QUO VADIS RECYKLING SAMOCHODÓW Stowarzyszenie FORUM RECYKLINGU SAMOCHODÓW FORS Konferencja QUO VADIS RECYKLING SAMOCHODÓW Warszawa, 16 maja 2003

BEZPIECZEŃSTWO W RUCHU DROGOWYM W ASPEKCIE CZĘŚCI ZAMIENNYCH POCHODZĄCYCH Z ODZYSKU PRODUKTOWEGO Andrzej WOJCIECHOWSKI

INSTYTUT TRANSPORTU SAMOCHODOWEGO ZAKŁAD LABORATORIUM GŁÓWNE ul.Jagiellońska 80, 03-301 Warszawa Tel.: 811-02-95 lub 811-32-31 do 39 wew. 274 www.its.home.pl e-mail: zlg@its.waw.pl Główną ideą recyklingu jest stworzenie takich mechanizmów i rozwiązań technicznych oraz nowych technologii, aby efektywność zapobiegania degradacji środowiska była możliwie największa. Obecny tryb życia i stosowane metody produkcji zagrażają środowisku naturalnemu. W recyklingu powinno się zastosować proekologiczne i ekonomiczne technologie odzyskiwania materiałów do ponownego wykorzystania. Składowanie na wysypiskach i spalanie są najczęściej stosowanymi metodami przetwarzania i pozbywania się odpadów niebezpiecznych. Problem ten zostanie jednak ograniczony i został uregulowany przepisami przez Dyrektywy Unii Europejskiej, m.in.: Dyrektywa Rady Europy 75/442/EEC z dnia 15 lipca 1975r. w sprawie odpadów, Dyrektywa Rady Europy 91/689/EEC z dnia 12 grudnia 1991r. w sprawie odpadów niebezpiecznych, Dyrektywa Rady Europy 1999/31/EC z dnia 26 kwietnia 1999r. w sprawie ziemnych składowisk odpadów, Dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady 2000/53/EC z dnia 18 września 2000r. w sprawie wycofanych z użytkowania samochodów, Dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady 2000/76/EC z dnia 4 grudnia 2000r. w sprawie spalania odpadów.

INSTYTUT TRANSPORTU SAMOCHODOWEGO ZAKŁAD LABORATORIUM GŁÓWNE ul.Jagiellońska 80, 03-301 Warszawa Tel.: 811-02-95 lub 811-32-31 do 39 wew. 274 www.its.home.pl e-mail: zlg@its.waw.pl 1. RECYKLING SAMOCHODÓW W UNII EUROPEJSKIEJ Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady Europy 2000/53/EE z 18.09.2000r., w sprawie samochodów wycofanych z eksploatacji, jest obecnie podstawą zharmonizowanego europejskiego działania w zakresie recyklingu samochodów, określającą skuteczność recyklingu w przyszłości, a mianowicie: określono wymagania odnośnie infrastruktury zakładów demontażu, zapewniającej przestrzeganie norm ochrony środowiska; producenci/importerzy samochodów muszą już od tego roku przejąć w pełnej wysokości, względnie w istotnej części, koszty recyklingu pojazdów, które od 2002r. zostały po raz pierwszy dopuszczone do ruchu, a od 2007 roku wszystkich starych samochodów swojej produkcji; do 2006 roku co najmniej 85% średniej masy początkowej starego pojazdu wycofanego z eksploatacji, powinno być użytecznie wykorzystane, w tym co najmniej 80% powinno stanowić ponowne użycie i recykling. Maksymalnie 15% początkowej masy złomowanego pojazdu wycofanego z eksploatacji może pozostać jako odpady przeznaczone na wysypiska. do 2015r. wartości te powinny wzrosnąć do 95% (użyteczne wykorzystanie) oraz 85% (ponowne użycie i recykling). Maksymalnie 5% początkowej masy złomowanego pojazdu może pozostać jako odpady przeznaczone na wysypiska odpadów, reszta musi ulec odzyskowi w postaci części i zespołów które można użyć ponownie jako części zamienne, surowce wtórne lub przez spalanie spowodować tzw. odzysk energetyczny.

INSTYTUT TRANSPORTU SAMOCHODOWEGO ZAKŁAD LABORATORIUM GŁÓWNE ul.Jagiellońska 80, 03-301 Warszawa Tel.: 811-02-95 lub 811-32-31 do 39 wew. 274 www.its.home.pl e-mail: zlg@its.waw.pl Stan motoryzacji na świecie wskazuje na olbrzymie ilości materiałów i ich różnorodność w będących w eksploatacji pojazdach. Liczba samochodów użytkowanych w krajach najbardziej uprzemysłowionych w 1996r. wg Washington Waste Minimisation Workshop (OECD) wynosiła 335 mln sztuk. Liczbę samochodów, które powinny być obecnie poddane recyklingowi w Polsce ocenia się na blisko 2,5 miliona sztuk i liczba ta szybko wzrasta.

INSTYTUT TRANSPORTU SAMOCHODOWEGO ZAKŁAD LABORATORIUM GŁÓWNE ul.Jagiellońska 80, 03-301 Warszawa Tel.: 811-02-95 lub 811-32-31 do 39 wew. 274 www.its.home.pl e-mail: zlg@its.waw.pl 2. RECYKLING SAMOCHODÓW WYCOFANYCH Z EKSPLOATACJI Wydobycie surowców Produkcja materiałów Wytwarzanie samochodu Dystrybucja Eksploatacja Osuszanie pojazdu Demontaż pojazdu Rozdrobnienie materiałów Końcowa segregacja Wysypiska Odzysk energetyczny Odzyskanie płynów i gazów eksploatacyjnych Odzyskanie części i podzespołów Naprawa Energia materiały Emisja Samochód wycofany z eksploatacji R E C Y K L I N G Decyzja Odzyskanie materiałów ALGORYTM ŻYCIA SAMOCHODU

INSTYTUT TRANSPORTU SAMOCHODOWEGO ZAKŁAD LABORATORIUM GŁÓWNE ul.Jagiellońska 80, 03-301 Warszawa Tel.: 811-02-95 lub 811-32-31 do 39 wew. 274 www.its.home.pl e-mail: zlg@its.waw.pl 3. PRZEBIEG RECYKLINGU SAMOCHODÓW 1. Demontaż akumulatora, 2. Osuszenie pojazdu z paliwa, olejów, płynów eksploatacyjnych: hamulcowych, do spryskiwaczy, z układów klimatyzacji np. freonów, chłodniczych (niskokrzepnących), elektrolit z akumulatorów - średnio ok. 17 litrów różnych płynów eksploatacyjnych na samochód, 3. Usuwanie szyb, kół i opon, 4. Demontaż i segregacja tworzyw sztucznych w tym zderzaków, desek rozdzielczych, reflektorów, 5. Demontaż siedzeń, drzwi, pokryw, 6. Demontaż silnika, przekładni, katalizatorów, alternatora, rozrusznika, wału napędowego, 7. Usuwanie tapicerki, pianek, wykładzin, instalacji elektrycznej, 8. Strzępienie karoserii z pozostałymi elementami, 9. Segregacja materiałów.

INSTYTUT TRANSPORTU SAMOCHODOWEGO ZAKŁAD LABORATORIUM GŁÓWNE ul.Jagiellońska 80, 03-301 Warszawa Tel.: 811-02-95 lub 811-32-31 do 39 wew. 274 www.its.home.pl e-mail: zlg@its.waw.pl Średni udział materiałów w produkcji samochodu osobowego Szkło 3% Guma 1% Opony 4% Materiały tekstylne Przetworzone polimery Tworzywa sztuczne 9% Płyny 2% Stopy Zn, Cu, Mo, Ti, Pb, Sn, inne Wyposażenie elektryczne Stopy Al, Mg 6% Akumulatory Inne Stopy żelaza 69%

INSTYTUT TRANSPORTU SAMOCHODOWEGO ZAKŁAD LABORATORIUM GŁÓWNE ul.Jagiellońska 80, 03-301 Warszawa Tel.: 811-02-95 lub 811-32-31 do 39 wew. 274 www.its.home.pl e-mail: zlg@its.waw.pl Właściwe zarządzanie demontażem oraz odpadami pochodzącymi z wycofanych z eksploatacji pojazdów z zachowaniem norm bezpieczeństwa użytkowania pojazdów, kontroli emisji substancji szkodliwych do atmosfery oraz hałasu, powinny sprzyjać rozwojowi: zastosowaniu części i podzespołów możliwych do ponownego wykorzystania spełniających wymagania procedur dopuszczających podzespoły, mających wpływ na bezpieczeństwo użytkowania pojazdu; utylizacji i odzysku materiałów nie możliwych do ponownego zastosowania, tam gdzie jest to uzasadnione z punktu widzenia bezpieczeństwa oraz ochrony środowiska; innych form odzysku, a w szczególności odzysku energetycznego.

INSTYTUT TRANSPORTU SAMOCHODOWEGO ZAKŁAD LABORATORIUM GŁÓWNE ul.Jagiellońska 80, 03-301 Warszawa Tel.: 811-02-95 lub 811-32-31 do 39 wew. 274 www.its.home.pl e-mail: zlg@its.waw.pl 4. CZĘŚCI ZAMIENNE A BEZPIECZEŃSTWO UŻYTKOWANIA Przedmioty wyposażenia i części pojazdów związane z bezpieczeństwem ich użytkowania i ochroną środowiska które podlegają obligatoryjnym badaniom muszą być oznakowane zgodnie z poniższymi przepisami: Rozporządzeniem Rady Ministrów z dn. 09.11. 1999r. w sprawie wykazu wyrobów wyprodukowanych w Polsce, a także wyrobów importowanych do Polski po raz pierwszy, mogących stwarzać zagrożenie albo służących ochronie lub ratowaniu życia, zdrowia lub środowiska, podlegających obowiązkowi certyfikacji na znak bezpieczeństwa i oznaczania tym znakiem, oraz wyrobów podlegających obowiązkowi wystawiania przez producenta deklaracji zgodności (Dz. U. Nr 5 z dn. 28.01.2000r). Rozporządzenie straci ważność (przestanie funkcjonować) w momencie wejścia Polski do Unii Europejskiej. Rozporządzeniem Ministra Infrastruktury z dnia 31.12.2002r. w sprawie warunków technicznych pojazdów oraz zakresu ich niezbędnego wyposażenia (Dz. U. Nr 32, poz. 262 z dn. 26.02.2003r.)

INSTYTUT TRANSPORTU SAMOCHODOWEGO ZAKŁAD LABORATORIUM GŁÓWNE ul.Jagiellońska 80, 03-301 Warszawa Tel.: 811-02-95 lub 811-32-31 do 39 wew. 274 www.its.home.pl e-mail: zlg@its.waw.pl Fragment: Rozdział 2 Wyposażenie § 10. 1. Przedmioty wyposażenia i części pojazdów związane z bezpieczeństwem ich użytkowania i ochroną środowiska mogą być stosowane w pojazdach, jeżeli spełniony jest co najmniej jeden z następujących warunków: 1) oznakowane są znakami homologacji międzynarodowej stosowanymi w homologacji Europejskiej Komisji Gospodarczej Organizacji Narodów Zjednoczonych (EKG ONZ) - "E" lub Unii Europejskiej - "e"; 2) oznakowane są cechami producenta pojazdu, na który wystawiono krajowe świadectwo homologacji typu pojazdu; ocechowanie to powinno być zgłoszone do upoważnionej jednostki celem ewidencji; 3) oznakowane są cechami dostawcy producenta pojazdu, na który wystawiono krajowe świadectwo homologacji typu pojazdu; ocechowanie to powinno być zgłoszone do upoważnionej jednostki celem ewidencji; 4) oznakowane są znakiem zgodności zgodnie z przepisami o systemie oceny zgodności i akredytacji; przepisu nie stosuje się do przedmiotów wyposażenia i części oznakowanych znakiem bezpieczeństwa na podstawie dotychczasowych przepisów o badaniach i certyfikacji; 5) tablice rejestracyjne mogą być stosowane w pojazdach, jeżeli oznakowane są znakiem producenta zgodnie z przepisami o rejestracji i oznaczaniu pojazdów. 2. Przepis ust.1 stosuje się do producentów, importerów, dystrybutorów oraz podmiotów montujących i świadczących usługi. 3. Wykaz przedmiotów wyposażenia i części związanych z bezpieczeństwem użytkowania pojazdu i ochroną środowiska podlegających sprawdzeniu w tym zakresie przez jednostki akredytowane w polskim systemie akredytacji określa załącznik nr 3 do rozporządzenia. 4. Przedmioty wyposażenia i części objęte obowiązkiem homologacji typu określone są w przepisach o homologacji pojazdów.

INSTYTUT TRANSPORTU SAMOCHODOWEGO ZAKŁAD LABORATORIUM GŁÓWNE ul.Jagiellońska 80, 03-301 Warszawa Tel.: 811-02-95 lub 811-32-31 do 39 wew. 274 www.its.home.pl e-mail: zlg@its.waw.pl Konsekwencje finansowe za brak obligatoryjnych certyfikatów na znak bezpieczeństwa, na wyroby dla potrzeb motoryzacji zapisane są w Rozporządzeniu Ministra Finansów z dn. 11.07.2000r. w sprawie sankcji ekonomicznych za wprowadzanie do obrotu wyrobów podlegających oznaczaniu znakiem bezpieczeństwa, a nie oznaczonych tym znakiem lub nie spełniających innych wymagań, a także za wykonywanie usług nie spełniających odpowiednich wymagań (Dz. U. Nr 55 z dn. 17.07.2000r). Ogólne kryteria do określenia części zamiennych mających wpływ na bezpieczeństwo pojazdu: część, której złe funkcjonowanie powoduje bezpośrednio utratę kontroli nad pojazdem lub jakiekolwiek inne poważne ryzyko dla pasażerów lub osób trzecich; część, której złe funkcjonowanie nie może być stwierdzone przez kierowcę z odpowiednim wyprzedzeniem umożliwiającym zatrzymanie pojazdu lub wykonanie manewru pozwalającego na uniknięcie ryzyka.

INSTYTUT TRANSPORTU SAMOCHODOWEGO ZAKŁAD LABORATORIUM GŁÓWNE ul.Jagiellońska 80, 03-301 Warszawa Tel.: 811-02-95 lub 811-32-31 do 39 wew. 274 www.its.home.pl e-mail: zlg@its.waw.pl Odzysk produktowy podzespołów i części: 1. zakaz ponownego użytkowania (odpowiada za bezpieczeństwo czynne), UKŁAD HAMULCOWY UKŁAD ZAWIESZENIA (PRZEDNIE I TYLNE) - wspomaganie układu hamulcowego, - wahacze, - pompa hamulcowa, - przeguby wahaczy, - cylinderki hamulcowe, - drążki stabilizatora, - tarcze/ bębny hamulcowe, - drążki reakcyjne, - szczęki i klocki hamulcowe, - amortyzatory, - przewody elastyczne/sztywne, - linka hamulca ręcznego, UKŁAD PRZENIESIENIA NAPĘDU - półosie napędowe, UKŁAD KIEROWNICZY - wspomaganie układu kierowniczego, RÓŻNE - wałek kierowniczy górny i dolny z przegubami, - przewody układu zasilania, - przeguby kuliste i drążki kierownicze, - pompa paliwa, - elementy układu wspomagania kierownicy, - systemy zabezpieczeń “biernych” (pasy, - przekładnia kierownicza zębatkowa/globoidalna, - napinacze, air-bag). - dźwignia pośrednia,

INSTYTUT TRANSPORTU SAMOCHODOWEGO ZAKŁAD LABORATORIUM GŁÓWNE ul.Jagiellońska 80, 03-301 Warszawa Tel.: 811-02-95 lub 811-32-31 do 39 wew. 274 www.its.home.pl e-mail: zlg@its.waw.pl Odzysk produktowy podzespołów i części: 2. ponowne użycie z ograniczeniami (naprawa, regeneracja, badania dopuszczające): wałki rozrządu, wały korbowe, wały napędowe, korpusy, głowice, zawory, rozruszniki, alternatory, prądnice, pompy wtryskowe, wtryskiwacze, chłodnice, nagrzewnice itp. 3. ponowne użycie bez ograniczeń: reflektory spojlery chłodnica rozrusznik, alternator, lampy tylne elementy karoserii szyby, atrapy, koła, siedzenia, skrzynia przekładniowa, tylny most, elementy silnika, układu paliwowego oraz różne drobne mechanizmy i części.

INSTYTUT TRANSPORTU SAMOCHODOWEGO ZAKŁAD LABORATORIUM GŁÓWNE ul.Jagiellońska 80, 03-301 Warszawa Tel.: 811-02-95 lub 811-32-31 do 39 wew. 274 www.its.home.pl e-mail: zlg@its.waw.pl Specjalista ds. diagnostyki wyposażenia, podzespołów i części pochodzących z recyklingu pojazdów samochodowych - zadania: ocena stanu technicznego, weryfikacja techniczna, dokonanie niezbędnych drobnych napraw lub skierowanie do naprawy, dopuszczenie do dalszej eksploatacji - odpowiedzialność prawna, w przypadkach szczególnych, trudnych do oceny powołanie eksperta (rzeczoznawcy).

INSTYTUT TRANSPORTU SAMOCHODOWEGO ZAKŁAD LABORATORIUM GŁÓWNE ul.Jagiellońska 80, 03-301 Warszawa Tel.: 811-02-95 lub 811-32-31 do 39 wew. 274 www.its.home.pl e-mail: zlg@its.waw.pl 5. ODPOWIEDZIALNOŚĆ Zakup części zamiennych po bardzo niskich cenach (m.in. części wymontowane z innego pojazdu lub regenerowane, podróbki) stanowi naturalną dużą pokusę ekonomiczną. Ale uwaga! W razie wypadku, który został spowodowany z przyczyny niedostatecznej jakości części zamiennej, odpowiada w pierwszym rzędzie warsztat w którym dokonano naprawy i wymiany zużytej części, bez udokumentowanej zgody właściciela pojazdu. Jeżeli może on wykazać pochodzenie części zamiennej, to za sprzedany produkt musi odpowiadać dostawca/producent. Jeśli dostawca/producent nie jest osiągalny dla sądu, to całkowita odpowiedzialność za sprzedany produkt spada na warsztat w którym dokonano naprawy. Firmy ubezpieczeniowe i władze wprowadzając przepisy, powinny zatroszczyć się o to by samochód po groźnym wypadku nie trafiał ponownie do ruchu (nie byłoby można go ubezpieczyć), natomiast był poddany utylizacji z wyjątkiem możliwych do wykorzystania części. Rachunek kosztów (straty powypadkowe, koszty leczenia ofiar, renty dla rodzin poszkodowanych itd.) jednoznacznie wskazują właściwy kierunek działania.

INSTYTUT TRANSPORTU SAMOCHODOWEGO ZAKŁAD LABORATORIUM GŁÓWNE ul.Jagiellońska 80, 03-301 Warszawa Tel.: 811-02-95 lub 811-32-31 do 39 wew. 274 www.its.home.pl e-mail: zlg@its.waw.pl 6. PODSUMOWANIE Należy dążyć do zastosowania najbardziej efektywnych technologii odzysku i utylizacji materiałów. Najbardziej zalecanym i opłacalnym jest odzysk produktowy. Wykorzystując ponownie demontowane podzespoły i części ograniczamy ilości produkcji odpadów pochodzących z pojazdów wycofanych z eksploatacji. Opracowanie wykazu oraz ogólnych kryteriów dopuszczenia do powtórnego wykorzystania na części zamienne elementów pochodzących z demontażu, posiadających wpływ na bezpieczeństwo użytkowania pojazdu, pozwoli na jednoznaczną interpretację obowiązujących przepisów.

INSTYTUT TRANSPORTU SAMOCHODOWEGO ZAKŁAD LABORATORIUM GŁÓWNE ul.Jagiellońska 80, 03-301 Warszawa Tel.: 811-02-95 lub 811-32-31 do 39 wew. 274 www.its.home.pl e-mail: zlg@its.waw.pl 0,0 50 000,0 100 000,0 150 000,0 Polska ogółem 125484,1 25460,0 4351,5 MIASTA O NAJWIĘKSZEJ LICZBIE WYTWORZONYCH ODPADÓW W 2000 R. 4080,7 3936,6 3923,8 3447,8 3411,6 2687,7 Polkowice 2672,9 2639,2 Jastrzębie Zdrój Ruda Śląska Katowice Rybnik Knurów Police Kraków Dąbrowa Górnicza Wodzisław Śląski Bez odpadów komunalnych (w tys. ton)