Demokracja bezpośrednia w wymiarze formalnym i praktycznym Dr Dorota Maj Wydział Politologii UMCS Zakład Ruchów Politycznych

W demokracji bezpośredniej lud sam sprawuje rządy, to jest wszyscy mogą uczestniczyć w podejmowaniu decyzji, podczas gdy w pozostałych formach demokracji jedyną decyzją, do której podejmowania wszyscy mają prawo, jest wybór tych, którzy podejmują decyzje Mogens Hansen

Demokracja przedstawicielska a demokracja bezpośrednia Decyzje podejmowane są przez przedstawicieli, którzy podejmują decyzje zgodnie z własnym sumieniem i doświadczeniem Demokracja przedstawicielska Decyzje są podejmowane przez obywateli, a nie reprezentantów lub urzędników Demokracja bezpośrednia

Kontrowersje wokół pojęcia 1. Współcześnie nie występuje demokracja bezpośrednia, a jedynie semibezpośrednia: nie występuje kluczowe dla demokracji bezpośredniej jednoczesne spełnienie dwóch przesłanek: jedności czasu i miejsca oraz obecności suwerena na wszystkich etapach podejmowania decyzji; o demokracji bezpośredniej można mówić jedynie w sytuacji, gdy suweren podejmuje ostateczne decyzje (inicjowanie-opiniowanie-zatwierdzenie). 2. Wszystkie narzędzia, które pozwalają na udział suwerena w procesie decyzyjnym można uznać za demokrację bezpośrednią.

Instytucje demokracji bezpośredniej referendum zgromadzenie ludowe town meeting odwołanie (recall) Decyzyjne inicjatywa ludowa veto ludowe otwarta rada konsultacja Inicjatywne

Instytucje demokracji bezpośredniej w Polsce referendum inicjatywa ludowa konsultacje społeczne budżet obywatelski

referendum

Definicja „Referendum to forma ustrojowa zapewniająca bezpośrednie decydowanie wyborców w drodze głosowania o różnych sprawach życia państwowego (kraju o określonego terytorium) będących przedmiotem glosowania (konstytucja, ustawy zwykłe, itp.) i ze skutecznością wskazaną w akcie głosowania” E. Zieliński, 1995. Referendum w państwie demokratycznym, [w:] Referendum w Polsce współczesnej, D. Waniek, M.T. Staszewski (red.), Warszawa 1995, s. 11.

Historia referendum 1778 – USA (Massachusetts) 1792 – USA (New Hampshipe) 1802 – Szwajcaria 1919 – Rzesza Niemiecka Po I wojnie światowej referendum zostało zagwarantowane w konstytucjach: Austrii, Litwy, Łotwy, Estonii, Irlandii, Danii, Liechtensteinu, Hiszpanii, Portugalii i Grecji.

Klasyfikacje referendum Ze względu na wymóg przeprowadzenia: Referendum musi być zastosowane dla rozstrzygnięcia danej sprawy; Nie możliwości zastąpienia referendum inną procedurą Obligatoryjne Prawo jedynie dopuszcza przeprowadzenie referendum w danej sprawie Fakultatywne

Klasyfikacje referendum Ze względu na zasięg: Jest przeprowadzane w skali całego państwa i dotyczy spraw istotnych dla całego państwa Ogólnopaństwowe Jest przeprowadzane tylko na części terytorium państwa i dotyczy spraw istotnych z perspektywy lokalnej Lokalne

Klasyfikacje referendum Ze względu na przedmiot głosowania: Uchwalenie lub nowelizacja konstytucji Konstytucyjne Głosowanie nad projektem ustawy lub uchylenie ustaw przyjętych przez parlament Ustawodawcze Wyrażenie zgody na ratyfikację umów międzynarodo-wych W sprawach międzynarodo-wych Sprawy istotne dla państwa lub społeczności lokalnej W sprawach istotnych dla państwa

Referendum Zalety: Wady: stwarzają okazję do debaty decyzje są bliższe społeczeństwu decyzje mają charakter publiczny angażują obywateli przekształca się w inne formy partycypacji politycznej ryzyko „tyranii większości” przedmiotem referendum są często kwestie złożone, nie zawsze dające się sprowadzić do wyboru „tak/nie” podważanie autorytetu parlamentu łatwo podlega zniekształceniom jest czasochłonne i kosztowne może przekształcić się w instrument walki z demokracją

Podstawy prawne referendum w Polsce Konstytucja RP z 1997 r: art. 4 – naród może sprawować władzę w sposób pośredni lub bezpośredni art. 125 – referendum ogólnokrajowe może być zarządzone w sprawach o szczególnym znaczeniu dla państwa; referendum może zarządzić Sejm lub Prezydent za zgodą Senatu Ustawa z dnia 14 marca 2003 r. o referendum ogólnokrajowym

Rodzaje referendum ogólnopaństwowego w Polsce w sprawach o szczególnym znaczeniu dla państwa ratyfikacyjne konstytucyjne

Referendum w Polsce po 1989 18 lutego 1996 r. – referendum o powszechnym uwłaszczeniu obywateli 18 lutego 1996 r. – referendum o niektórych kierunkach wykorzystania majątku państwowego 25 maja 1997 r. – referendum konstytucyjne 7–8 czerwca 2003 r. – referendum w sprawie wyrażania zgody na ratyfikację Traktatu dotyczącego przystąpienia Rzeczypospolitej Polskiej do Unii Europejskiej 6 września 2015 r. – referendum w sprawie wprowadzenia jednomandatowych okręgów wyborczych w wyborach do Sejmu, stosunku do dotychczasowego sposobu finansowania partii politycznych z budżetu państwa oraz interpretacji zasad prawa podatkowego.

Inicjatywa ludowa

Definicja „To uprawnienie określonej przez prawo grupy członków zbiorowego podmiotu (narodu, obywateli ludu) do przedłożenia właściwemu organowi państwa projektu ustawy (konstytucji) lub do złożenia wniosku o przeprowadzenie referendum czy też podjęcie przez organ państwowy innych działań” S. Grabowska, Formy demokracji bezpośredniej w wybranych państwach europejskich, Rzeszów 2009, s. 149.

Historia inicjatywy ludowej 1793 – Francja – prawo do występowania z wnioskiem o zmianę konstytucji 1835 – Meksyk – prawo do kierowania do deputowanych wniosków w sprawie uchwalenia ustawy 1845 (kantony) i 1848 (federacja) – Szwajcaria – inicjatywa ustawodawcza 1997 – Polska

Klasyfikacje inicjatywy ludowej Ze względu na materię wniosku: Polega na możliwości wystąpienia z projektem konstytucji lub wprowadzenia zmian w obowiązującej ustawie zasadniczej konstytucyjna Dotyczy uchwalenia ustawy zwykłej lub organicznej ustawodawcza Umożliwia zgłoszenie wniosku o przeprowadzenie referendum referendalna

Klasyfikacje inicjatywy ludowej Ze względu na procedurę postępowania: Zgłoszony projekt ustawy zostaje przedstawiony do zatwierdzenia w referendum bez udziału w pracach jakiegokolwiek organu przedstawicielskiego Bezpośrednia Zgłoszony projekt ustawy podlega pracom i procedurom parlamentarnym Pośrednia

Inicjatywa ludowa w Polsce Podstawa prawna: Konstytucja RP z 1997 (art. 118) ustawa z 24 czerwca 1999 r. o wykonywaniu inicjatywy ustawodawczej przez obywateli Inicjatywa ustawodawcza nie może dotyczyć: projektu ustawy budżetowej oraz ustaw bezpośrednio wyznaczających sytuację finansów publicznych projektu ustawy o zmianie Konstytucji