Zagrożenia i szanse gospodarki polskiej Spojrzenie długookresowe Wykład 1: Długie trwanie: od I do III Reczpospolitej

Plan wykładu Długie trwanie: od I do III Reczpospolitej Polska na mapie świata; świat w którym żyjemy Demografia, rynek pracy, produktywność Pułapka średniego dochodu, sekularne spowolnienie, nowa era nierówności Scenariusze na przyszłe ćwierćwiecze: Model pesymistyczny: wariant argentynski Model realistyczny: wariant hiszpanski Model aspiracyjny: wartant irlandzki i wariant południowo- koreański

Lekcje historii: od I do III Reczpospolitej Teza długiego trwania: Motywacje ludzi nie zmieniają się aż tak bardzo (trzecie pokolenie emigrantów) Praktyczna wiedza jest wynikiem uczenia międzypokoleniowego Kultura (ogląd świata) zmienia sie powoli (idiomy kulturowe) Pułapki: ahistoryczosc liczb, Grunwald 25 tysięcy po każdej stronie, Stalingrad 1 million ludzi po każdej stronie, Punktu wyjścia: historyczne różnice PKB - rożnice w kaloriach i w samochodach pojęć (naród – we the people, chlopi pańszczyzniani) Przyszłość jako więcej tego samego (horse manure fallacy)

Lekcje historii: od I do III Reczpospolitej nieciąglości historyczne W ostatnich stu latach, Polska musiała poradzić sobie z trzema nieciągłościami: zcalenia organizmu państwowego i gospodarczego po I wojnie swiatowej; odbudowy po II wojnie, przejścia od zbankrutowanej gospodarki socjalistycznej do gospodarki rynkowej w latach 90-tych. Efekty więcej niż dobre choć nie wolne od porażek

Lekcje historii: od I do III Reczpospolitej czwarta nieciągłość Polska stoi obecnie przed wyzwaniem czwartej nieciągłości: przejścia do gospodarki post-transformacyjnej do globalnie wysoce konkurencyjnych post-industrialnych gospodarek rozwiniętych. Inne wyzwania niż poprzednich trzech nieciągłości: poprzednie wyzwanie egzystencjalne; obecne wyzwanie będzie słabo odczuwalne przez nastepne kilkanaście lat (syndrom gotowanej żaby) pierwszy raz synchroniczne z Zachodem Jedną z głównych przyczyn czwartej nieciągłości są rozbudzone aspiracje, szczególnie mlodego pokolenia, co do osiągnięcia poziomu życia znanego z krajów Zachodu. Są to aspiracje historycznie nowe

Lekcje historii: od I do III Reczpospolitej pułapka 60%

Lekcje historii: od I do III Reczpospolitej Interesuje nas w jaki sposób Polska znalazła sie w pułapce 60% PKB krajów Zachodu oraz możliwości przezwyciężenia tej pułapki w przyszłości Celem poniższej analizy nie jest ocena zaniechań i słuszności decyzji podejmowanych przez naszych przodków; byloby bowiem metodoligicznie nieuczciwe zakladać ich mozliwość przewidywania konswkwencji działan w perspektyywie dlugiego historycznego trwania dziesiątek i setek lat.

Lekcje historii: od I do III Reczpospolitej Wzloty i upadki gospodarcze od I do III Rzeczpospolitej są dobrym przykładem „alchemii rozwoju” generalnie będącej efektem splotu działania trzech systemów: systemu społecznego (historii makroskali) funkcjonowania podmiotów (historii mikroskali) otoczenia miedzynarodowego (geopolityki) W dodatku nie można wykluczać losowych zjawisk jednorazowych, takich jak epidemie, wojny, klęski ekologiczne

Lekcje historii: od I do III Reczpospolitej początki Polityka Piastów umieściła nas w obrębie cywilizacji rzymsko- katolickiej, w XI – XIV wieku, mimo, że młodsi historią państwowoci i ubożsi niż najbogatsi na Zachodzie to prowadziliśmy się jak państwa Zachodu (tradycja rzymska) Procesy tworzenia osadnictwa i masowych migracji, oraz dominacji prawa magdeburskiego pokazują europejski globalizm średniowiecza Przez długi okres po obu stronach Łaby procesom tym towarzyszł rozwój osobistej wolności oraz preferowanie pieniądza jako formy kompensaty za prawo używania ziemi. Odrobek, obowiazek pracy/pańszczyznę liczono w dniach w okresie roku.

Lekcje historii: od I do III Reczpospolitej Poczatek rozejscia Zachodu i Wschodu Europy Druga połowa wieku XV to okres pierwszych odkryć geograficznych. Świat z perspektywy Zachodniego Europejczyka uległ gwałtownemu powiększeniu a tempo zmian przyśpieszeniu. Jednym przypadła ryzykowna rola odkrywcy i łupieżcy, co wymagało nowych koncepcji finasowania wielkich podróży, inni zaś zajęli się zaspakajaniem popytu Zachodu wynikającym z tych wielkich zmian społecznych. Polsce przypadła rola producenta żywności. Od tej pory nierówności w rozwoju państw europejskich się powiększały

Lekcje historii: od I do III Reczpospolitej Przyczyny rozejścia Napływ srebra i złota z hiszpańskich i portugalskich posiadłości amerykańskich doprowadził do inflacji. Ceny na żywnośc wzrosły poważnie. Skorzystała z tego Polska szlachta odpowiadając na tą okazję tworzeniem folwarków czyli towarowych gospodarstw rolnych. Konieczną pracę dla sukcesu ekonomicznego folwarków dostarczyli chłopi. Żywnośc była droższa niż towary przemysłowe, importowano luksus z Zachodu. „Dutch disease” Złotego Okresu

Lekcje historii: od I do III Reczpospolitej Rozejście Instytucjonalne Zachód - Wschód Na Zachodzie: Nowe rozwiązania prawne (nowoczesne prawa, w tym prawa własności) Nowe instytucje publiczne Rozwoj miast Expansja geograficzna Uwłaszczenie chłopów i przekształcenie wszystkich rodzajów renty w rentę pieniężną

Lekcje historii: od I do III Reczpospolitej Rozejście Instytucjonalne Zachód - Wschód Na Wschodzie: Wyniszczające wojny Upadek miast Oligarchizacja magnacka Folwark

Gospodarka folwarczna działania czynników zewnętrznych; systematycznego pogarszania sie terms of trade z krajami Zachodu, jak równiesz wyniszczających wojen XVII wieku; sprawności organizacyjnej folwarku - produkcji opartej na przymusie raczej niż bodźcach ekonomicznych (kwestia poddaństwa); motywacji właścicieli folwarków, ich swoistej „filozofii życia” oraz sposobu jej realizacji. https://pl.wikisource.org/wiki/Wsi_spokojna,_wsi_weso%C5%82a

Lekcje historii: od I do III Reczpospolitej

Lekcje historii: od I do III Reczpospolitej upadek Regres gospodarczy I Rzeczpospolitej można rozpatrywać jako przypadek „usypiania” społeczeństwa politycznego w obliczu naddciągających wyzwań. Właściciele ziemscy cieszyli sie zamożnością wynikającą z dochodów Spichlerza Europy, dobrego samopoczucie byo podparte sukcesami militarnymi. Kryzys – paradoksalnie - miał swoje przyczyny również w ukształtowaniu sie wielu oryginalnych roziązań ustrojowych ale nie zsynchronizowanych z ewolucją państw Zachodu. Kierunki ewolucji systemu instytucjonalnego w Polsce oddalały nas od rozwiązań potrzebnych w okresie nadchodzacej industrializacji.

Lekcje historii: od I do III Reczpospolitej paradoks rozbiorów Okres rozbiorów wyzwolił więcej sił rozwojowych w gospodarce niż okres poprzedni, szczególnie w drugiej połowie XIX wieku. PKB slabnie w stosunku do najbardziej dynamicznych krajów jak Anglia, Francja czy Niemcy ale poprawia sie w relacji do Włoch, Holandii, Hiszpanii i Portugalii. Pomiędzy 1860 a 1913 dochód narodowy na głowę na terytorium dawnej Rzeczpospolitej ale bez województw wschodnich podwoił się. Poziom techniczny przemysłu: gornictwo nie ustepowało zawansowaniem Nadrenii-westfalii zas Lódź z przemyslem włókienniczym nie ustępowała poziomem fabrykom w Manchester. Rzeczpospolita była ciagle zacofanym terenem rolniczym. W roku 1919 w ronictwie pracowało średnio 65% ludzi. Dla porównania w tym okresie bylo to 15% w Angli i 36% w Niemczech.

Lekcje historii: od I do III Reczpospolitej zróżnicowanie regionalne Prusy: Stopniowe odchodzenie od zależności chłopów Likwidacja poddaństwa chłopów (1807) Likwidacja pańszczyzny Ograniczone uwłaszczenie za odszkodowaniem i możliwość nabywania ziemi Austria: Reforma pod wpływem wydarzeń 1846-1848 Likwidacja pańszczyzny i uwłaszczenie chłopów Prawo spadkowe prowadzące do podziału gospodarstw Królestwo Kongresowe: Chłopi uzyskali na własność użytkowaną ziemię oraz zniesiono pańszczyznę po Powstaniu Styczniowym

Lekcje historii: od I do III Reczpospolitej II RP II RP cechował rozwój podlegający silnym cyklom koniunkturalnym, w znacznym stopniu egzogennym, ale w dużym stopniu wynikającycm z prowadzonej polityki gospodarczej. Dobra polityka przemysłowa, zła makroekonomiczna/walutowa choc dobrze zaczęta przez Grabskiego (1923). Fatalne przywiązanie do mocnej złotówki Struktura społeczno-zawodowa i dochód na jednego mieszkańca plasowały Polskę na poziomie Węgier, Rumunii, Hiszpanii i Portugalii i powrócił do historycznego poziomu 60% PKB krajów Zachodu.

Lekcje historii: od I do III Reczpospolitej PRL W PRL najwyższy wskaźnik relacji PKB Polski i zachodniej Europy uzyskaliśmy w 1950 roku: gwałtowny spadek populacji Polski w wyniku wojny, przesunięciem kraju na zachód, intensywny okres powojennej odbudowy relatywnie niskka produktywnosci gospodarek krajów Zachodu w wyniku zniszczeń wojennych. Juz we wczesnych latach 50-tych wskażnik ten uległ znacznemu pogorszeniu: przyśpeszenia rozwoju Zachodu korzystajcego z planu Marshalla wyhamowaniu impetu odbudowy Polskiej gospodarki przy jednoczesnej realizacji ideologicznie wyznaczonych kierunków dalszego rozwoju nie zważających na produktywność inwestycji. W efekcie złej struktury gospodarki oraz niskiej produktywności, w koncowych latach PRL Polski PKB per capita spadł do poziomu 34% PKB per capita Zachodu

Polska na mapie świata: efekty transformacji Pełna i kompleksowa ocena transformacji musi byc przeprowadzona na trzech poziomach: Poziomu ulicy – zmian dostrzegalnych w codziennym doświadczeniu „gołym okiem”, a więc sposobu w jaki robimy zakupy, co jemy i pijemy, jak sie ubieramy, jak wypoczywamy, gdzie pracujemy, jak mieszkamy. Poziomu procesów ekonomicznych – istnieje cała gama wskażników pokazujacych zmiany, od najprostrzych takich jak PKB, do wskazników złożoności systemu gospodarczego. Poziomu procesów społecznych – zmian kapitału społecznego, wyposażenia społeczeństwa w normy sprzyjające nowoczesnej, globalnie konkurencyjnej gospodarki.

Poziom ulicy Z poziomu ulicy, Polska AD 2015 wygląda dramatycznie lepiej niż Polska AD 1989. Zniknęły zmory chronicznych niedoborów i kolejek. Ludzie są lepiej ubrani, zakupy robi sie w centrach handlowych o standardach Londynu czy Nowego Jorku, samochód stał sie dobrem powszechnym, wakacje za granicą stały sie dostępne dla klasy średniej. Poprawa materialna przynisła ze soba spadek agresji dnia codziennego, ludzie się częściej uśmiechają do siebie. Nowy Złoty Wiek?

Ocena poziomu ulicy narażona jest na trzy pułapki pułapka pamięci. Jest oczywiste, że osoby poniżej 25 roku życia, a stanowia one już 25 procent ludności, po prostu nie znają realiów Polski przed transformacją a więc przed ich urodzeniem. Ich punktem odniesienia nie jest siermiężna Polska sprzed transformacji lecz kraje starej Unii dzisiaj. Równiez jednak osoby starsze z czasem zaczynaja idealizować przeszłość. pułapka punktu obserwacji – ocena poziomu ulicy będzie wyglądała inaczej z Warszawy a inaczej z perspektywy z byłego PGR. pułapka trzecia, to daleko posunięta subiektywność ocen. W szczególności inaczej oceniamy swoje osobiste doświadczenia odczucia a inaczej odczucia doświadczenie innych („ja nie kradnę ale wszyscy inni kradną” albo „ja mam sie nieźle ale inni mają znacznie gorzej”).

satysfakcja

poziom gospodarki

poziom gospodarki

poziom gospodarki Grupa I. Zmiany sprawnościowe gospodarki: 1 - Intensywność energetyczna PKB. 2 - Emisja CO2 w wyniku spalania paliw kopalnych i produkcji cementu. Grupa II. Zmiany struktury gospodarki: 3 - Zatrudnienie w rolnictwie. 4 - Wartość dodana w przemyśle w PKB. Grupa III. Zmiany struktury społecznej 5 - Urbanizacja. 6 - Dostęp do internetu. Grupa IV. Zmiany dobrostanu (jakości życia) ludzi 7 - Umieralność dzieci do 5 lat. 8 - Oczekiwana długość życia mężczyzn (life expectancy).

poziom gospodarki Typ A. Kraje które przeszly podobny proces transformacji: Czechy i Słowacja. Typ B. Kraje o wyjąttkowo dużych osiągnięciach wzrostowych w badanym okresie: Finlandia i Korea. Typ C. Kraje rozwinięte: Niemcy i Hiszpania (model aspiracyjny dla Polski)

  Polska Czechy Słowacja Finlandia Korea Niemcy Hiszpania Intensywnosc energetyczna 1991 2013 3.6 9,1 4,0 7,2 3,3 8,3 4,7 6,6 5,7 6,3 7,6 11,1 10,3 20,3 EmisjaCO2 9,5 13,4 10,4 6,4 10,7 10,2 6,0 11,8 11,6 8,9 5,8 Zatrudnienie rolnictwo 25,0 11,0 10,0 3,0 43,0 9,0 16,0 1,0 W/dodana przemysl 37,4 32,6 38,9 38,0 36,8 33,6 30,4 26,5 39,2 38,2 36,9 30,3 30,7 22,4 Urbanizacja 61,0 75,0 73,0 57,0 54,0 80,0 84,0 82,0 76,0 79,0 Internet 2001 9,9 66,6 14,7 79,7 12,5 43,1 92,4 56,6 84,3 31,7 86,2 18,1 76,2 Umieralność dzieci<5 lat 17 5 14 3 7 6 2 8 4 11 Przeżycie mężczyźni 66 73 68 75 67 71 78 72 79 80

poziom gospodarki - koszty

poziom gospodarki - koszty

poziom gospodarki - koszty

World Value Survey http://www.worldvaluessurvey.org/WVSContents.jsp

zaufanie do partnerów w interesach

Średni poziom kompletnego lub ograniczonego zaufania w wybranych krajach do grupy instytucji: policja, sadownictwo, rząd, parlament, administracja państwa

Poziom zaufania a tempo wzrostu PKB w Polsce

Honor, osiągnięcia, przyjemność

Kreatywność DCI (Design, Creativity, Innovation) Index jest odbiciem z jednej strony, nasycenia społeczenstwa ludźmi z wykształceniem humanistycznym, artystycznym, projektowym i przygotowującym do tworzenia i rozprzestrzeniania informacji; z drugiej stopniem powszechności samoekspresji rozumianej jako wartości, a z trzeciej wartości tolerancji i otwartości

Relacja pomiędzy indeksem projektowania i twórczości (DCI) a indeksem innowacyjności (SII) w krajach EU

Polska na mapie świata: efekty transformacji

Zaliczenie Zaliczenie na 3: 3 obecności Zaliczenie lepsze Miniprojekt: zesół 2-3 osoby, 5 slajdow w PowerPoint gjedrzejczak@wz.uw.edu.pl

Struktura prezentacji Slajd 1. Identyfikacja problemu Slajd 2. Silne strony Slajd 3. Slabe strony Slajd 4. Szanse Slajd 5. Ryzyka

Tematy Polska a centra polityczne Polska a centra technologicznego postępu Polska a centra finansowe Polska a centra softpower Polska a centra korporacyjne