Manipulacje wyborcze w Europie Środkowej i Wschodniej Perspektywa porównawcza Wojciech Ufel Warszawa, 26.06.2018

Metoda doboru Kraje wybrane do analizy porównawczej: Serbia, Macedonia, Węgry. Dobór na podstawie analizy bazy danych Electoral Integrity Project (5.5) Kluczowe kwestie – uczciwość prawa wyborczego, niezależność mediów, przejrzystość finansowa, administracja wyborcza.

Metoda doboru Prawa wyborcze Media Finanse newspapers tv fairaccess Country lawsunfair favoredincumbent laws fairofficials legalelections procedures Turkey 4,394444386 4,105555534 44,76311111 3,138383865 3,533333302 70,26767476 Hungary 4,125 4,375 44,18875122 3,5625 4,0625 74 Macedonia 3,763888836 3,083333254 52,14714432 3,032679677 3,111111164 60,99264717 Serbia 3,093915383 3,5750916 50,06365204 3,180555582 3,551282088 60,24305471 Prawa wyborcze Country newspapers tv fairaccess faircoverage socialmedia Turkey 1,555555542 4,488888899 1,572222193 1,799999992 3,916161617 Hungary 2,066666603 4,400000095 1,600000024 2,466666698 3,571428537 Macedonia 1,833333373 4,027777672 2,138888896 1,861111045 3,767973781 Serbia 1,896011432 4,432692289 2,098290642 1,902777791 3,544973612 Media Country subsidies donations accounts rich resources Turkey 2,202525218 1,800356547 1,630249858 2,853801171 4,655555725 Hungary 3,25 2,642857075 1,733333349 3 4,1875 Macedonia 2,705882311 2,297794104 2,166666746 3,444444418 4,354166746 Serbia 2,638888915 2,25757575 1,814393957 3,027777751 4,233766238 Finanse

Przypadek 1 - Węgry Od 2010 pod rządami partii FIDESZ Victora Orbana, duże zwycięstwo po skandalach poprzedników (MSZP) Od początku przejęcia władzy wprowadzone zmiany w konstytucji i prawach wyborczych, a także w systemie sądownictwa, funkcjonowania organizacji III-go sektora. Rozrost wpływów i sieci klientelizmu – przetargi publiczne, zarzuty o korupcję, kontrola nad mediami.

Przypadek 1 - Węgry Obszar Przypadki manipulacji Prawo Dysproporcja w kształtach i rozmiarach okręgów wyborczych, gerrymandering, brak odpowiednich kompetencji dla organów kontrolujących wybory Media Spadek pluralizmu mediów ze względu na strukturę własności (klientelizm) oraz wpływy z reklam finansowanych przez państwo, faworyzowanie rządzących w wyborach. Finanse Finansowanie kampanii partyjnej przez organy rządowe, nieścisłości w finansowaniu kampanii wyborczej (liczne partie małe nieprowadzące działalności wyborczej użyte w celu zbilansowania kosztów i wydatków agencji finansujących wybory), brak audytu, wykorzystanie środków państwowych w celach kampanii wyborczej Inne Anty-establishmentowa retoryka polaryzująca społeczeństwo, atak na środowisko pozarządowe i ograniczanie możliwości jego funkcjonowania

Przypadek 2 - Serbia Od 2014 seria przyśpieszonych wyborów, w których coraz większą rolę odgrywa SNS oraz Aleksandar Vucic. Sytuacja polityczna w Serbii determinowana przez: Tradycje systemu monopartyjnego w Jugosławii Erę post-socjalistycznych rządów Milosevica Proces akcesyjny do UE

Przypadek 2 - Serbia Obszar Przypadki manipulacji Prawo Wysokie wymagania dot. rejestracji list kandydatów (wymagane 10,000 podpisów potwierdzonych przez sąd – potwierdzone przypadki fałszerstw); utrudnienia w rejestracji wyborców zza granicy; błędy na listach wyborców. Media Prywatyzacja mediów doprowadziła do powstania sieci właścicieli powiązanych z rządem; mało intensywna kampania skupiająca się głównie na SNS/Vucicu, tworząc wrażenie braku konkurencji Finanse Brak odpowiednich środków audytu (np. wpłat prywatnych) oraz karania za nadużycia finansowe; ogromna przewaga partii rządzącej nad konkurentami Inne Instrumentalne przyspieszanie wyborów w celu osiągnięcia partykularnych korzyści; ataki na 3 sektor; brak merytorycznej kampanii; w 2016 partia rządząca prowadziła kampanię anty-establishmentową

Przypadek 3 - Macedonia Od 2011 – rządy koalicji pod przewodnictwem VMRO-DPMNE (Wewnętrza Macedońska Organizacja Rewolucyjna) Przyspieszone wybory w 2014 i 2016 Funkcjonowanie systemu politycznego w dużej mierze uzależnione od konfliktu etnicznego (Macedończycy – Albańczycy) i międzynarodowych interwencji (Porozumienia w Ohrid i Przinie) Wzajemne bojkoty systemu wyborczego/politycznego

Przypadek 3 - Macedonia Obszar Przypadki manipulacji Prawo Próba przeprowadzenia wyborów bez udziału opozycji (VI 16); dysproporcje pomiędzy głosami w kraju i spoza niego. Media Autocenzura wynikająca z wpływów państwa na rynek reklam; brak odpowiedniej kampanii informującej o zasadach wyborczych i wydarzeniach kampanijnych w państwowych mediach. Finanse Brak odpowiedniego nadzoru nad dochodami i wydatkami partii rządzącej Inne Spolaryzowany konflikt polityczny między rządem a opozycją włącznie z wzajemnymi oskarżeniami o szpiegostwo, zdradę stanu czy morderstwa polityczne. 2016 – zwycięstwo opozycji pokazuje, iż pod presją społeczeństwa obywatelskiego, zorganizowanej opozycji oraz instytucji międzynarodowych, możliwe jest zwycięstwo wyborcze pomimo nadużyć partii rządzącej.

Wybrane wnioski z analizy literatury Wielu autorów wskazuje na efekt neoliberalnych reform w krajach o charakterze semi-peryferyjnym jako przyczynę kryzysu demokracji liberalnej. Słabość opozycji Rosnące niezadowolenie społeczne i napięcia między „przegranymi” transformacji a elitami Wpływ instytucji zewnętrznych na ochronę demokracji jest znikomy De-demokratyzacja systemu politycznego jest akceptowana tak długo, jak rządy prowadzą „odpowiedzialną” politykę gospodarczą i fiskalną, zapewniając stabilność inwestycji i spłaty zobowiązań.

Wybrane wnioski z analizy literatury Rosnąca polaryzacja społeczeństw; kampanie wyborcze rzadko oparte o kwestie merytoryczne; „populistyczna” (anty-establishmentowa) retoryka partii rządzących (paradoks krypto-populizmu?) Wzorzec wzmacniania władzy: stopniowe ograniczanie kontroli nad procesem politycznym i wyborczym przez organy sądowe, zmiany konstytucyjne i w prawie wyborczym; szybkie budowanie wpływów przez sieć klientelistyczną w mediach prywatnych (brak bezpośrednich nacisków na dziennikarzy), w spółkach skarbu państwa oraz przez zamówienia publiczne.

Wybrane wnioski z analizy literatury W systemach partyjnych Węgier i Serbii (a także Turcji) pojawia się partia o radykalnych poglądach Wentyl bezpieczeństwa czy zabezpieczenie w celu normalizacji ekstremizmu i przejęcia wyborców „umiarkowanych”? Ograniczanie wpływu organizacji pozarządowych NGOsy jako „wróg zewnętrzny” i „establishment”, z którym należy prowadzić ciągłą walkę Ograniczenie finansowania ze środków państwowych i zewnętrznych Dyskurs sekurytyzacji jako środek do zwiększenia możliwości inwigilacyjnych i interwencyjnych organów siłowych (również wobec opozycji parlamentarnej)

Dziękuję za uwagę! wojciech.ufel@uwr.edu.pl