autor: Katarzyna Jarkiewicz TECHNIKI MALARSKIE autor: Katarzyna Jarkiewicz

SPIS TREŚCI rodzaje technik malarskich action painting akryl akwarela al secco alla prima blik collage chiaroscuro

SPIS TREŚCI enkaustyka fresk gwasz impast kreda lazerunek olej ołówek

SPIS TREŚCI pastel pointylizm sfumato sangwina witrochromia węgiel tempera

RODZAJE TECHNIK MALARSKICH Do najczęściej spotykanych zaliczamy: akwarelę, collage, enkaustykę, fresk, gwasz, malarstwo akrylowe, malarstwo kredkami, malarstwo na szkle, malarstwo olejne, malarstwo temperowe, itp.

ACTION PAINTING Sposób malowania polegający na wykorzystaniu spontanicznego, nieskrępowanego regułami malarskimi gestu bezpośredniego rozlewania farby na płótno. Pojawił się w Stanach Zjednoczonych w latach 50. XX wieku w kręgu ekspresjonistów abstrakcyjnych. Terminu action painting po raz pierwszy użył Harold Rosenber.

Number 1 Jackson Pollock http://pl. wikipedia

AKRYL Farby akrylowe występują zarówno w postaci zawiesin umożliwiających malowanie na papierze, są zbliżone do akwareli i gwaszu, jak również można je rozpuszczać w rozpuszczalnikach organicznych i uzyskiwać farby zbliżone charakterem do farb olejnych. W stosunku do akwareli malowanie farbami akrylowymi jest łatwiejsze, umożliwia pełne mieszanie kolorów i dokonywanie retuszy, trudniej jest jednak za pomocą tych farb uzyskać wrażenie "ulotności" tak bardzo charakterystyczne dla akwareli.

AKRYL W stosunku do farb olejnych farby akrylowe dają nieco mniej swobody w nadawaniu obrazom faktury, jednak podobnie łatwo można za ich pomocą uzyskiwać wszelkie inne efekty od wrażenia przenikania kolorów po efekty przestrzenne.

Emballage „Hołdu pruskiego” wedle Jana Matejki Tadeusz Kantor http://malarze.com/obraz.php?id=178&l=en&PHPSESSID=c44695da009df12b00584a63e17c7eb6

AKWARELA Technika ta polega na malowaniu rozcieńczonymi w wodzie pigmentami na porowatym papierze, który szybko wchłania wodę. Rozcieńczone pigmenty nie pokrywają całkowicie faktury papieru, lecz pozostawiają ją dobrze widoczną, z tego względu na efekt końcowy bardzo duży wpływ ma barwa i faktura samego papieru. Technikę tę stosuje się do tematów, które wymagają barw pastelowych i jednocześnie nie wymagają "cyzelowania" detali - stosuje się ją więc do pejzaży, "zwiewnych" portretów, itp.

Świteź Julian Fałat Prawa autorskie: Witold Raczunas, za: http://www

AL SECCO Technika malarska polegająca na pokrywaniu suchego tynku (w przeciwieństwie do fresku) farbami zmieszanymi z wodą. Nazwa pochodzi z języka włoskiego, w którym oznacza „malować na sucho”. Technikę tę stosowano już w starożytności, w XV wieku wyparł ją fresk, który pozwalał na uzyskanie większej trwałości malowidła. Spoiwem mogą być: mleko wapienne, tempera, kazeina, klej, olej, żywica.

ALLA PRIMA Szybki sposób malowania, bez wykonywania wcześniej na płótnie rysunku, stosowany m.in. w impresjonizmie.

BLIK Grubo nałożona na obrazie jasna farba, która ma za zadanie odwzorowanie skupienia odbitego światła, np. na gałce ocznej; podkreśla plastyczność i połyskliwość malowanego przedmiotu.

COLLAGE Inaczej kolaż, technika polegająca na formowaniu kompozycji z różnych materiałów i tworzyw (gazet, tkaniny, fotografii, drobnych przedmiotów codziennego użytku, itp.), są one naklejane na płótno lub papier i łączone z tradycyjnymi technikami plastycznymi (np. farbą olejną, farbą akrylową, gwaszem). Technikę kolażu jako pierwsi stosowali przedstawiciele kubizmu- Georges Braque i Pablo Picasso; w późniejszym czasie wykorzystywana była także przez futurystów, surrealistów, dadaistów i konstruktywistów. Pierwszym kolażem była „Martwa natura z plecionym krzesłem” Pabla Picassa z 1911 roku.

Portret Natalii Gonczarowej Michaił Łarionow http://pl. wikipedia

CHIAROSCURO Inaczej światłocień (z jęz. włoskiego chiaro - "jasny" i oscuro - "ciemny"), technika polegająca na uwydatnieniu kontrastu światła i cienia na obrazie, dzięki czemu możemy zobaczyć i podziwiać formę oraz kolor. Nazwę technice nadał Leonardo da Vinci, stosując go po raz pierwszy w swym obrazie "Madonna w grocie skalnej" . Najwybitniejsi malarze stosujący chiaroscuro to Caravaggio i Rembrandt van Rijn.

Madonna wśród skał Leonardo da Vinci http://pl. wikipedia

ENKAUSTYKA Technika malarska stosowana w starożytności przez Greków i Rzymian. Farby przygotowywano na bazie wosku pszczelego, który mieszano z pigmentami; ciepłą masę nakładano szpachelkami, pędzelkami; farba po zastygnięciu była odporna na wilgoć, ale wrażliwa na podwyższone temperatury. Enkaustyka pozwala długo zachować żywe barwy. Do najbardziej znanych zabytków wykonanych ta techniką należą portrety fajumskie.

Portret kobiety z Fajum http://pl. wikipedia

FRESK Al fresco (z jęz. włoskiego „świeży”) maluje się na mokrym tynku pokrytym kilkoma warstwami zaprawy; pierwsza warstwa leży bezpośrednio na murze, jest gruba i zawiera ona wapno gaszone, gruboziarnisty piasek i odłamki cegieł lub kamieni, druga warstwa Jest gładka i przygotowana do malowania, zawiera wapno gaszone, drobny piasek cedzony lub pył marmurowy. Fresk malowany jest partiami (tak dużymi, jakie można zamalować w ciągu jednego dnia) specjalnymi farbami odpornymi na alkaliczne działanie wapna; barwnik rozprowadzany jest wodą deszczową.

FRESK Fresk jest trwały, bo spaja się z podłożem i w ten sposób uzyskuje się trwałe, intensywne barwy; przed naniesieniem fresku na ścianę tworzy się kartony i przy użyciu siatki wyciska się kontury i powiększa wzór. Początki fresku sięgają starożytności; od Giotta następuje ogromny rozwój fresku, najbardziej jednak rozpowszechnia się w renesansie, od XVII do XIX wieku al fresco miesza się z al secco.

Opłakiwanie Giotto http://pl. wikipedia. org/wiki/Grafika:Giotto

GWASZ Łączenie farby wodnej z domieszką kredy lub bieli (od XIX wieku ołowiowej lub cynkowej) nadającej jej właściwości kryjące z gumą arabską będącą spoiwem. Technika znana w Europie od średniowiecza, stosowana głównie w XVII i XVIII wieku, popularna do dzisiaj. Technika gwaszu różni się od akwareli głównie tym, że obrazy malowane gwaszem mają "pełne" kolory, a nie prześwitujące jak w akwareli. Malowanie gwaszem jest najczęściej stosowane do wykonywania szkiców dla obrazów olejnych oraz do wykonywania ilustracji do książek, rzadziej do tworzenia gotowych dzieł.

Pocałunek mongolskiego księcia w lodowej pustyni Stanisław Ignacy Witkiewicz Prawa autorskie: Witold Raczunas, za: http://www.pinakoteka.zascianek.pl/Witkacy/Images/Mongolski_ksiaze.jpg

IMPAST Technika stosowana w malarstwie olejnym lub akrylowym (rzadziej temperowym), polegająca na nakładaniu farby grubą, wypukłą warstwą przy pomocy pędzla lub szpachli. Impast ma na celu podkreślenie efektów świetlnych poprzez uzyskiwanie niejednolitej faktury.

Portret Karola V Tycjan http://commons. wikimedia

KREDA Naturalny węglan wapnia, używany w pracach artystycznych tak samo jak węgiel. Ze względu na właściwości kryjące i biel stosowany jest do gruntów kredowo-klejowych, również jako tani wypełniacz w farbach olejnych (w mieszankach takich jest przezroczysta); bardzo drobna kreda stosowana jest także w produkcji pasteli (po dodaniu do pigmentu rozjaśnia odcień oryginalnego koloru).

LAZERUNEK Przezroczysta lub półprzezroczysta warstwa farby, zmieniająca ton lub barwę niższych warstw obrazu, zwłaszcza olejnego. Laserunki stosowane były w średniowieczu, z wykorzystaniem bardzo rozcieńczonych temper lub gwaszy, jednak w pełni rozwinęły się dopiero wraz z rozwojem malarstwa olejnego; aż do końca XVII w. i rozwoju techniki alla prima, laserunki były nieodłącznym elementem techniki olejnej (stosował je Rembrandt van Rijn).

LAZERUNEK Efekty osiągane dzięki laserunkom tylko częściowo nadają się do mechanicznej reprodukcji; głębia i niezwykłe efekty barwne warstw laserunków nie mogą być też naśladowane innymi technikami. Ze względu na ogromną pracochłonność malarstwo laserunkowe zanikło w XVIII wieku.

Wymarsz strzelców Rembrandt http://commons. wikimedia

OLEJ Najbardziej rozpowszechniona technika malarska polegająca na pokrywaniu naprężonego i zabielonego płótna lub gładkiej deski gęstymi farbami, w skład których wchodzi olej lniany lub rzadziej inne roślinne oleje schnące (konopny, makowy) i odpowiednie pigmenty; sporadycznie stosowany był też wosk, który pełnił funkcję stabilizatora spowalniającego oddzielanie się oleju lnianego od pigmentów.

OLEJ Malarstwo olejne jest bardzo kosztowną techniką malarską, ale daje bardzo dużą swobodę w doborze i mieszaniu barw, tworzeniu złożonych faktur, uzyskiwania efektu matu lub błysku, efektów półprzezroczystości i przenikania barw, a nawet wychodzeniu "w trzeci wymiar" przez nakładanie bardzo grubych warstw farby. Malarstwo olejne umożliwia wielokrotne retuszowanie przez nakładanie kolejnych warstw farby na obraz, cechuje się też dużą trwałością.

Święto Jordanu Teodor Axentowicz Prawa autorskie: Witold Raczunas, za: http://www.pinakoteka.zascianek.pl/Axentowicz/Images/Swieto_Jordanu.jpg

OŁÓWEK Pręt grafitowy służący do wykonywania rysunku na papierze lub drewnie, rzadko technika samodzielna. Cechuje się możliwością zmazywania naniesionego rysunku, co czyni ją techniką nietrwałą.

L. H. O. O. Q Marcel Duchamp http://en. wikipedia

PASTEL Środek rysunkowy w formie kolorowego sztyftu, kredki lub ołówka, służący do nanoszenia kolorowych pigmentów na podłoże. Pigment, kredę i spoiwo z gumy miesza się ze sobą i formuje w wałeczki, następnie pozostawia się je do wyschnięcia; przed wyschnięciem pastele mają konsystencją ciasta, stąd nazwa (z jęz. włoskiego pasta – „ciasto”).

Helenka Stanisław Wyspiański Prawa autorskie: Witold Raczunas, za: http://www.pinakoteka.zascianek.pl/Wyspianski/Images/Helenka.jpg

POINTYLIZM Neoimpresjonistyczna technika kształtowania formy obrazu polegająca na budowaniu kompozycji obrazu poprzez zapełnianie gęsto rozmieszczonymi, różnobarwnymi punktami i kreskami kładzionymi na płótno czubkiem pędzla. Bazowała na XIX i XX-wiecznych odkryciach z zakresu optyki, wskazujących, iż niewielkie płaszczyzny czystych kolorów położone obok siebie, a oglądane z oddali mieszają się "w oku" w inny kolor. Twórcą techniki był Georges Seurat, a wykorzystywał ją m.in. Paul Signac.

Niedzielne popołudnie na Grande Jatte Georges Seurat http://pl

SFUMATO Technika ta wykorzystywana była m.in. przez Leonarda da Vinci. W malarstwie olejnym łagodne przejścia z partii ciemnych do jasnych, dające mgliste, niebieskie efekty kolorystyczne. Technika ta wykorzystywana była m.in. przez Leonarda da Vinci.

Mona Lisa Leonardo da Vinci http://pl. wikipedia

SANGWINA Rysunek wykonany ciemnobrunatną kredką. Technika używana do tworzenia szkiców lub rysunków, rozpowszechniona w renesansie.

Rysunek sangwiną Leonardo da Vinci http://commons. wikimedia

WITROCHROMIA Technika malowania na przezroczystym podobraziu, np. na szybie. Występuje w sztuce ludowej, np. Podhala, popularna u formistów.

WĘGIEL Węgiel drzewny używany jest do wykonywania prac graficznych niewymagających odwzorowania wielu szczegółów, takich jak wielkoformatowe portrety i martwe natury; pozwala na swobodną i płynną pracę; często używany jest wraz z kredą lub pastelami. Podczas pracy można używać techniki rozmazywania - za pomocą gumki chlebowej, papierowego ręcznika lub miękkiej szmatki można usunąć lub podkreślić ślady zostawione przez węgiel. Prace zrobione węglem utrwala się za pomocą fiksatywy.

TEMPERA Technika malowania przy użyciu farb temperowych, znana od starożytności, była wiodącą techniką w okresie średniowiecza. Farby temperowe schną stosunkowo szybko i nie wymagają gruntowania, nadają się do malowania na płótnie, desce i na zwykłym papierze.

TEMPERA Podstawowym wyróżnikiem tej techniki jest zastosowanie jako spoiwa farb, tzw. emulsji temperowej, która powstaje dzięki połączeniu trzech składników: fazy tłustej (np. olej schnący lub werniks), fazy wodnej (woda lub roztwór wodnego kleju) i emulgatora, który umożliwia zmieszanie faz w jednolite spoiwo. Najczęściej wykorzystywanym przy samodzielnym ucieraniu temper emulgatorem jest żółtko jaja kurzego; inne klasyczne emulgatory to sok figowy, czosnkowy, niektóre żywice z drzew liściastych, a także mleko i różne rodzaje żywicznych mydeł.

Narodziny Wenus Sandro Botticelli http://pl. wikipedia

BIBLIOGRAFIA Prezentację przygotowano w oparciu o prace: J. Horton, M. Wright, Szkoła rysowania i malowania, Wydawnictwo Arkady, Warszawa 2002, A. Makine, Jak malować. Akwarela. Olej. Pastel. Akryl, Wydawnictwo Arkady, Warszawa 2005.