świecie badanie kliniczne rozpoczął 20 maja 1747 r. James Lind. Podzielił marynarzy cierpiących na szkorbut na sześć grup i każdej podawał inne substancje. Wykazał w ten sposób, że najskuteczniejsze w leczeniu tej choroby są cytrusy, a nie - jak wcześniej sądzono - piwo.

Badanie kliniczne wg ustawy – Prawo farmaceutyczne Zgodnie z art. 2 pkt 2 ustawy z dnia 6 września 2001 r. – Prawo farmaceutyczne (Dz. U. z 2008 r. Nr 45, poz. 271, z późn. zm.) „badaniem klinicznym - jest każde badanie prowadzone z udziałem ludzi w celu odkrycia lub potwierdzenia klinicznych, farmakologicznych, w tym farmakodynamicznych skutków działania jednego lub wielu badanych produktów leczniczych, lub w celu zidentyfikowania działań niepożądanych jednego lub większej liczby badanych produktów leczniczych, lub śledzenia wchłaniania, dystrybucji, metabolizmu i wydalania jednego lub większej liczby badanych produktów leczniczych, mając na względzie ich bezpieczeństwo i skuteczność;”.

Kiedy badanie kliniczne jest badaniem niekomercyjnym? Art. 37ia. (129) 1. Jeżeli właścicielem danych uzyskanych w trakcie badania klinicznego jest sponsor, będący uczelnią, o której mowa w art. 2 ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia 27 lipca 2005 r. - Prawo o szkolnictwie wyższym (Dz. U. Nr 164, poz. 1365, z późn. zm.), lub inną placówką naukową posiadającą uprawnienie do nadawania stopni naukowych zgodnie z przepisami ustawy z dnia 14 marca 2003 r. o stopniach naukowych i tytule naukowym oraz o stopniach i tytule w zakresie sztuki (Dz. U. Nr 65, poz. 595, z 2005 r. Nr 164, poz. 1365 oraz z 2010 r. Nr 96, poz. 620 i Nr 182, poz. 1228), zakładem opieki zdrowotnej, o którym mowa w art. 1 ust. 1 ustawy z dnia 30 sierpnia 1991 r. o zakładach opieki zdrowotnej (Dz. U. z 2007 r. Nr 14, poz. 89, z późn. zm.), badaczem, organizacją pacjentów, organizacją badaczy lub inną osobą fizyczną lub prawną lub jednostką organizacyjną nieposiadającą osobowości prawnej, której celem działalności nie jest osiąganie zysku w zakresie prowadzenia i organizacji badań klinicznych bądź wytwarzania lub obrotu produktami leczniczymi, badanie kliniczne jest badaniem klinicznym niekomercyjnym.

Badania kliniczne Określenie badania klinicznego jako niekomercyjnego poprzez wskazanie jego sponsora oraz celu prowadzenia badania. Badanie kliniczne jest eksperymentem medycznym. Do badań klinicznych tzw. „komercyjnych” i badań klinicznych niekomercyjnych stosuje się te same przepisy i te same wymagania na gruncie przepisów prawa. Jedyną różnicą jest wysokość opłaty za złożenie wniosku do Prezesa Urzędu Rejestracji Produktów Leczniczych, Wyrobów Medycznych i Produktów Biobójczych (URPL) o rozpoczęcie badania klinicznego produktu leczniczego (rejestrację w Centralnej Ewidencji Badań Klinicznych – CEBK), która dla badań klinicznych niekomercyjnych wynosi 2000 zł i jest znacznie niższa niż w przypadku poszczególnych faz badań komercyjnych.

Opłaty Źródło: Załącznik nr 4 do rozporządzenia Ministra Zdrowia z dnia 2 maja 2012 r. w sprawie wzorów dokumentów przedkładanych w związku z badaniem klinicznym produktu leczniczego oraz w sprawie wysokości i sposobu uiszczania opłat za złożenie wniosku o rozpoczęcie badania klinicznego (Dz. U. poz. 491) - badanie niekomercyjne – opłata w wysokości 2 000 zł - badanie kliniczne „komercyjne” (od 4 000 zł do 8 000 zł w zależności od fazy badania klinicznego „komercyjnego”).

art. 37x ustawy – Prawo farmaceutyczne Przepis pozwalający na dokonanie zmiany badania klinicznego niekomercyjnego w badanie kliniczne komercyjne: Art. 37x. 1. (159) Dokonanie istotnych i mających wpływ na bezpieczeństwo uczestników badania klinicznego zmian w protokole badania klinicznego lub dokumentacji dotyczącej badanego produktu leczniczego będącej podstawą uzyskania pozwolenia na prowadzenie badania wymaga uzyskania w tym zakresie pozytywnej opinii komisji bioetycznej, która wyraziła opinię o tym badaniu, oraz wyrażenia zgody przez Prezesa Urzędu. 2. Zgodę, o której mowa w ust. 1, wydaje się w terminie nie dłuższym niż 35 dni od dnia złożenia wniosku. 3. (160) Zmiany, o których mowa w ust. 1, można również wprowadzić, jeżeli Prezes Urzędu nie zgłosił w terminie określonym w ust. 2 zastrzeżeń co do dopuszczalności ich wprowadzenia.

art. 37k ust. 1 i 1a ustawy – Prawo farmaceutyczne i problem finansowania badań klinicznych Art. 37k. 1. (130) Sponsor finansuje świadczenia opieki zdrowotnej związane z badaniem klinicznym i objęte protokołem badania klinicznego, które nie mieszczą się w zakresie świadczeń gwarantowanych, o których mowa w ustawie z dnia 27 sierpnia 2004 r. o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych, w szczególności dostarcza bezpłatnie uczestnikom badania klinicznego badane produkty lecznicze, komparatory oraz urządzenia stosowane do ich podawania. 1a. (131) Świadczenia opieki zdrowotnej: 1) niezbędne do usunięcia skutków pojawiających się powikłań zdrowotnych wynikających z zastosowania badanego produktu leczniczego, 2) których konieczność udzielenia wyniknie z zastosowania badanego produktu leczniczego, 3) niezbędne do zakwalifikowania pacjenta do udziału w badaniu klinicznym - sponsor finansuje również, jeżeli świadczenia te są świadczeniami gwarantowanymi w rozumieniu przepisów ustawy z dnia 27 sierpnia 2004 r. o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych.

Wątpliwości interpretacyjne wynikające z przepisu art. 37k ust Wątpliwości interpretacyjne wynikające z przepisu art. 37k ust. 1a ustawy – Prawo farmaceutyczne oraz ratio legis jego wprowadzenia Art. 37k ust. 1a został dodany przez art. 11 pkt 27 lit. b ustawy z dnia 18 marca 2011 r. o Urzędzie Rejestracji Produktów Leczniczych, Wyrobów Medycznych i Produktów Biobójczych (Dz. U. Nr 82, poz. 451, z późn. zm.) z dniem 1 maja 2011 r. Bezpośrednią przyczyną wprowadzenia tego przepisu była kontrola Najwyższej Izby Kontroli, która ujawniła tzw. „podwójne finansowanie” w zakresie prowadzenia badań klinicznych w kwestii finansowania świadczeń, które polegało na finansowaniu świadczeń w badaniu zarówno przez sponsora, jak i przez Narodowy Fundusz Zdrowia. Interpretacja przepisu dokonana przez Ministerstwo Zdrowia i Narodowy Fundusz Zdrowia: Zgodnie z brzmieniem tego przepisu Narodowy Fundusz Zdrowia finansuje te świadczenia gwarantowane, które zostałyby udzielone pacjentowi w sytuacji standardowego leczenia. Przepis precyzyjnie wskazuje, że sponsor finansuje świadczenia gwarantowane, których konieczność udzielenia wyniknie z zastosowania badanego produktu leczniczego. Z powyższego zapisu wynika, że jeżeli dane świadczenie udzielone byłoby także w przypadku standardowego leczenia, a nie jest spowodowane wyłącznie włączeniem pacjenta do badania klinicznego i podaniem badanego produktu leczniczego, to koszt udzielenia tego świadczenia pokrywa Narodowy Fundusz Zdrowia, a nie sponsor badania klinicznego.

Natomiast koszty pozostałych świadczeń zgodnie z poniższym przepisem pokrywa sponsor badania klinicznego. Jeżeli leczenie pacjentów po podaniu badanego produktu leczniczego ma charakter leczenia całkowicie standardowego, koszty takiego leczenia pokrywa Narodowy Fundusz Zdrowia. W przypadku natomiast jakichkolwiek powikłań lub odstępstw od zastosowania procedur standardowych, które choćby pośrednio będą wynikiem działania badanego produktu leczniczego, leczenie nie zostanie objęte finansowaniem przez Narodowy Fundusz Zdrowia i pełny jego koszt poniesie sponsor badania klinicznego. Przepisy prawa wyraźnie wskazują, że finansowaniu przez Narodowy Fundusz Zdrowia podlegają wszystkie świadczenia gwarantowane.

Ubezpieczenie odpowiedzialności cywilnej – względy bezpieczeństwa uczestników badania klinicznego Art. 37b. 2. (124) Badanie kliniczne przeprowadza się, uwzględniając, że prawa, bezpieczeństwo, zdrowie i dobro uczestników badania klinicznego są nadrzędne w stosunku do interesu nauki oraz społeczeństwa, jeżeli w szczególności: 6) sponsor i badacz zawarli umowę obowiązkowego ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej za szkody wyrządzone w związku z prowadzeniem badania klinicznego. Składka zależy od wysokości sumy gwarancyjnej i od okresu ubezpieczenia. Ustalenie minimalnych sum gwarancyjnych nie powinno nigdy prowadzić do umniejszenia praw poszkodowanych do kompensacji ubezpieczeniowej. Niezasadnym jest zróżnicowanie kwot sumy gwarancyjnej z uwagi na to, czy badanie kliniczne jest badaniem komercyjnym, w którym sponsorem jest firma farmaceutyczna, czy badaniem niekomercyjnym, właśnie z uwagi na prawa uczestników badania klinicznego.

Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 30 kwietnia 2004 r Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 30 kwietnia 2004 r. w sprawie obowiązkowego ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej badacza i sponsora (Dz. U. Nr 101, poz. 1034 oraz z 2005 r. Nr 101, poz. 845) § 4. (3) 1. Minimalna suma gwarancyjna ubezpieczenia OC, w odniesieniu do jednego zdarzenia oraz wszystkich zdarzeń, których skutki są objęte umową ubezpieczenia OC, zależy od liczby uczestników badania klinicznego przyjmujących badany produkt leczniczy lub znajdujących się w grupie kontrolnej i wynosi równowartość w złotych: 1) 500.000 euro - jeżeli w badaniu uczestniczy do 10 osób; 2) 1.000.000 euro - jeżeli w badaniu uczestniczy od 11 do 25 osób; 3) 2.000.000 euro - jeżeli w badaniu uczestniczy od 26 do 50 osób; 4) 4.000.000 euro - jeżeli w badaniu uczestniczy od 51 do 100 osób; 5) 5.000.000 euro - jeżeli w badaniu uczestniczy ponad 100 osób. 2. Minimalna suma gwarancyjna, o której mowa w ust. 1, określona jest łącznie w odniesieniu do sponsora i badaczy uczestniczących w badaniu klinicznym.

Eksperyment medyczny („szara strefa”) Wiele badań klinicznych, z uwagi na koszty ich prowadzenia (tzn. kwestie finansowania świadczeń i powikłań) oraz koszty ubezpieczenia, nie jest wpisywanych do Centralnej Ewidencji Badań Klinicznych i pomimo tego, że spełniają definicję badania klinicznego zgodnie z ustawą – Prawo farmaceutyczne są prowadzone po uzyskaniu jedynie pozytywnej opinii komisji bioetycznej (art. 29 ust. 1 ustawy z dnia 5 grudnia 1996 r. o zawodach lekarza i lekarza dentysty (Dz. U. z 2011 r. Nr 277, poz. 1634)). Art. 29. 1. Eksperyment medyczny może być przeprowadzony wyłącznie po wyrażeniu pozytywnej opinii o projekcie przez niezależną komisję bioetyczną. Do składu komisji powołuje się osoby posiadające wysoki autorytet moralny i wysokie kwalifikacje specjalistyczne.

Badania kliniczne niekomercyjne w liczbach Liczba badań klinicznych prowadzonych przez sponsorów niekomercyjnych monitorowana jest od 2011 roku:   Liczba zarejestrowanych badań zgłoszonych przez sponsorów niekomercyjnych (stan na dzień 21 października 2014 r.) 2011 3 2012 8 2013 2 2014 2 (+ 4 wnioski w trakcie rejestracji i 1 wniosek umorzony)

Badania kliniczne niekomercyjne w liczbach Liczba badań klinicznych rejestrowanych przez sponsorów niekomercyjnych jest bardzo niska: w 2011 roku takie badania stanowiły 0.6% zarejestrowanych badań klinicznych, w 2012 roku 1.7 %, w 2013 jedynie 0.4% badań.

Badania kliniczne w liczbach Taryfy oraz wysokość składek ubezpieczeniowych za ubezpieczenia obowiązkowe ustala zakład ubezpieczeń. Przykładowe wysokości składek na ubezpieczenie OC badacza i sponsora w badaniach onkologicznych: - badanie niekomercyjne: 175 osób, suma gwarancyjna 22 320 000 PLN (5 000 000 EUR), składka 124 992 PLN (28 000 EUR), okres ubezpieczenia 2013-2019, - badanie komercyjne: 10 osób, suma gwarancyjna 2 033 550 (500 000 EUR), składka 10 434 PLN, okres ubezpieczenia 2014-2017, - badanie komercyjne: 26 osób, suma gwarancyjna 8 134 200 (2 000 000 EUR), składka 4 000 dolarów, okres ubezpieczenia 2014-2016, - badanie komercyjne: 12 osób, suma gwarancyjna 4 067 100 (1 000 000 EUR), składka 12 000 PLN, okres ubezpieczenia 2013-2013, - badanie komercyjne: 3 osoby, suma gwarancyjna 2 033 550 (500 000 EUR), składka 30 167 PLN, okres ubezpieczenia 2013-2024.

Kontakt Urząd Rejestracji Produktów Leczniczych, Wyrobów Medycznych i Produktów Biobójczych Al. Jerozolimskie 181C, 02-222 Warszawa, tel. +48 (22) 492 11 00, fax +48 (22) 492 11 09 Departament Badań Klinicznych Produktów Leczniczych Urzędu Rejestracji Produktów Leczniczych, Wyrobów Medycznych i Produktów Biobójczych Al. Jerozolimskie 181C, 02-222 Warszawa, tel. +48 (22) 492 12 91 Ministerstwo Zdrowia ul. Miodowa 15, 00-952 Warszawa, 022 63 49 600, email: kancelaria@mz.gov.pl Departament Polityki Lekowej i Farmacji Ministerstwa Zdrowia ul. Miodowa 15, 00-952 Warszawa, te. 022 63 49 553, email: dep-pl@mz.gov.pl

Podziękowania Uprzejmie dziękuję za uwagę oraz zachęcam do uczestnictwa w kolejnych szkoleniach organizowanych w Ministerstwie Zdrowia. Proszę nie zapomnieć o odbiorze CERTYFIKATÓW przygotowanych specjalnie na dzisiejsze szkolenie  Miłego dnia…