Przemysław Śleszyński Specyfika sytuacji demograficznej województwa mazowieckiego na tle Polski Przemysław Śleszyński Instytut Geografii i Przestrzennego Zagospodarowania PAN SYTUACJA DEMOGRAFICZNA WOJEWÓDZTWA MAZOWIECKIEGO JAKO WYZWANIE DLA POLITYKI SPOŁECZNEJ I GOSPODARCZEJ Warszawa • 30 stycznia 2017 r.

ZAGADNIENIA - ruch naturalny – drugie przejście demograficzne, Specyfika województwa. Elementy rozwoju demograficznego i społeczno-ekonomicznego: - ruch naturalny – drugie przejście demograficzne, - migracje i problem niedoszacowania rejestracji zdarzeń, - suburbanizacja, - depopulacja i starzenie się ludności. Demograficzne i społeczne obszary problemowe. Podsumowanie - wnioski dla polityki rozwoju.

SPECYFIKA WOJEWÓDZTWA Stołeczność i jej wpływ na organizację procesów społeczno-ekonomicznych (Warszawa „organizatorem” procesów osadniczo-przestrzennych, w tym zwłaszcza migracji). Polaryzacyjny model rozwoju kraju – hipertrofia (nadmierny rozrost) Warszawy i OMW. Silne zróżnicowania wewnętrzne.

ŚREDNI WIEK URODZENIA DZIECKA – SUBREGIONY MAZOWIECKIE DRUGIE PRZEJŚCIE DEMOGRAFICZNE (zmiany w obyczajowości, kryzys wartości rodzinnych) LICZBA URODZEŃ NA 1000 KOBIET W WIEKU 20-39 LAT – SUBREGIONY MAZOWIECKIE ŚREDNI WIEK URODZENIA DZIECKA – SUBREGIONY MAZOWIECKIE Warszawa Warszawa Drugie przejście demograficzne zachodzi najszybciej na obszarach zurbanizowanych Czynnikiem osłabiającym płodność jest też trudna sytuacja ekonomiczno-zawodowa i mieszkaniowa osób młodych – peryferie województwa.

MIGRACJE WEWNĘTRZNE (WYMELDOWANIA I ZAMELDOWANIA) macierz międzygminna za 2012 r.: 2479 x 2479 gmin 370 tys. zdarzeń

ZLEWNIE MIGRACYJNE (2006) Źródło: Śleszyński 2011

WEWNĘTRZNY DRENAŻ MÓZGÓW „CIEŃ” METROPOLII Wyraźne jest wypłukiwanie ("wysysanie") zasobów, głównie ludzkich. Następuje we- wnętrzny drenaż, a ruch migracyjny jest skierowany bezpośrednio do stolicy, z po- minięciem niższych szczebli hierarchicz-nych układu osadniczego. W odległości około 70- 90 km od centrum Warszawy tworzy się koncentryczny pierścień gmin o najsłabszym udziale mieszkańców z wyk- ształceniem wyższym, klasyczny tzw. cień metropolii. 2002 Źródło: P. Śleszyński, 2004 Warszawa 2002 Źródło: P. Śleszyński, 2009 Źródło: Śleszyński 2009

PROCESY OSADNICZE W OSTATNIEJ DEKADZIE: SILNA DEKONCENTRACJA, SUBURBANIZACJA, URBAN SPRAWL ZAMELDOWANIA Z: Z WARSZAWY Z OŚRODKÓW REGIONALNYCH Z OŚRODKÓW SUBREGIONALNYCH SUBURBANIZACJA „ZESZŁA” W DÓŁ HIERARCHII ADMINISTRACYJNO-OSADNICZEJ Źródło: Śleszyński 2014

URBAN SPRAWL W AGLOMERACJI WARSZAWSKIEJ tereny zabudowy (2010)

PROBLEM EFEKTYWNOŚCI INFRASTRUKTURY W strefach podmiejskich obsługa mediów jest parokrotnie droższa, niż w miastach

ZMIANY W ROZMIESZCZENIU LUDNOŚCI rozwój demograficzny „Ziem Odzyskanych” industrializacja i urbanizacja osłabienie przyrostu ludności, wzrost mniejszych ośrodków pogłębienie depopulacji ograniczenie mobilności utrzymanie depopulacji różnicowanie wzrostu metropolii

DELIMITACJA OBSZARÓW PROBLEMOWYCH Raport IGiPZ PAN o stanie zagospodarowania przestrzennego kraju dla Ministerstwa Infrastruktury (Węcławowicz i in. 2002) Delimitacja IGiPZ PAN dla „Strategii na rzecz Odpowiedzialnego Rozwoju” (Śleszyński i in. 2016) DELIMITACJA OBSZARÓW PROBLEMOWYCH

3 główne zagrożenia wynikające ze zmian demograficznych (w tym depopulacji regionów peryferyjnych) dla organizacji terytorialnej, zagospodarowania i planowania przestrzennego Rosnące niedopasowanie miejsc pracy i zamieszkania przy powiększającej się luce podażowej. Coraz bardziej rozproszone i nieefektywne osadnictwo. Coraz bardziej niewydolny system administracyjno- terytorialny.

WNIOSKI DLA POLITYKI ROZWOJU Miejsca pracy i funkcje wyższego rzędu: reindustrializacja miast >30 tys. mieszkańców, dekoncentracja funkcji zarządzania gospodarczego . Optymalizacja systemu administracyjno-terytorialnego (likwidacja gmin obwarzankowych, łączenie powiatów i gmin, zespoły funkcjonalne – np. OMW). Depopulacja jako szansa na koncentrację osadniczą rozproszonych obszarów wiejskich.