Od CHYLOMIKRONÓW do HDL Jolanta Niewiarowska Katedra i Zakład Biofizyki Molekularnej i Medycznej Uniwersytet Medyczny w Łodzi

LIPIDY

KWASY TŁUSZCZOWE NASYCONE - masłowy - kapronowy - kaprylowy - kaprynowy - laurynowy - mirystynowy - palmitynowy - stearynowy - arachidowy - behenowy - lignocerowy

KWASY TŁUSZCZOWE JEDNONIENASYCONE - oleomirystynowy - oleopalmitynowy - oleinowy - elaidynowy - wakcenowy - gadoleinowy - erukowy - brasydynowy

KWASY TŁUSZCZOWE WIELONIENASYCONE w tym: Niezbędne Nienasycone Kwasy tłuszczowe Ώ-3 Ώ-6

KWASY TŁUSZCZOWE OMEGA-3 I OMEGA-6 EGZOGENNY ! ! Organizm ludzki jest zdolny do wytworzenia wszystkich kwasów tłuszczowych niezbędnych dla metabolizmu, poza dwoma: kwasu linolowego (LA) z grupy omega-6 oraz alfa-linolenowego (ALA) z grupy omega-3. Te dwa kwasy muszą być dostarczone z pożywieniem i dlatego nazywają się „niezbędnymi nienasyconymi kwasami tłuszczowymi (NNKT). Obydwa kwasy są niezbędne dla właściwego rozwoju i funkcjonowania organizmu, są też substratem dla wytwarzania innych kwasów tłuszczowych (np. kwas arachidonowy (AA) powstaje z LA). Jednak ich konwersja do takich kwasów linii omega-3, jak kwas eikozapentoinowy (EPA) i dokozaheksaenowy (DHA), przebiega w sposób ograniczony. Dlatego zaleca się dostarczanie tych kwasów bezpośrednio z pożywieniem. Kwasy ALA i LA znajdują się w olejach roślinnych. W większości olejów zawartość LA jest dużo wyższa niż zawartość ALA, poza olejem rzepakowym i olejem z orzechów włoskich, które są bardzo dobrym źródłem ALA. EPA i DHA znajdują się w olejach rybich (np. z łososia, makreli i śledzia). AA może być otrzymany ze źródeł zwierzęcych, np. z mięsa i żółtka. EGZOGENNY

FUNKCJE DHA i EPA DHA funkcje strukturalne - jest budulcem wszystkich błon komórkowych i nerwów: Szczególnie istotny dla prawidłowego rozwoju i funkcjonowania mózgu (buduje 60% struktur kory mózgowej) - korzystnie wpływa na prawidłowe funkcje układu nerwowego - buduje przekaźniki informacji -wpływa na zdolności umysłowe 2. Jest budulcem do syntezy hormonów szczęścia tj. serotoniny i dopaminy 3. Zapobiega depresji 4. Stanowi 30-60% tłuszczy w siatkówce oka EPA reguluje przemiany tłuszczy; pomaga zachować ich odpowiednią strukturę we właściwych miejscach; kontroluje uwalnianie DHA z błon komórek nerwowych, co wpływa na przekazywanie informacji; w razie potrzeby jest w stanie przekształcić się w DHA; jest cząsteczką wyjściową do syntezy eikozanoidów, tzn. hormonów tkankowych, które uwalniane są z błon. Dzięki temu: Ma działanie przeciwzakrzepowe i przeciwzapalne Powstrzymuje rozwój guzów nowotworowych Ogranicza kurczliwość naczyń krwionośnych Jest odpowiedzialny za prawidłową pracę serca i układu krążenia Reguluje ciśnienie krwi Reguluje przemianę cholesterolu Naturalne źródła kwasów tłuszczowych EPA i DHA grupy omega-3 Ryby/Owoce morze EP/DHA (mg/100 g) Aby zapewnić organizmowi 1000 mg EPA/DHA dziennie należy spożyć Makrela 2300 (2,3g) 43g Łosoś z Pacyfiku 1900 (1,9g) 53g Śledź 1700 (1,7g) 59g Sardela 1400 (1,4g) 71g Sardynka Łosoś Coho 1200 (1,2g) 83g Pstrąg 600 (0,6g) 167g Homar 500 (2,3g) 200g Halibut 400 (0,4g) 250g Krewetka 300 (0,3g) 333g Zębacz Sola 200 (0,2g) 500g Dorsz

800 mg choresetoru syntetyzowanego dziennie B-48

SKŁAD LDL i HDL HDL (7-13 nm) 55% BIAŁKA (APOPROTEINA A-I) 45% LIPIDY, w tym: 25% FOSFOLIPIDY 20% CHOLESTEROL 5% TRIGLICERYDY LDL (19-23 nm) 18% BIAŁKA (1cz. APOPROTEINY B, kilka cz. APO-E) 82% LIPIDY, w tym: 22% FOSFOLIPIDY 29% CHOLESTEROL 31% TRIGLICERYDY

PORÓWNANIE SKŁADU LIPOPROTEIN

DIAGNOSTYKA PRAWIDŁOWE POZIOMY WE KRWI: <40 mg/dl <100 mg/dl

MIAŻDZYCA NACZYŃ

HDL LDL ↑ ↓ FIBRATY STATYNY REDUKCJA TŁUSZCZU ALKOHOL NIACYNA RZUCENIE PALENIA ESTROGEN ↓ MASY CIAŁA ĆWICZENIA FIZYCZNE PALENIE PROGESTERON OTYŁOŚĆ CUKRZYCA BRAK ĆWICZEŃ ↑ TRIGLICERYDY DIETA TŁUSZCZOWA CHOROBY NEREK I WĄTROBY OBCIĄŻENIA GENETYCZNE REDUKCJA TŁUSZCZU FIBRATY STATYNY Fibraty – leki obniżające stężenie trójglicerydów Co to są fibraty? Fibraty to leki obniżające poziom  trójglicerydów i cholesterolu (choć w mniejszym stopniu) w surowicy krwi. Są one obecnie zastępowane przez nowocześniejsze leki - statyny. Jednak w pewnych chorobach są nie do zastąpienia – zespół chylomikronemii (bardzo wysoki poziom trójglicerydów). Statyny − grupa leków stosowanych w celu obniżenia poziomu cholesterolu we krwi. Leki te działają przez hamowanie enzymu reduktazy 3-hydroksy-3-metylo-glutarylokoenzymu A (HMG-CoA). Stosowane są w leczeniu hiperlipidemii zarówno w mono- jak i politerapii; zmniejszają liczbę incydentów wieńcowych, zgonów wieńcowych, udarów mózgu i zabiegów rewaskularyzacyjnych. Są dobrze tolerowane, a ich najpoważniejszym działaniem niepożądanym jest miopatia. Statyny są wybiórczymi, kompetycyjnymi i odwracalnymi inhibitorami reduktazy 3-hydroksy-3-metylo-glutarylo-koenzymu A. Hamują konwersję HMG-CoA do prekursora steroli, mewalonianu i w efekcie zmniejszają syntezę cholesterolu w hepatocytach. Powoduje to większa ekspresję genu receptorów dla LDL i co za tym idzie większy wychwyt cząstek LDL. Obniża to stężenie cholesterolu całkowitego i cholesterolu LDL we krwi. Dodatkowo obniża się również stężenia cholesterolu VLDL, apolipoproteiny B i trójglicerydów. Statyny wywierają też szereg działań tzw. plejotropowych, nie związanych bezpośrednio z hamowaniem reduktazy HMG-CoA. Tłumaczy się je zmniejszeniem przez te leki syntezy tzw. niesteroidowych pochodnych mewalonianu, odgrywających rolę w postranslacyjnej modyfikacji białek biorących udział w transdukcji sygnału w komórce. Działają pośrednio przeciwzapalnie poprzez wpływ na białko C-reaktywne[3], IL-6, IL-8[4], IL-1β, IL-12, TNF-α, cyklooksygenazę 2, selektynę 2, ICAM-1, VCAM-1, MCP-1, MIP-1α[5] i MIP-1β. Statyny poprawiają funkcję śródbłonka, zwiększają ekspresję śródbłonkowej syntazy tlenku azotu (eNOS). Hamują makrofagi, działają hamująco na proliferację i migrację miocytów gładkich. Korzystnie wpływają na krzepnięcie krwi, fibrynolizę i na aktywność trombocytów.