Prawo Źródła prawa

Źródła prawa Konstytucja Ratyfikowana umowa międzynarodowa Ustawa Rozporządzenie

Większości większość zwykła (względna) za > przeciw większość bezwzględna za > przeciw + wstrzymujący się większość kwalifikowana wyrażona w ułamku (2/3; 3/5) quorum

Konstytucja projekt – 1/5 posłów (92 osoby), Senat – uchwałą, Prezydent RP 30 dni – pierwsze czytanie Sejm - 2/3 głosów; quorum – połowa posłów 60 dni Senat – bezwzględną większością, quorum połowa 21 dni podpisanie i ogłoszenie – Prezydent RP

zmiany roz. I, II, XII 45 dni referendum 60 dni większość głosujących Konstytucja zmiany roz. I, II, XII 45 dni referendum 60 dni większość głosujących

Trybunał Konstytucyjny 15 sędziów wybieranych przez sejm Kadencja – 9 lat Nieodwołalność Zakaz ponownego wyboru Zakaz łączenia stanowisk Zakaz pociągania do odpowiedzialności Wynagrodzenie Art. 188 – 197 Konstytucji

Trybunał Konstytucyjny Zadania Kontrola zgodności aktów normatywnych Kontrola celów i działalności partii Spory kompetencyjne pomiędzy centralnymi organami państwa Skargi konstytucyjne

Trybunał Konstytucyjny Grupa mogąca zaskarżyć akt bez względu na jego przedmiot Grupa mogąca zaskarżyć akt ze względu na jego przedmiot Każdy Azyl Status uchodźcy Tylko akty obowiązujące Wyjątek – Prezydent RP

Umowa międzynarodowa Dwustronna – wielostronna Czas trwania: oznaczony powszechna regionalna Czas trwania: oznaczony nieoznaczony

Umowa międzynarodowa Negocjacje Parafowanie uzgodnionego tekstu Podpisanie umowy Ratyfikacja umowy Wymiana/ złożenie dokumentów ratyfikacyjnych Wejście w życie

Umowa międzynarodowa Rodzaje umów nie wymagające ratyfikacji ratyfikowane samodzielnie przez prezydenta ratyfikowane za zgodą wyrażoną w ustawie ratyfikowane za zgodą wyrażoną w ustawie uchwaloną w szczególnym trybie lub w drodze referndum

Umowa międzynarodowa Zgoda wyrażona w ustawie (art. 89 ust. 1 Konstytucji): w sprawach pokoju, sojuszy, układów politycznych lub wojskowych; wolności, prawa lub obowiązki obywateli; przystąpienie do organizacji międzynarodowych; w sprawach uregulowanych w ustawie lub w których Konstytucja wymaga wydania ustawy;

Art. 89 ust. 1 Konstytucji 1. Ratyfikacja przez Rzeczpospolitą Polską umowy międzynarodowej i jej wypowiedzenie wymaga uprzedniej zgody wyrażonej w ustawie, jeżeli umowa dotyczy: 1) pokoju, sojuszy, układów politycznych lub układów wojskowych, 2) wolności, praw lub obowiązków obywatelskich określonych w Konstytucji, 3) członkostwa Rzeczypospolitej Polskiej w organizacji międzynarodowej, 4) znacznego obciążenia państwa pod względem finansowym, 5) spraw uregulowanych w ustawie lub w których Konstytucja wymaga ustawy.

Umowa międzynarodowa „Typ kwalifikowany” (art. 90 Konstytucji) ogólnokrajowe Sejm i Senat referendum 2/3 głosów quorum połowa

Art. 90 Konstytucji 1. Rzeczpospolita Polska może na podstawie umowy międzynarodowej przekazać organizacji międzynarodowej lub organowi międzynarodowemu kompetencje organów władzy państwowej w niektórych sprawach. 2. Ustawa wyrażająca zgodę na ratyfikację umowy międzynarodowej, o której mowa w ust. 1, jest uchwalana przez Sejm większością 2/3 głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów oraz przez Senat większością 2/3 głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby senatorów. 3. Wyrażenie zgody na ratyfikację takiej umowy może być uchwalone w referendum ogólnokrajowym zgodnie z przepisem art. 125. 4. Uchwałę w sprawie wyboru trybu wyrażenia zgody na ratyfikację podejmuje Sejm bezwzględną większością głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów.

Umowa międzynarodowa Kolizja normy ustawowej z normą wynikającą z umowy międzynarodowej Umowa międzynarodowa > ustawa ratyfikowana za zgodą ustawy

Art. 91 Konstytucji 1. Ratyfikowana umowa międzynarodowa, po jej ogłoszeniu w Dzienniku Ustaw Rzeczypospolitej Polskiej, stanowi część krajowego porządku prawnego i jest bezpośrednio stosowana, chyba że jej stosowanie jest uzależnione od wydania ustawy. 2. Umowa międzynarodowa ratyfikowana za uprzednią zgodą wyrażoną w ustawie ma pierwszeństwo przed ustawą, jeżeli ustawy tej nie da się pogodzić z umową. 3. Jeżeli wynika to z ratyfikowanej przez Rzeczpospolitą Polską umowy konstytuującej organizację międzynarodową, prawo przez nią stanowione jest stosowane bezpośrednio, mając pierwszeństwo w przypadku kolizji z ustawami.

Ustawa Materia ustawowa: Sprawy nie nadające się do uregulowania: sprawy przewidziane w Konstytucji sprawy aktualnie objęte ustawodawstwem „nowe” sprawy nadające się do uregulowania ustawą Sprawy nie nadające się do uregulowania: „prawa” przyrody sprzeczne z prawem naturalnym rozstrzygnięcia normatywne indywidualne i konkretne deklaracje, zalecenia, opinię, wyjaśnienia obowiązki i uprawnienia niewykonalne obowiązki i uprawnienia niemożliwe do wyegzekwowania absurdy

Pierwsze czytanie (debata i głosowanie) Ustawa Projekt ustawy = tekst ustawy + uzasadnienie + projekty niezbędnych aktów wykonawczych Pierwsze czytanie (debata i głosowanie) Komisja sejmu

Ustawa Komisje Przedmiotowe Połączone Nadzwyczajne Parytet

Ustawa Drugie czytanie – możliwość wycofania projektu Komisja sejmowa Trzecie czytanie – Zwykła większością, quorum połowa Projekt zmienia się w ustawie

Ustawa Senat (30 dni) przyjęcie bez zmian uchwalenie poprawek odrzucenie ustawy w całości brak działań uchwała Sejm – Bezwzględną większością, quorum połowa Koniec

Ustawa Prezydent RP (21 dni) Trybunał Konstytucyjny VETO Podpisanie i opublikowanie Trybunał Konstytucyjny VETO Sejm – 3/5 posłów niezgodność zgodność 7 dni Koniec Możliwość podpisania z pominięciem Podpisanie i opublikowanie Zwrot do Sejmu

Inicjatywa ustawowa Art. 118 Konstytucji 1. Inicjatywa ustawodawcza przysługuje posłom, Senatowi, Prezydentowi Rzeczypospolitej i Radzie Ministrów. 2. Inicjatywa ustawodawcza przysługuje również grupie co najmniej 100.000 obywateli mających prawo wybierania do Sejmu. Tryb postępowania w tej sprawie określa ustawa. 3. Wnioskodawcy, przedkładając Sejmowi projekt ustawy, przedstawiają skutki finansowe jej wykonania.

Art. 119 Konstytucji 1. Sejm rozpatruje projekt ustawy w trzech czytaniach. 2. Prawo wnoszenia poprawek do projektu ustawy w czasie rozpatrywania go przez Sejm przysługuje wnioskodawcy projektu, posłom i Radzie Ministrów. 3. Marszałek Sejmu może odmówić poddania pod głosowanie poprawki, która uprzednio nie była przedłożona komisji. 4. Wnioskodawca może wycofać projekt ustawy w toku postępowania ustawodawczego w Sejmie do czasu zakończenia drugiego czytania projektu.

Art. 120 Konstytucji Sejm uchwala ustawy zwykłą większością głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów, chyba że Konstytucja przewiduje inną większość. W tym samym trybie Sejm podejmuje uchwały, jeżeli ustawa lub uchwała Sejmu nie stanowi inaczej. Art. 121 ust. 3, 125 ust. 2, art. 158 ust. 1

Art. 121 Konstytucji 1. Ustawę uchwaloną przez Sejm Marszałek Sejmu przekazuje Senatowi. 2. Senat w ciągu 30 dni od dnia przekazania ustawy może ją przyjąć bez zmian, uchwalić poprawki albo uchwalić odrzucenie jej w całości. Jeżeli Senat w ciągu 30 dni od dnia przekazania ustawy nie podejmie stosownej uchwały, ustawę uznaje się za uchwaloną w brzmieniu przyjętym przez Sejm. 3. Uchwałę Senatu odrzucającą ustawę albo poprawkę zaproponowaną w uchwale Senatu uważa się za przyjętą, jeżeli Sejm nie odrzuci jej bezwzględną większością głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów.

Art. 122 Konstytucji 1. Po zakończeniu postępowania określonego w art. 121 Marszałek Sejmu przedstawia uchwaloną ustawę do podpisu Prezydentowi Rzeczypospolitej. 2. Prezydent Rzeczypospolitej podpisuje ustawę w ciągu 21 dni od dnia przedstawienia i zarządza jej ogłoszenie w Dzienniku Ustaw Rzeczypospolitej Polskiej. 3. Przed podpisaniem ustawy Prezydent Rzeczypospolitej może wystąpić do Trybunału Konstytucyjnego z wnioskiem w sprawie zgodności ustawy z Konstytucją. Prezydent Rzeczypospolitej nie może odmówić podpisania ustawy, którą Trybunał Konstytucyjny uznał za zgodną z Konstytucją.

Art. 122 Konstytucji 4. Prezydent Rzeczypospolitej odmawia podpisania ustawy, którą Trybunał Konstytucyjny uznał za niezgodną z Konstytucją. Jeżeli jednak niezgodność z Konstytucją dotyczy poszczególnych przepisów ustawy, a Trybunał Konstytucyjny nie orzeknie, że są one nierozerwalnie związane z całą ustawą, Prezydent Rzeczypospolitej, po zasięgnięciu opinii Marszałka Sejmu, podpisuje ustawę z pominięciem przepisów uznanych za niezgodne z Konstytucją albo zwraca ustawę Sejmowi w celu usunięcia niezgodności. 5. Jeżeli Prezydent Rzeczypospolitej nie wystąpił z wnioskiem do Trybunału Konstytucyjnego (…) może z umotywowanym wnioskiem przekazać ustawę Sejmowi do ponownego rozpatrzenia. Po ponownym uchwaleniu ustawy przez Sejm większością 3/5 głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów Prezydent Rzeczypospolitej w ciągu 7 dni podpisuje ustawę i zarządza jej ogłoszenie w Dzienniku Ustaw Rzeczypospolitej Polskiej. W razie ponownego uchwalenia ustawy przez Sejm Prezydentowi Rzeczypospolitej nie przysługuje prawo wystąpienia do Trybunału Konstytucyjnego w trybie ust. 3.

Ustawa Tryb pilny: projekt Rady Ministrów Senat – 14 dni Prezydent – 7 dni wyjątki: wybór Prezydenta RP, Sejm, Senatu, organów samorządu terytorialnego ustrój i właściwość władzy publicznej kodeksy prawo podatkowe

Art. 123 Konstytucji 1. Rada Ministrów może uznać uchwalony przez siebie projekt ustawy za pilny, z wyjątkiem projektów ustaw podatkowych, ustaw dotyczących wyboru Prezydenta Rzeczypospolitej, Sejmu, Senatu oraz organów samorządu terytorialnego, ustaw regulujących ustrój i właściwość władz publicznych, a także kodeksów. 2. Regulamin Sejmu oraz regulamin Senatu określają odrębności w postępowaniu ustawodawczym w sprawie projektu pilnego. 3. W postępowaniu w sprawie ustawy, której projekt został uznany za pilny, termin jej rozpatrzenia przez Senat wynosi 14 dni, a termin podpisania ustawy przez Prezydenta Rzeczypospolitej wynosi 7 dni.

Ustawa System kontroli konstytucyjności ustawy: przez parlament przez Trybunał Konstytucyjny przez Radę Konstytucyjną (system francuski) przez sądy powszechne (system amerykański)

Rozporządzenia z mocą ustawy Prezydent (1926 – 1989) Rada Ministrów (1945 – 1952) Rada Państwa (1952 – 1989) Prezydent RP na wniosek Rady Ministrów (art. 234 Konstytucji)

Art. 234 Konstytucji 1. Jeżeli w czasie stanu wojennego Sejm nie może zebrać się na posiedzenie, Prezydent Rzeczypospolitej na wniosek Rady Ministrów wydaje rozporządzenia z mocą ustawy w zakresie i w granicach określonych w art. 228 ust. 3 - 5. Rozporządzenia te podlegają zatwierdzeniu przez Sejm na najbliższym posiedzeniu.  2. Rozporządzenia, o których mowa w ust. 1, mają charakter źródeł powszechnie obowiązującego prawa. 

Rozporządzenie Jedyny akt wykonawczy do ustawy Musi być zawsze oparte na ustawowej podstawie prawnej – delegacja ustawowa Może być wydawane tylko przez podmioty wskazane w Konstytucji: Prezydent RP Radą Ministrów Prezes Rady Ministrów Ministrowie Krajowa Rada Radiofonii i Telewizji

Rozporządzenie Potrójna konkretność delegacji ustawowej: Wskazuje upoważniony organ Określa zakres spraw przekazany do uregulowania Daje wytyczne co do treści rozporządzenia Zakaz subdelegacji Nieważność rozporządzenia Przekroczenie delegacji Brak delegacji

Art. 92 Konstytucji 1. Rozporządzenia są wydawane przez organy wskazane w Konstytucji, na podstawie szczegółowego upoważnienia zawartego w ustawie i w celu jej wykonania. Upoważnienie powinno określać organ właściwy do wydania rozporządzenia i zakres spraw przekazanych do uregulowania oraz wytyczne dotyczące treści aktu. 2. Organ upoważniony do wydania rozporządzenia nie może przekazać swoich kompetencji, o których mowa w ust. 1, innemu organowi.

Rozporządzenie Zakres sprawy często się zmieniające zamiany nieprzewidywalne i niezależne od ustawodawcy określenie szczegółowe trybu działania

Rozporządzenie Kontrola rozporządzeń Trybunał Konstytucyjny; Kontrola sądów administracyjnych; Kontrola Rady Ministrów na wniosek Prezesa Rady Ministrów; Kontrola podmiotu wydającego rozporządzenie (autokontrola).

Akty prawa miejscowego Delegacja ustawowa jak w rozporządzeniu Organ wydający nie musi być wymieniony w Konstytucji, wystarczająca jest ustawa Obszar obowiązywania

Akty prawa miejscowego Organy uprawnione Organy stanowiące samorządu terytorialnego organy wykonawcze samorządu terytorialnego (czasami) Organy samorządu terytorialnego – przepisy porządkowe

Rodzaje aktów prawa miejscowego Akty zawierające statuty; Akty zawierające przepisy wykonawcze, tj. akty wydawane na podstawie szczegółowych upoważnień; Akty zawierające przepisy porządkowe, wydawane na podstawie upoważnień generalnych.

Art. 94 Konstytucji Organy samorządu terytorialnego oraz terenowe organy administracji rządowej, na podstawie i w granicach upoważnień zawartych w ustawie, ustanawiają akty prawa miejscowego obowiązujące na obszarze działania tych organów. Zasady i tryb wydawania aktów prawa miejscowego określa ustawa.

Akty normatywne wewnętrznie obowiązujące Prawa i obowiązki dla określonych podmiotów – stosunek podległy Kierownictwo nadzór kontrola Organy wydające Rada Ministrów – uchwały Prezes Rady Ministrów – zarządzenia Ministrowie – zarządzenia Inne organy wg. Trybunału Konstytucyjnego

Akty normatywne wewnętrznie obowiązujące Delegacja ustawowa Kontrola

Art. 93 Konstytucji 1. Uchwały Rady Ministrów oraz zarządzenia Prezesa Rady Ministrów i ministrów mają charakter wewnętrzny i obowiązują tylko jednostki organizacyjnie podległe organowi wydającemu te akty. 2. Zarządzenia są wydawane tylko na podstawie ustawy. Nie mogą one stanowić podstawy decyzji wobec obywateli, osób prawnych oraz innych podmiotów. 3. Uchwały i zarządzenia podlegają kontroli co do ich zgodności z powszechnie obowiązującym prawem.

„Swoiste” źródła prawa Art. 148 Prawa telekomunikacyjnego. (…) pozwolenie wydaje się podmiotowi, który spełnia wymagania określone ustawą, oraz jeżeli: (…) 2) częstotliwości objęte wnioskiem: a) są dostępne, b) zostały przeznaczone w Krajowej Tablicy Przeznaczeń Częstotliwości dla wnioskowanej służby radiokomunikacyjnej oraz plan zagospodarowania częstotliwości przewiduje ich zagospodarowanie zgodne z wnioskiem,

„Inne” wewnętrzne źródła prawa administracyjnego Art. 186 ustawy Prawo o szkolnictwie wyższym. 1. Szczegółowy regulamin ustalania wysokości, przyznawania i wypłacania świadczeń pomocy materialnej dla studentów (…) w tym szczegółowe kryteria i tryb udzielania świadczeń pomocy materialnej dla studentów (…) ustala rektor w porozumieniu z uczelnianym organem samorządu studenckiego.

Promulgacja Organy promulgacyjne Dziennik Ustaw Rzeczpospolitej Polskiej Dziennik Urzędowy Rzeczpospolitej Polskiej „Monitor Polski” Dzienniki urzędowe naczelnych i centralnych organów administracji rządowej oraz NBP i ZUS Wojewódzkie dzienniki urzędowe Data promulgacji

Promulgacja Wejście w życie aktu normatywnego 14 dni od ogłoszenia Vacatio legis Lex retro nan agit Fikcja powszechnej znajomości prawa – ignorantia iuris nocet

Art. 88 Konstytucji 1. Warunkiem wejścia w życie ustaw, rozporządzeń oraz aktów prawa miejscowego jest ich ogłoszenie. 2. Zasady i tryb ogłaszania aktów normatywnych określa ustawa. 3. Umowy międzynarodowe ratyfikowane za uprzednią zgodą wyrażoną w ustawie są ogłaszane w trybie wymaganym dla ustaw. Zasady ogłaszania innych umów międzynarodowych określa ustawa.

Zmiana aktu normatywnego Nowelizacja (nowela): Wyraźna; Milcząca (dorozumiana). Kompilacja Kodyfikacja Tekst jednolity

Nowelizacja wyraźna Art. 130 ustawy o udzielaniu cudzoziemcom ochrony na terytorium RP.  W ustawie z dnia 7 września 1991 r. o systemie oświaty (Dz. U. z 1996 r. Nr 67, poz. 329, z późn. zm.5)) w art. 94a w ust. 2 w pkt 5 kropkę zastępuje się przecinkiem i dodaje się pkt 6 i 7 w brzmieniu: 6) osoby posiadające zgodę na pobyt tolerowany, 7) osoby korzystające z ochrony czasowej na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej.".

Utrata mocy obowiązującej Derogacja – uchylenie Wyraźna Milcząca (dorozumiana) Trybunał Konstytucyjny Termin – przyszłe, pewne zdarzenie Warunek – element niepewności Długotrwałe niestosowanie –desuetudo?

Art. 631 Kodeksu spółek handlowych Z uwzględnieniem przepisu art. 632 ustawy, tracą moc (…) rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 27 czerwca 1934 r. - Kodeks handlowy

Akty Unii Europejskiej Pierwotne prawo wspólnotowe – traktaty tworzące Wspólnoty, w tym m.in.: Traktaty założycielskie (Paryż, 1951); Traktat z Maastricht (1991 r.); Traktat z Amsterdamu (1999 r.) Traktat o Przystąpieniu;

Akty Unii Europejskiej Wtórne prawo wspólnotowe Opiera się na kompetencji udzielonej w pierwotnym prawie wspólnotowym; Jest wydawane przez jeden lub kilka organów Wspólnoty.

Akty Unii Europejskiej Organy: Parlament Europejski wspólnie z Radą Unii Europejskiej Sama Rada Unii Europejskiej Sama Komisja Publikacja w Dzienniku Urzędowym Wspólnot Europejskich 20 dni Notyfikacja adresatom (dyrektywy)

Akty Unii Europejskiej Rozporządzenia Wiążą wszystkich Bezpośrednia skuteczność Nie wymagają implementacji do prawa krajowego

Akty Unii Europejskiej Dyrektywy Wiążą państwa członkowskie Wiążą co do celu Wymagają implementacji do prawa krajowego

Akty Unii Europejskiej Decyzje Wiążą określone podmioty Bezpośrednia skuteczność Nie wymagają implementacji

Akty Unii Europejskiej Opinie i zalecenia Niezobowiązujące akty prawne Charakter polityczny i moralny Dowolny adresat Opina wydawana jest w związku z zapytaniem

Akty Unii Europejskiej Prawo sędziowskie Europejski Trybunał Sprawiedliwości Sąd I instancji Precedensy