Dobra wiara - jak bronić się przed zarzutami niedziałania z należytą starannością? Warszawa, 29 listopada 2017 r.

„Dobra wiara” w orzecznictwie TSUE i krajowych sądów Pojęcie „dobrej wiary” nie zostało zdefiniowane ani w ustawie o VAT ani w dyrektywie VAT; wskazówek, jak wykazać należytą staranność dostarcza orzecznictwo Trybunału Sprawiedliwości UE i krajowych sądów administracyjnych, Reprezentatywne w tym zakresie są następujące wyroki TSUE: 1) W zakresie prawa do odliczenia podatku naliczonego: Peter David i Mahageben (C-80/11 i 142/11), Bonik (C-285/11), Opitgen (sprawy połączone C-354/03, C-355/03, C-349/04) Axel Kittel (C-439/04), Stehcemp (C-277/14), Marcin Jagiełło (C- 33/13), 2) W zakresie zastosowania stawki 0% dla WDT: Albert Collee (C- 146/05) i Teleos (C-409/04), Euro Tyre Holding BV (C-430/09), Mecsek-Gabona (C-273/09), oraz VSTR (C- 587/100, Bonik (C-285/11)

Obszary potencjalnej odpowiedzialności podmiotu nieświadomie biorącego udział w oszustwie Trzy podstawowe obszary ryzyka związane z udziałem uczciwych podatników w transakcjach z oszustami podatkowymi: ryzyko braku prawa do odliczenia VAT z faktur, na których wykazany jest VAT, ryzyko braku możliwości zastosowania stawki 0% przy WDT i eksporcie towarów, ryzyko karne skarbowe.

„Dobra wiara” w orzecznictwie TSUE i krajowych sądów W swoim orzecznictwie Trybunał konsekwentnie wskazuje, że: 1) Nie można podatnika pozbawić prawa do odliczenia podatku naliczonego, chyba że zostanie mu wykazane że wiedział lub mógł wiedzieć, że uczestniczy w transakcji stanowiącej oszustwo podatkowe, 2) Określenie działań, jakich można racjonalnie żądać od podatnika w celu upewnienia się, że podmiot działający na wcześniejszym lub późniejszym etapie nie działa w oszukańczych zamiarach zależy od konkretnego przypadku.

„Dobra wiara” w orzecznictwie TSUE i krajowych sądów 3) Pozbawienie podatnika przysługujących mu praw (prawa do odliczenia, zastosowania stawki 0% dla WDT lub eksportu towarów) jest możliwe jedynie wówczas, gdy zostanie udowodnione na podstawie obiektywnych przesłanek, że podatnik wiedział lub mógł przypuszczać, że transakcja w której uczestniczy wiążą się z oszustwem lub nadużyciem prawa.

„Dobra wiara” w orzecznictwie TSUE i krajowych sądów W orzecznictwie TSUE wskazuje się też, że zwalczanie oszustw, unikania opodatkowania i ewentualnych nadużyć jest celem uznanym i wspieranym przez prawo unijne, Każde państwo członkowskie jest zobowiązane do podjęcia wszelkich legislacyjnych i administracyjnych kroków mogących zapewnić pełny pobór podatku VAT na swoim terytorium i zwalczanie przestępczości podatkowej (wyrok Komisja/Włochy, C‑132/06, Åkerberg Fransson, C‑617/10).

„Dobra wiara” w orzecznictwie TSUE i krajowych sądów Podatnikowi można czynić zarzut tylko i wyłącznie z niepodjęcia tych działań, które podjąłby każdy inny podatnik znajdujący się w jego sytuacji, pozostających przy tym w możliwościach poznawczych podatnika i dostępnych na podstawie przepisów prawa. TSUE wskazuje, że organy podatkowe nie mogą wymagać, by podatnik w celu skorzystania ze swoich praw sprawdzał, czy kontrahent jest podatnikiem, czy dysponuje towarami, które ma dostarczyć oraz czy wywiązuje się z obowiązków w zakresie złożenia deklaracji i zapłaty podatku (wyrok w sprawie C-642/11 Stroj Trans), czy ma odpowiednie zaplecze (wyrok w sprawie C-277/14 Stehcemp) Jako wystarczający dowód działania z należytą starannością powinno być uzyskanie dokumentów rejestrowych kontrahenta (wyrok NSA z 21. 02.2017 r. I FSK 1679/16), w przypadku zakupu paliwa – uzyskanie dodatkowo koncesji na obrót paliwami, zezwolenia na uzyskanie statusu zarejestrowanego handlowca (wyrok z 17.08.2017 r., III SA/Wa 2805/16). Korzystne dla podatników wyroki krajowych sądów: I SA/Bk I 600/16, I SA/Gd 1085/16, I SA/Bd 887/16, I SA/Wr 1341/16

„Dobra wiara” jako zasada postępowania Zasada należytej staranności i dobrej wiary powinna być uznawana nie tylko za przesłankę warunkującą prawo do odliczenia czy też zastosowania stawki 0% dla WDT i eksportu towarów, ale także za instrument rozłożenia ryzyka pomiędzy podatnikami chcącymi skorzystać ze swoich praw ale także i organami podatkowymi. W orzecznictwie TSUE wskazuje się wyraźnie, że nie ma odpowiedzialności zbiorowej podmiotów uczestniczących w łańcuchu dostaw (wyrok w sprawie Optigen).

Co zdaniem organów podatkowych powinno wzbudzić większą ostrożność w doborze kontrahenta? Druga strona jest nowo utworzonym podmiotem, który rozpoczyna działalność lub też podmiotem istniejącym od pewnego czasu, który niedawno zmienił przedmiot lub skalę swojej działalności; Kapitały drugiej strony są niewspółmiernie niskie w stosunku do wartości zawieranych przez nią transakcji; Druga strona nie posiada stron internetowych, nie reklamuje się, brak jest opinii o niej, Druga strona nie jest wyposażona w odpowiednią infrastrukturę, dopasowaną do skali prowadzonej przez siebie działalności, np. nie ma odpowiedniej powierzchni magazynowej; Nabywca jest polecany bezpośrednio przez dostawcę towarów lub przez pomiot trzeci, Brak jest możliwości swobodnego wyboru kontrahenta – nabywcy, Transport jest organizowany przez nabywcę (najczęściej jest to warunek współpracy),

Co zdaniem organów podatkowych powinno wzbudzić większą ostrożność w doborze kontrahenta? Towar często jest odbierany przez nabywcę bezpośrednio od dostawcy (w ramach tzw. transakcji łańcuchowych”), Towar jest obierany natychmiast po dostarczeniu, dostawca otrzymuje tzw. „awizację” czyli dane kierowcy, samochodu i godzinę załadunku, Zagraniczny kontrahent jest reprezentowany przez polskiego obywatela, jednakże nie posiada on właściwych umocowań do reprezentacji, Cena sprzedawanych towarów jest wyjątkowo korzystna w stosunku do cen stosowanych na danym rynku; Dane drugiej strony (dostawcy bądź nabywcy) z rejestrów publicznych (np. podatkowe dane identyfikacyjne) różnią się od tych, które są przekazywane podatnikowi, Istnienie pośrednika (wydłużającego łańcuch transakcji) uzasadniane jest obciążeniem finansowym z tytułu VAT („nie udżwignięcia kwoty VAT”), Żądanie dokonywania przedpłat na towary, kontakty mailowe i przez komunikatory.

Jakie wnioski wypływają z orzecznictwa sądów krajowych? W razie wykazania takich okoliczności, które powinny u racjonalnego przedsiębiorcy wywołać uzasadnione podejrzenia organy podatkowe zobowiązane są do poczynienia ustaleń w zakresie dochowania należytej staranności przez podatnika. Kluczowym jest ustalenie pewnego wzorca zachowania podatnika do jakiego następnie należy odnosić określone jego zachowania. W każdym przypadku są to inne okoliczności; zwykła negacja podjętych przez podatnika działań jest niewystarczająca dla pozbawienia podatnika uprawnienia wynikającego z systemu VAT. Organy podatkowe stawiając tezę o świadomym uczestnictwie podatnika w oszustwie muszą ją udowodnić. W przypadku oszustwa karuzelowego każda transakcja powinna być rozpatrywana per se, a charakteru danej transakcji w łańcuchu dostaw nie mogą zmienić wcześniejsze lub późniejsze wydarzenia; okoliczności towarzyszące transakcjom zawartym z jednym kontrahentem nie muszą być identyczne jak okoliczności towarzyszące transakcjom zawartym z innymi kontrahentami. Stan wiedzy o kontrahentach i dokonywanych z nimi transakcjach powinien być oceniany przez pryzmat wiedzy, na dzień dokonywania transakcji, a nie na podstawie ustaleń dokonanych przez organ podatkowy w toku kontroli.

GWW Tax w TOP 10 wiodących firm doradztwa podatkowego w Polsce Miejsce 2. wśród wiodących firm podatkowych w Polsce Miejsce 4. wśród „najskuteczniejszych firm doradztwa podatkowego” Miejsce 5. wśród „najlepszych Miejsce 10. wśród „najsilniejszych firm doradztwa podatkowego”.

Dziękuję za uwagę Małgorzata Militz Doradca podatkowy Malgorzata.Militz@gww.pl Tel. 602 321 637