Administracja Księstwa Warszawskiego Historia Administracji

Komisja Rządząca - 14 stycznia 1807 r. najwyższy organ władzy „Polski zdobytej na królu pruskim” KR złożona była z siedmiu osób: Stanisław hr. Małachowski (prezes Komisji); Ludwik Gutakowski; Józef Wybicki; Stanisław Kostka Potocki; Ksawery Działyński; Piotr Bieliński; Walenty Sobolewski, spoza swojego składu Komisja wybierała sekretarza i pięciu Dyrektorów rozmaitych części administracji publicznej,

Zasady działania Komisji Rządzącej Zasady urządzenia Komisji Rządzącej i innych władz jej podległych z 26 stycznia 1807 r. : Komisja działała kolegialnie, podejmując decyzje większością głosów, przy równości głosów rozstrzygał Prezes, komplet czyli quorum stanowiły trzy osoby, posiedzenia odbywały się codziennie, Komisja była organem prawodawczym i administracyjnym, akty stanowiące prawo nazywano wyrokami, inne decyzje nazywano uchwałami, rozrządzeniami lub zaleceniami.

Dyrektorium Generalne: Komisja spoza składu powoływała pięciu Dyrektorów: Sprawiedliwości - Feliks Łubieński; Spraw wewnętrznych - Stanisław Breza; Skarbu - Jan Nepomucen Małachowski; Wojny - ks. Józef Poniatowski; Policji - Aleksander Potocki. Dyrektorzy tworzyli Dyrektorium Generalne: posiedzenia ordynaryjne (zwyczajne), odbywały się dwa razy w tygodniu, w razie potrzeby można było zwołać posiedzenie ekstraordynaryjne (nadzwyczajne), posiedzeniom Dyrektorium przewodniczył najstarszy Dyrektor (był nim dyrektor sprawiedliwości Feliks Łubieński); Dyrektorium była organem opiniodawczym dla Komisji Rządzącej, między Dyrektorami a Komisją sprawy załatwiano pisemnie, tą drogą Dyrektorzy mieli przesyłać cotygodniowe raporty z działalności swego resortu, Dyrektorzy byli odpowiedzialni, o ich odpowiedzialności decydowała Komisja.

Administracja terytorialna pod rządami Komisji Rządzącej Kraj podzielono na sześć departamentów: warszawski, poznański, kaliski, bydgoski, płocki, białostocki. w departamentach władzą, na podstawie Zasad do urządzenia Komisji Rządzącej, była Izba Administracji Publicznej: złożona z prezesa, mianowanego przez Komisję i 12 konsyliarzy, jeden z konsyliarzy był wiceprezesem Izby, można było powołać do 12 asesorów z głosem doradczym, Izba dzieliła się na cztery wydziały: spraw wewnętrznych, skarbowy, wojskowy i policji, Izba wydawała swoje zarządzenia w imieniu Komisji i miała obowiązek wykonywania zarządzeń i zaleceń Dyrektorów oraz składania na ich ręce sprawozdań ze swoich czynności. w powiatach władzą, na podstawie Zasad do urządzenia Komisji Rządzącej, była Izba Powiatowa Wykonawcza: złożona z prezesa i czterech konsyliarzy, prezes był powoływany przez Izbę Administracji Publicznej, wybór potwierdzała Komisja Rządząca, Prezes odpowiadał za całość funkcjonowania Izby, obsadzał jej kancelarię i ustalał uposażenia pracowników. w miastach władzą były magistraty podzielone na cztery wydziały, a w gminach wiejskich dominia ziemiańskie.

Traktat Tylżycki i powstanie Księstwa Warszawskiego: rokowania były prowadzone od 25 czerwca do 7 lipca 1807 r. nad Niemnem pod Tylżą, ze strony Komisji Rządzącej w Tylży przebywali Stanisław Kostka Potocki i Aleksander Batowski, ostatecznie traktat pokojowy pomiędzy Rosją a Francją został podpisany 7 lipca 1807 r., a Francją i Prusami 9 lipca 1807 r. art. 5 traktatu tworzył z ziem II i III zaboru pruskiego Księstwo Warszawskie połączone unią personalną z Saksonią, zapowiedziano również nadanie konstytucji, która miała chronić interesy mieszkańców księstwa, art. 6 tworzył Wolne Miasto Gdańsk pod protekcją Francji, Prus i Saksonii, art. 9 oddawał okręg białostocki Rosji, Księstwo Warszawskie 104 tys. km2 i zamieszkiwało tam 2,6 mln. ludności.

Konstytucja Ks. Warszawskiego: została oktrojowana przez Napoleona 22 lipca 1807 roku w Dreźnie, 89 artykułów w 12 rozdziałach, oparta na zasadzie trójpodziału władzy, opracowana na wzór francuski z uwzględnieniem niektórych dezyderatów Komisji Rządzącej, opublikowana w języku francuskim i polskim w pierwszym numerze Dziennika Urzędowego Ks. Warszawskiego, tekstem autentycznym był tekst francuski, konstytucja wprowadziła: - równość wobec prawa i wolność osobistą - art. 4: Znosi się niewola. Wszyscy obywatele są równi przed obliczem prawa. Stan osób zostaje pod opieką trybunałów, - wolność wyznania, - prawa polityczne: możliwość piastowania urzędów i udziału w wyborach (w przeciwieństwie do innych państw w księstwie zastrzeżone w większości dla szlachty),- - zniesienie różnić stanowych, ale zachowanie podziału na szlachtę i nieszlachtę, równość wobec praw nie oznaczała równości praw politycznych, - równość wobec prawa spowodowała wprowadzenie sądownictwa powszechnego i formalną likwidację sądów stanowych, - konstytucja nie przewidywała procedury jej zmiany, a król uzyskał uprawnienia do jej „poprawiania”.

Władza królewska (kompetencje ustawodawcze): według konstytucji książę warszawski Fryderyk August Wettyn nazywany był królem, w jego osobie łączono tron warszawski i saski (unia personalna), Król posiadał pełnię władzy ustawodawczej i wykonawczej, uprawnienia z zakresu władzy ustawodawczej: wyłączna inicjatywa ustawodawcza, wydawanie dekretów, którymi mógł uzupełniać i zmieniać Konstytucję, mianowanie przewodniczących Izby Poselskiej i Senatu, zwoływanie, odraczanie i zamykanie obrad Sejmu, zwoływanie sejmików i zgromadzeń gminnych, mianowanie senatorów, promulgacja ustaw sejmowych i dekretów w "Dzienniku Praw Księstwa Warszawskiego”, za akty prawne król nie był odpowiedzialny, ponieważ konstytucja wprowadzała zasadę kontrasygnaty,

Władza królewska (kompetencje wykonawcze): Król posiadał pełnię władzy wykonawczej, którą wykonywał przy pomocy Rady Stanu i Rady Ministrów, monarcha prowadził sprawy zagraniczne, które powierzono rządowi w Saksonii, a faktycznie przejęte były przez Napoleona i powierzono je rezydentom francuskim, Król wykonywał kompetencje kreacyjne, powołując wicekróla, członków Rady Stanu, rad departamentowych, prefekturalnych, sędziów, prefektów i podprefektów, prezydentów municypalnych, mógł powołać i odwołać wszystkich urzędników, poza dożywotnimi sędziami i senatorami, a oni przed nim ponosili odpowiedzialność, monarcha posiadał również kompetencje nadzorcze w stosunku do Rady Ministrów, Rady Stanu i podległych sobie urzędników.

Rada Stanu (skład): Król albo Wicekról albo Prezes Rady Stanu (jednocześnie Prezes Rady Ministrów), ministrowie, od 12 sierpnia 1808 r. nominowano 6 radców stanu z głosem stanowczym (A. Linowski, M. Kochanowski, I. Sobolewski, J. Węgleński, J.P. Woronicz, W. Rzętkowski), od 27 stycznia 1810 r. dekretem królewskim powołano 4 nowych radców stanu (T. Matuszewicz, F. Grabowski, M. Badeni, czwartego król miał powołać w późniejszym terminie), Konstytucja przewidywała istnienie 4 referendarzy z głosem doradczym, nie byli oni członkami Rady Stanu, mieli oni zajmować się sprawami z zakresu sądownictwa kasacyjnego oraz współpracowali z komisjami sejmowymi, od 27 stycznia 1810 r. liczbę referendarzy zwiększono do 6. członkowie Rady Stanu wchodzili w skład Izby Poselskiej.

Rada Stanu (kompetencje): realizowała inicjatywę ustawodawczą króla, oddawanie urzędników pod sąd, kontrola nad działalnością ministrów, rozpatrywanie sprawozdań, rachunków, raportów ministrów, udział w wykładni prawa, rozpatrywanie spraw budżetowych (dochodów, wydatków z dóbr narodowych), rozkład podatków na departamenty, sądownictwo kasacyjne (rozpoznawanie skarg na ostateczne wyroki w sprawach karnych i cywilnych), sądownictwo kompetencyjne (rozpoznawanie sporów o właściwość między organami sądowymi a administracyjnymi), sądownictwo administracyjne - wg modelu francuskiego sąd II instancji, (I instancja – rady interesów spornych w departamentach) lub w I instancji, gdy rozpatrywała spory, gdzie stroną był minister.

Rada Ministrów (skład i sposób działania): organ przewidziany na wypadek niepowołania wicekróla, Skład: Prezes Rady Ministrów (St. Małachowski do grudnia 1807 r., L. Gutakowski do marca 1808 r., St. Kostka Potocki do końca Księstwa Warszawskiego), Minister sprawiedliwości - Feliks Łubieński, Minister wojny - książę Józef Poniatowski, Minister policji - Aleksander Potocki (od listopada 1811 r. Ignacy Sobolewski), Minister przychodów i skarbu - Tadeusz Dembowski (Jan Wegleński 1809-1811, Tadeusz Matuszewicz 1811-1813), Minister spraw wewnętrznych - Jan Paweł Łuszczewski (od listopada 1812 r. Tadeusz Mostowski), Minister - sekretarz stanu - Stanisław Breza, Rada Ministrów działała kolegialnie, podejmując decyzje większością głosów, przy równości głosów rozstrzygał Prezes, Komplet czyli quorum stanowiły prezes i trzy osoby, posiedzenia ordynaryjne odbywały się dwa razy w tygodniu, w razie potrzeby można było zwołać posiedzenie ekstraordynaryjne.

Rada Ministrów (kompetencje): Kompetencje Rady Ministrów nie zostały określone przez konstytucję, zostały ostatecznie zapisane w niepublikowanym dekrecie z 20 kwietnia 1808 r. o organizacji ministerstw, Kompetencje: na posiedzeniach Rady Ministrów rozstrzygano sprawy przekraczające kompetencje jednego ministra, na posiedzeniach Rady Ministrów rozstrzygano sprawy ogólne, na posiedzeniach Rady Ministrów dokonywano wykładni przepisów rozkazów szczegółowych wydawanych ministrów, a które budziły wątpliwości. w 1810 r. Rada Ministrów i ministrowie otrzymali prawo podejmowania decyzji w tzw. stanie nagłości (czyli nagłych przypadkach, kiedy nie można było czekać na decyzję króla), 26 maja 1812 r., tuż przed początkiem II wojny polskiej, Fryderyk August przekazał Radzie Ministrów całą władzę wynikającą z konstytucji z wyjątkiem wprowadzania zmian w sądownictwie.

Rada Ministrów (odpowiedzialność Ministrów): w niepublikowanym dekrecie z 20 kwietnia 1808 r. o organizacji ministerstw określono zakres odpowiedzialności ministrów, ministrowie byli odpowiedzialni: za ustawy, które kontrasygnowali, a stojące w sprzeczności z konstytucją i prawami krajowymi, za rozkazy szczegółowe, które wydali, a stojące w sprzeczności z konstytucją i prawami krajowymi, za niewykonywanie swoich obowiązków, wynikających z dekretu kompetencyjnego, o odpowiedzialności ministrów decydował Król, a sprawę prowadziła Rada Stanu.

Księstwo Warszawskie (administracja terytorialna): według Konstytucji kraj podzielono na 6 departamentów, a każdy departament dzielił się na 10 powiatów, powiaty podzielono na municypalności miejskie i wiejskie. Departamenty: warszawski, płocki, łomżyński poznański, bydgoski, kaliski, po zwycięskiej wojnie 1809 r. powiększono terytorium Księstwa o 4 nowe departamenty: siedlecki, krakowski, radomski, lubelski,

Księstwo Warszawskie (departamenty): władzę w departamentach posiadał prefekt: mianowany przez króla, służbowo podlegał ministrowi spraw wewnętrznych, ale miał obowiązek wykonywać polecenia monarchy i innych ministrów, Uprawniania prefekta: wszystkie sprawy z zakresu resortów spraw wewnętrznych i policji, zarząd administracją lokalną za wyjątkiem wojska i sądownictwa, w szczególności: kierowanie policją, bezpieczeństwo, porządek publiczny, zwalczanie włóczęgostwa, nadzór nad więzieniami, aresztami, ogłaszanie aktów prawnych władz państwowych, przedstawianie rządowi petycji mieszkańców, nadzór nad poborem podatków, sporządzenie wykazów statystycznych, sprawy rolnictwa, hodowli, leśnictwa, pomiar gruntów, handel, zaopatrzenie, nadzór nad przemysłem, rzemiosłem, kopalniami, infrastrukturą drogową, zakładami dobroczynnymi, przytułkami, sierocińcami, sprawy zdrowotne, sprawy oświaty oraz szkół.

Księstwo Warszawskie (departamenty): organem pomocniczym dla prefekta była Rada Interesów Spornych (Rada Prefekturalna), skład: 3 - 5 radców mianowanych przez króla w porozumieniu z miejscowym prefektem Kompetencje: sąd administracyjny I instancji, organ pomocniczy dla prefekta, kolegialny organ administracyjno-sądowy orzekający w sporach na tle majątkowym (skarbowym) pomiędzy administracją a obywatelami (o dzierżawę dóbr narodowych, w tym spory o czynsz dzierżawny, wynagrodzenia za zajęte lub wywłaszczone przez władze państwowe grunty i budynki, spory o drogi publiczne, rzeki spławne, kanały, mosty, tzw. "allewiacje„ czyli ulgi w podatkach i ciężarach publicznych z tytułu klęsk żywiołowych, spory z tytułu tzw. "entrepryzy", czyli z kontraktów zawartych z przedsiębiorcami, spory na tle kontraktów zawartych między władzami rządowymi a osobami).

Księstwo Warszawskie (departamenty): w departamencie istniała ogólna Rada Departamentowa: skład: 16 - 24 radców powoływanych przez króla, na 4 lata, spośród podwójnej listy kandydatów przedstawionych przez sejmiki powiatowe, zbierała się przynajmniej raz w roku w lutym, a obrady trwały 15 dni, kompetencje: rozkład podatków w departamencie, opinie dla prefekta, szacowanie szkód wojennych, petycje w sprawach departamentu, roboty publiczne, bezpieczeństwo w powiecie, zażalenia na urzędników.

Księstwo Warszawskie (powiaty): w powiecie organem władzy był podprefekt, mianowany przez króla, służbowo podlegał prefektowi, ale miał obowiązek wykonywać polecenia monarchy i innych ministrów, uprawniania analogiczne do prefekta na poziomie powiatu, w powiecie działała również Rada Powiatowa: skład: 9- 12 radców powoływanych przez króla, na 4 lata, spośród podwójnej listy kandydatów przedstawionych przez sejmiki powiatowe, zbierała się przynajmniej raz w roku w styczniu, a obrady trwały 10 dni, kompetencje analogiczne do rad departamentowych.

Księstwo Warszawskie (municypalność): w głównych miastach: Warszawa, Poznań, Toruń, Kalisz, a po 1809 r. Kraków, Lublin i Sandomierz organami władzy byli prezydenci municypalni oraz rady municypalne, a w mniejszych miastach burmistrzowie i rady miejskie, prezydenci mianowani przez króla, podlegali prefektom, burmistrzowie mianowani przez szefa MSW i podlegali podprefektom, organem pomocniczym w głównych miastach były rady municypalne: skład: od 10 do 30 radców mianowanych przez króla spośród kandydatów przedstawionych przez zgromadzenia gminne, na czele rady stał prezydent, kompetencje: rozkład podatków, budżet, opłaty i mienie komunalne, opinie, zażalenia, w mniejszych miastach organem pomocniczym były rady miejskie w składzie od 3 do 10 radców przedstawianych przez zebranie właścicieli nieruchomości miejskich (posesjonatów, posiadaczy miejskich), na czele rady stał burmistrz. kompetencje analogiczne do rad municypalnych z wyjątkiem układania budżetu. w gminach wiejskich organem władzy był wójt z radą gminną, wójta wyznaczał prefekt, wójt na zastępcę mógł powołać sołtysa, rady gminne miały ograniczone kompetencje i w praktyce bardzo rzadko podejmowały działania.

Księstwo Warszawskie