Zarządzanie zapasami w przedsiębiorstwie

Zapasy w łańcuchu logistycznym przedsiębiorstwa Rodzaje zapasów w łańcuchu logistycznym przedsiębiorstwa Zapasy kupowane Zapasy przetwarzane Zapasy sprzedawane D O S T A W C Y K L I E N Faza zaopatrzenia Faza produkcji Faza dystrybucji Zaopatrzenie ZAPASY KUPOWANE surowce materiały elementy z zakupu Produkcja elementów ZAPASY PRZETWARZANE (produkcji niezakończonej) produkcja w toku elementy w magazynach elementy w trakcie realizacji Montaż wyrobów Dystrybucja ZAPASY SPRZEDAWANE wyroby towary części zamienne (serwisowe)

Sposób tworzenia zapasów (decyzje zakupowe, decyzje produkcyjne) Faza zaopatrzenia Faza produkcji Faza dystrybucji K L I E N C Zaopatrzenie Produkcja elementów Montaż wyrobów Dystrybucja Zapas kupowany Zapas produkowany Ilość Czas Odnawianie zapasu Odnawianie zapasu Czas Ilość

Podział zapasów ze względu na charakter popytu Zapasy o popycie niezależnym - pierwotnym Zapasy zależnym - wtórnym X B C (2) (1) Zapasy wyrobu finalnego – zapasy o popycie niezależnym Zapasy składników – zapasy o popycie zależnym

Cele zarządzania zapasami 100 % Poziom obsługi odbiorcy Ryzyko niedoboru Poziom dostępności zapasu Poziom zapasu bezpieczeństwa Równowaga w rozwiązaniach kompromisowych w zarządzaniu zapasami

Istota i funkcje zapasów Zasób materialny znajdujący się w różnych fazach łańcucha logistycznego (w sferze zaopatrzenia, produkcji i dystrybucji) 1. FUNKCJE ANTYCYPACYJNE Zapewnianie dostępności produktów poprzez wyprzedające zaspokajanie potrzeb odbiorców 2. FUNKCJE EKONOMICZNE  Produkcja i zakupy w seriach/partiach ekonomicznych,  Oszczędności w zakupach przy ofertach rabatowych,  Oszczędności z zapasów spekulacyjnych przy fluktuacji cen i inflacji 3. FUNKCJE ZABEZPIECZAJĄCE Ochrona przed niepewnością popytu i skutkami opóźnień w dostawach i produkcji poprzez tworzenie buforów bezpieczeństwa. Zapas bezpieczeństwa zmniejsza ryzyko wystąpienia niedoboru.

Kształtowanie zapasu w czasie Zużycie zapasu Uzupełnianie zapasu Czas Wielkość zapasu Zapas średni ZAPAS CYKLICZNY Zapas bezpieczeństwa ZAPAS NIECYKLICZNY Zapas zbędny (nadmierny)

Zadania zarządzania zapasami Decyzje Zapas kupowany Zapas produkowany Ustalenie wielkości zamówień (partii zakupu) ILE ZAMAWIAĆ ? ILE ZLECAĆ ? Ustalenie wielkości zleceń produkcyjnych (serii / partii produkcyjnej) KIEDY ZAMAWIAĆ ? Ustalenie terminów uruchomienia zamówień KIEDY ZLECAĆ ? Ustalenie terminów uruchomienia zleceń produkcyjnych

Koszty zapasów Koszty zapasów oblicza się dla przyjętego okresu ich utrzymywania (zwykle w okresie rocznym) niezależne od wielkości zamówień / zleceń KOSZTY STAŁE Koszty utrzymania pomieszczeń i urządzeń magazynowych Koszty osobowe (utrzymania służb magazynowych i zaopatrzenia) KOSZTY ZMIENNE zależne od wielkości zamówień / zleceń Koszty zamawiania / zlecania (koszty zamawiania zależne od liczby zamówień) Koszty utrzymania zapasu (zamrożenia kapitału) Koszty niedoboru zapasu (wyczerpania zapasu) Koszty nadmiaru zapasu (ryzyka związanego z zapasami) Koszt złożenia zamówienia lub koszt przygotowania systemu produkcyjnego do realizacji zlecenia (koszt przezbrojenia) nie zależy od wielkości zamówienia/zlecenia. Łączny (roczny) koszt zamawiania/zlecania zależy od wielkości zamówienia/zlecenia, która wpływa na liczbę zamówień/zleceń w okresie

Klasyczne systemy sterowania zapasami SYSTEMY WIELOOKRESOWE (cykliczne uzupełnianie zapasów) SYSTEM: STAŁA WIELKOŚĆ ZAMÓWIENIA ZASADY prognozowany charakter popytu zasada uzupełniania zapasu SYSTEM: STAŁY OKRES ZAMAWIANIA SYSTEMY JEDNOOKRESOWE MODEL JEDNEGO OKRESU (Newsboy Problem) ZASADY prognozowany charakter popytu planowanie na jeden okres

System: stała wielkość zamówienia - SWZ Fixed Order Quantity System (zasada R, Q) ZAŁOŻENIA Wielkość zamówienia - stała Okres (cykl) zamawiania - zmienny Ciągła kontrola stanów zapasów ILE ZAMAWIAĆ / ZLECAĆ ? (modele wielkości zamówienia) STAŁA WIELKOŚĆ ZAMÓWIENIA Fixed Order Quantity - FOQ Wielkość zamówienia ustalana arbitralnie (np. dostawa 1 palety = 1000 sztuk) EKONOMICZNA WIELKOŚĆ ZAMÓWIENIA Economic Order Quantity Model - EOQ Wielkość zamówienia ustalana za pomocą formuły EOQ (np. EOQ = 447, wielkość zamówienia = 450)

Model ekonomicznej wielkości zamówienia Economic Order Quantity Model - EOQ ZAŁOŻENIA MODELU Popyt na zapas jest znany i stały Czas dostawy (realizacji zamówienia) jest znany i stały Uzupełnianie zapasu jest natychmiastowe Występują tylko zmienne koszty zamawiania i utrzymania zapasu Oznaczenia PARAMETRY ILOŚCIOWE Q - wielkość zamówienia S - zapas maksymalny Sśr - zapas średni R - punkt zamawiania PARAMETRY CZASOWE T - okres (cykl) zamawiania Cz - cykl zapasów TD - czas dostawy LD - liczba dni roboczych w roku

Wielkość zamówień Q i łączne koszty zapasów KU KZ Q Koszty Q* = EOQ Kmin = KRYTERIUM OPTYMALIZACJI Minimalizacja łącznych kosztów zmiennych (zamawiania i utrzymania zapasów) Ekonomiczna wielkość zamówienia KU - roczny koszt utrzymania zapasu KZ - roczny koszt zamawiania K - łączny roczny koszt zmienny Q - wielkość zamówienia Q* - ekonomiczna wielkość zamówienia Kmin - minimalny roczny koszt zmienny

Model EOQ - przykład Liczba zamówień w roku DANE D = 1200 szt./rok Kz = 100 zł/zamówienie Ku = 6 zł/szt./rok LD = 240 dni roboczych/rok Liczba zamówień w roku Roczny koszt utrzymania zapasu Ekonomiczna wielkość zamówienia Roczny koszt zamawiania Zapas maksymalny Łączny roczny koszt zapasu Zapas średni Cykl zapasów = Okres (cykl) zamawiania

Kiedy zamawiać? - model punktu zamawiania Punkt zamawiania R (Reorder Point - ROP) Ustalony poziom zapasu sygnalizujący konieczność ponownego złożenia zamówienia uzupełniającego stan zapasu Oznaczenia Q - wielkość zamówienia S - zapas maksymalny SS - zapas bezpieczeństwa Sśr - zapas średni R - punkt zamawiania d - tempo popytu TD - czas dostawy

Model EOQ z rabatami cenowymi (ilościowymi) Warianty modelu EOQ Model ekonomicznej wielkości zamówienia EOQ Model bazowy Model ekonomicznej wielkości produkcji POQ (model EOQ z uzupełnianiem stopniowym ) Model EOQ z planowanymi niedoborami (model EOQ z zamówieniami zaległymi) Warianty modelu EOQ Model EOQ z rabatami cenowymi (ilościowymi) 16

System: stały okres zamawiania - SOZ Fixed Order Period System (zasada T, S) ZAŁOŻENIA Wielkość zamówienia - zmienna Okres (cykl) zamawiania - stały Okresowa kontrola stanów zapasów ILE ZAMAWIAĆ? (ustalanie wielkości zamówienia) Oznaczenia T - okres (cykl) zamawiania Q - wielkość zamówienia S - zapas maksymalny s - zapas ma koniec przyjętego okresu T SS - zapas bezpieczeństwa d - tempo popytu TD - czas dostawy

40 litrów przy żółtej lampce System SWZ # TANKOWANIE SAMOCHODU Zużycie zapasu paliwa 40 litrów przy żółtej lampce KONTROLA OSTRZEŻENIA AWARIE

System SOZ # TANKOWANIE SAMOCHODU Do pełna co tydzień Zużycie zapasu paliwa KONTROLA OSTRZEŻENIA AWARIE

Systemy SWZ i SOZ - porównanie SS Zapas Czas S T1 T2 Q System SWZ SS Zapas Czas S T Q1 Q2 Q3 System SOZ PWr/W8/K6 Zespół Logistyki i Zarządzania Projektami

Atrybuty systemów SWZ i SOZ STAŁA WIELKOŚĆ ZAMÓWIENIA STAŁY OKRES ZAMAWIANIA Tankowanie 40 litrów paliwa po osiągnięciu poziomu sygnalizacyjnego ANALOGIA Tankowanie do pełna co tydzień NORMY STEROWANIA Wielkość zamówienia Q Punkt zamawiania R Zapas maksymalny S Okres zamawiania T CECHY Okres osłaniany zapasem bezpieczeństwa CZAS DOSTAWY TD Zwiększenie tempa popytu skraca okres (cykl) zamawiania CZAS DOSTAWY TD + OKRES T Zwiększenie tempa popytu zwiększa wielkość zamówienia Bieżąca informacja o stanie zapasu Wygoda. Zarządzanie przez wyjątki Zamawianie w stałych ilościach Mały zapas bezpieczeństwa ZALETY Brak konieczności ciągłej kontroli zapasów Zamawianie w stałych okresach Zamówienia grupowe WADY Wymóg ciągłej kontroli zapasów Konieczność (na ogół) informatyzacji Brak bieżącej informacji o stanie zapasów Cykliczne ustalanie wielkości zamówienia Duży zapas bezpieczeństwa KOSZTY Większe koszty inwestycyjne Mniejsze koszty eksploatacyjne Mniejsze koszty inwestycyjne Większe koszty eksploatacyjne PWr/W8/K6 Zespół Logistyki i Zarządzania Projektami

Systemy wizualne - system „dwóch skrzynek TWO-BIN SYSTEM DOSTAWCA ODBIORCA PROCEDURA STEROWANIA ZAPASAMI B A 1. Pobieranie zapasu ze skrzynki A W oczekiwaniu dostarczona skrzynka B A B 2. Zamówienie na uzupełnienie skrzynki A Rozpoczęcie pobierania ze skrzynki B B A 3. Pobieranie zapasu ze skrzynki B Uzupełnianie u dostawcy skrzynki A B A 4. Kończenie pobierania ze skrzynki B Dostawa napełnionej skrzynki A PWr/W8/K6 Zespół Logistyki i Zarządzania Projektami

Kryteria doboru systemu zarządzania zapasami danej pozycji rodzajowej Rodzaj popytu popyt niezależny popyt zależny Charakter zużywania zużycie równomierne zużycie nierównomierne Klasa pozycji według klasyfikacji ABC Wymagany poziom obsługi Koszty utrzymania zapasu Koszty systemu zarządzania zapasami

Dobór metody zarządzania zapasami

Wybór systemu zarządzania zapasami Kryterium wyboru: rodzaj popytu W warunkach popytu niezależnego stosuje się klasyczne systemy zarządzania zapasami W warunkach popytu zależnego należy stosować systemy planowania potrzeb materiałowych MRP Popyt niezależny Klasyczne systemy zarządzania zapasami oparte na zasadzie uzupełniania zapasu i prognozowania popytu Systemy stałej wielkości zamówienia (FQ) Systemy stałego okresu zamawiania (FP) Popyt zależny Systemy oparte na zasadzie obliczania planowanych potrzeb w fazach czasowych System MRP (system planowania potrzeb materiałowych) System DRP (system planowania potrzeb dystrybucji)

Klasyfikacja pozycji rodzajowych – analiza ABC Vilfredo Pareto - ekonomista włoski 1848-1923 (1887) ZASADA PARETO - reguła 80/20 (w zbiorowości niejednorodnej 20% ilości reprezentuje 80% wartości) Kryterium Wartość pozycji w łącznych kosztach materiałowych przedsiębiorstwa 5-20% 75-80% A Struktura wartościowa % Struktura ilościowa % 15-20% B C 60-75% 5-10% MATERIAŁY Z GRUPY A, B, C Grupa A 75-80% wartości 5-20% liczebności asortymentowej ZAPASY „CENNE” (vital few) Grupa B 15-20% wartości 15-20% liczebności asortymentowej Grupa C 5-10% wartości 60-75% liczebności asortymentowej ZAPASY MASOWE (trivial many)

KLASYFIKACJA SYSTEMÓW ZARZĄDZANIA ZAPASAMI SYSTEMY UZUPEŁNIANIA ZAPASU MRP Planowanie potrzeb materiałowych SYSTEMY STAŁEGO OKRESU ZAMAWIANIA SYSTEMY PLANOWANIA POTRZEB LOGISTYCZNYCH SYSTEMY ZARZĄDZANIA ZAPASAMI SYSTEMY STAŁEJ WIELKOŚCI ZAMÓWIENIA ZASADA: Uzupełnianie zapasu – punkt ponawiania zamówienia Obliczanie planowanych potrzeb w fazach czasowych SYSTEMY DETERMINISTYCZNE Powiązanie wielkości i czasu zamówienia z przyszłym zapotrzebowaniem SYSTEMY STOCHASTYCZNE Brak powiązania wielkości i czasu zamówienia z przyszłym zapotrzebowaniem DRP Planowanie potrzeb dystrybucyjnych