„SAPARD - Programowanie i realizacja” Janusz Rowiński Zakład Ekonomiki Przemysłu Spożywczego 12 - 13 grudzień 2005, Warszawa

SAPARD Plan wprowadzenia Polski program na tle programów innych państw, Programowanie i realizacja trzech podstawowych działań Oceny i wnioski

SAPARD Podstawowe cele Sprawne wprowadzanie w życie acquis w dziedzinie wspólnej polityki rolnej oraz polityk z nią związanych, Rozwiązanie przez państwa kandydujące najważniejszych problemów rolnictwa i regionów wiejskich.

Program SAPARD Program Polski a programy innych państw Podział rocznej kwoty (w tys. euro 1999 roku) Państwo roczna kwota Udział Bułgaria 52 124 10,0 Czechy 22 063 4,2 Estonia 12 137 2,3 Litwa 29 829 5,7 Łotwa 21 848 4,2 Polska 168 683 32,4 Rumunia 150 636 29,0 Słowacja 18 289 3,5 Słowenia 6 337 1,2 Węgry 38 054 7,3 Ogółem 520 000 100,0

Program SAPARD Program Polski a programy innych państw Algorytm podziału Cztery kryteria Powierzchnia użytkowana rolniczo (waga 65%), Liczba ludności rolniczej (waga 35%), Odchylenie PKB na mieszkańca według parytetu siły nabywczej w od przeciętnego PKB na mieszkańca wszystkich państw uczestniczących w programie, Specyficzna sytuacja miejscowa (10%). Specyficzną sytuację mierzono długością lądowej granicy z państwami ni należącymi do UE, w tym objętymi programem SAPARD, do której dodano 20% długości granicy morskiej.

Program SAPARD Terminy przekazania przez Komisję zarządzania władzom krajowym Bułgaria 15 maja 2001 Estonia 11 czerwca 2001 Słowenia 19 listopada 2001 Litwa 26 listopada 2001 Łotwa 6 grudnia 2001 Czechy 15 kwietnia 2002 Słowacja 15 kwietnia 2002 Polska 2 lipca 2002 Rumunia Węgry

Program SAPARD Działania wybrane przez Polskę i udział każdego z nich w środkach zatwierdzonego programu Inwestycje w gospodarstwach rolnych – 18% (wszystkie państwa; min. Rumunia – 15%; max. Litwa – 47%); wykonanie 14%. Poprawa przetwórstwa i marketingu artykułów rolnych i rybnych – 38% (29%) (wszystkie państwa; min. Czechy i Rumunia – po 17%; max. Słowenia – 40%); wykonanie 29%. Programy rolno – środowiskowe – 2% (9 państw; min. Słowenia - 0%; max. Łotwa i Węgry – po 4%), wykonanie 0%. Rozwój działalności gospodarczej i jej różnicowanie – 11% (wszystkie państwa; min. Bułgaria – 6%; max. Estonia – 18%); wykonanie 9%. Rozwój i poprawa infrastruktury wiejskiej – 28% (wszystkie państwa; min. Słowacja – 4%; max. Rumunia i Polska 28%), wykonanie 47%. Ponadto szkolenia zawodowe (2%) i pomoc techniczna (1%).

Program SAPARD Działania pominięte przez Polskę Wsparcie instytucji kontrolujących jakość produktów i surowców rolniczych, przestrzeganie przepisów weterynaryjnych, sanitarnych oraz ochraniające konsumentów (2 państwa; max Czechy – 9%), Usługi, umożliwiające zastępstwa w gospodarstwach oraz wspomagające zarządzanie gospodarstwami, Tworzenie grup producentów (4 państwa; max. 7% - Węgry), Ochrona i zachowanie dziedzictwa kulturowego obszarów wiejskich (4 państwa; (4 państwa; max. 11% - Czechy) Scalenie gruntów (3 państwa; max. 20% - Czechy), Rejestry gruntów (nikt), Woda dla rolnictwa (2 państwa; max. 6% - Bułgaria) Zalesianie (6 państw; max. 10% - Rumunia).

Pierwotny program rzeczowy Program SAPARD Realizacja działania „Rozwój i poprawa infrastruktury obszarów wiejskich” (1) Pierwotny program rzeczowy Wodociągi - 90 tys. przyłączy, Kanalizacja - 70 tys. przyłączy Odpady stałe - 50 wysypisk Drogi gminne i powiatowe - 2,5 tys. km Energia - 300 km modernizacja sieci, 50 projektów lokalnych odnawialnych źródeł Beneficjenci: samorządy gminne i powiatowe Przyjmowanie wniosków w dwu terminach - pierwszy od 17 lipca do 16 września 2002 roku, drugi od 30 lipca do 15 września 2003 roku.

Program SAPARD Realizacja działania „Rozwój i poprawa infrastruktury obszarów wiejskich” c.d. (2) Schematy (wykonanie) Zaopatrzenie w wodę – 987 umów, Odprowadzanie i oczyszczanie ścieków- 1303 umowy, Składowiska odpadów stałych - 25 umów, Drogi gminne i powiatowe - 2139 umów, Zaopatrzenie w energię - 39 umów, Telekomunikacja - (zrezygnowano ze schematu) Brak informacji o rzeczowych rezultatach programu. Mają być dopiero po zakończeniu rozliczeń w 2006 roku !!!???. Niezwykłe powodzenie programu wśród samorządów. Na inwestycje infrastrukturalne rozdysponowano ze środków uruchomionych w latach 2000 – 2003 - 447 mln euro czyli 47% uruchomionych środków (planowano 28%)

Pierwotny program rzeczowy Program SAPARD Realizacja działania „Poprawa przetwórstwa i marketingu artykułów rolnych i rybnych” (1) Pierwotny program rzeczowy Mleczarstwo - 100 mleczarni, Przemysł mięsny - 200 zakładów przetwórstwa mięsa, 50 rzeźni, w tym 10 nowych, Rybny - 150 zakładów, Owocowo – warzywny - 100 zakładów, Zespoły producentów - Produkcja sprzedana w 2006 roku – 170 mln euro. Beneficjenci: przedsiębiorstwa wymienionych czterech branż oraz zespoły producentów rolnych rybnych i ich związki. Siedem terminów składania wniosków. Pierwszy rozpoczynał się 17 lipca 2002 roku ostatni kończył 5 lutego 2004.

Program SAPARD Realizacja działania „Poprawa przetwórstwa i marketingu artykułów rolnych i rybnych” c.d. (2) Schematy (wykonanie) Mleczarstwo - 325 zawartych umów, Przemysł mięsny - 689 zawartych umów, Przemysł rybny - 87 zawartych umów, Owocowo – warzywny - 241 zawartych umów, Zespoły producentów - ? Zawartych umów Brak informacji o rzeczowych rezultatach programu. Mają być dopiero po zakończeniu rozliczeń w 2006 roku !!!???. Początkowo niewielka liczba składanych wniosków (przygotowanie wymaganej pełnej dokumentacji technicznej wymagało czasu), w kolejnych coraz większe zainteresowanie. Rozdysponowano 273 mln euro (29%) środków – planowano –38%

Liczba zakładów spełniających warunki sanitarne i weterynaryjne UE Program SAPARD Realizacja działania „Poprawa przetwórstwa i marketingu artykułów rolnych i rybnych” c.d. (3) Liczba zakładów spełniających warunki sanitarne i weterynaryjne UE rok 2004 Początek Jesień Mleczarstwo - 55 208 Przemysł mięsny - 111 blisko 600 Przemysł drobiarski - ? 161 Przemysł rybny - 62 158

Program SAPARD Realizacja działania „Inwestycje w gospodarstwach rolnych” (1). Pierwotne liczby planu modernizacji gospodarstw; Gospodarstwa specjalizujące się w: Mlecznym chowie bydła - 8000 – 9000 Mięsnym chowie bydła - 3000 – 3500 Chowie owiec - 800 – 1000 Chowie trzody chlewnej - 1800 - 2000 Chowie drobiu - 800 - 850 Dywersyfikujące produkcję - 2000 - 2500 Porządkujące gospodarkę odchodami 13000 – 15000 Składanie wniosków nieprzerwanie od od 17 lipca 2002 roku do 20 lutego 2004 roku. Niemal całkowity brak zainteresowania programem przez przeszło rok. W ciągu 13 miesięcy złożono około 4300 wniosków a w ostatnim blisko 7900 wniosków.

Program SAPARD Realizacja działania „Inwestycje w gospodarstwach rolnych” (2). Beneficjenci: rolnicy spełniający określone warunki, w tym wykształcenie (przepisy uniemożliwiały uczestnictwo młodym rolnikom bez co najmniej średniego wykształcenia, jeśli nie mieli 10 letniego stażu w gospodarstwie) oraz wiek (nie więcej niż 50 lat; następnie zmieniono na nie więcej niż 55 lat) Konieczność „dolnych progów” w produkcji mlecznego chowu bydła,trzody i drobiu oraz nie przekraczania 1,5 SD na 1 ha powierzchni paszowej (przeżuwacze) po zakończeniu projektu. Niskie górne progi w mlecznym chowie bydła i chowie trzody (następnie zmienione).

Gospodarstwa specjalizujące się w: Program SAPARD Realizacja działania „Inwestycje w gospodarstwach rolnych” (3). Schematy (wykonanie) Gospodarstwa specjalizujące się w: Mlecznym chowie bydła - 1037 zawartych umów, Mięsnym chowie bydła - 44 zawarte umowy, Chowie owiec - 27 zawartych umów, Chowie trzody chlewnej i drobiu - 801 zawartych umów, Dywersyfikujące produkcję - 11833 zawarte umowy, Porządkujące gospodarkę odchodami 2000 zawartych umów. Rozdysponowano 129 mln euro – 14% środków (planowano 18%)

Program SAPARD Wnioski (1) 1. Program dopomógł przemysłom: mleczarskiemu, mięsnemu, owocowo – warzywnemu i rybnemu wykonanie niezbędnych inwestycji dostosowujących zakłady do unijnych wymagań weterynaryjnych, sanitarnych i ochrony środowiska. Bez wsparcia SAPARDU znacznie mniej zakładów miałoby w dniu członkostwa prawo do eksportu na obszar jednolitego rynku europejskiego. Wyniki handlu zagranicznego artykułami rolno – spożywczymi z państwami UE – 25 byłyby zatem w latach 2004 – 2005 znacznie gorsze (niższy eksport i gorsze saldo obrotów; być może nawet ujemne). 2. Program znacznie przyspieszył proces poprawy infrastruktury technicznej na obszarach wiejskich w trzech dziedzinach: zaopatrzenie w wodę, kanalizacja i sieć dróg lokalnych. Jest to jedynie początek procesu, który jest kontynuowany w latach 2004 – 2006 z funduszy strukturalnych i będzie również w latach 2007 – 2013.

Program SAPARD Wnioski c.d. (2) 3. Program spotkał się z umiarkowanym zainteresowaniem rolników. Szczególnie „trudno” było skłonić rolników do realizacji działań najważniejszych z punktu widzenia celów programu – modernizacji produkcji zwierzęcej. W rezultacie program objął tylko niewielką część gospodarstw prowadzących chów zwierząt gospodarskich, część środków przeznaczono na sfinansowanie innych działań. Rolnicy wykazali największe zainteresowanie zakupem ciągników i maszyn. Unowocześnienie parku maszynowego w dyspozycji rolników niewątpliwie nie było ważnym celem programu.

Program SAPARD Wnioski c.d. (3) 4. Program o skomplikowanych i szczegółowych procedurach i zasadach, a zatem bardzo trudny do prowadzenia. Dla beneficjentów programu szczególnie kłopotliwe były niektóre przepisy, ograniczające dostęp do programu (dolne i górne progi produkcji w momencie starań o włączenie projektu do programu oraz jego zakończenia) oraz zróżnicowanie udziału środków publicznych w finansowaniu niektórych rodzajów projektów w zależności od wykonywanych prac. Niektóre z utrudniających realizację przepisów zostały wprowadzone do programu przez administrację polską administrację. 5. Szczegółowe procedury niewątpliwie przyczyniły się, że organy kontrolne dotychczas nie stwierdziły poważniejszych nieprawidłowości (zarzut o niewłaściwym rozliczaniu VAT wynika z różnej interpretacji niejasnych przepisów).

Program SAPARD Wnioski c.d. (4) 6. Program mimo zbiurokratyzowania był jednak elastyczny, gdyż miał wbudowane mechanizmy umożliwiające w trakcie realizacji zmiany niektórych przepisów, a także przesunięcia środków między poszczególnymi działaniami. Polska kilkakrotnie z tych możliwości korzystała wprowadzając zmiany upraszczające zasady rozliczeń (ujednolicenie udziału środków publicznych w finansowaniu projektów przemysłu rolno spożywczego), poszerzające zakres niektórych działań (możliwość sfinansowania zakupu ciągników), zwiększające liczbę potencjalnych beneficjentów (podniesienie górnych progów, mniej restrykcyjne przepisy dotyczące liczby składanych wniosków przez samorządy) oraz maksymalną wysokość środków publicznych na sfinansowanie niektórych projektów (rolnicy, zakłady przemysłu rolno – spożywczego).

Program SAPARD Wnioski dla kolejnych programów (1) 7. W pracach nad kolejnymi programami należy zwracać szczególną uwagę, aby procedury były jak najprostsze, ale wykluczające jakiekolwiek nieprawidłowości (Równoczesne spełnienie tych dwu warunków jest trudne). 8. Należy bardzo starannie analizować, czy niezbędne są ograniczenia dostępu do programu (m. in. wiek, skala produkcji – dolne i górne progi, powierzchnia paszowa, wykształcenie) i wprowadzać je jedynie, gdy są absolutnie niezbędne. W przypadku inwestycji w gospodarstwach rolnych ograniczenia dostępu mogły przyczynić się do niepowodzenia niektórych schematów (niektóre ograniczenia w czasie trwania programu złagodzono).

Program SAPARD Wnioski dla kolejnych programów (2) 9. Należy programować możliwie proste systemy rozliczeń (przykładem bezsensownego systemu było wręcz zapraszające do nadużyć zróżnicowanie udziału środków publicznych w zależności od charakteru wykonywanych prac w działaniu „Poprawa przetwórstwa i marketingu artykułów rolnych i rybnych”), 10. W przyszłych programach należy szczególną uwagę przywiązywać do działań służących modernizacji polskiej gospodarki żywnościowej.

Dziękuję za uwagę