dr Stanisław Wieczorek WYKŁADOWCA DOSKONAŁY dr Stanisław Wieczorek
Komponenty indywidualnego stylu prowadzenia zajęć Wiedza i doświadczenie wykładowcy Technologia dydaktyczna Elementy materialne wizerunku wykładowcy Osobowość wykładowcy Jakość komunikacji interpersonalnej Obraz idealnego wykładowcy Motywacja i nastawienie wykładowcy
Główne czynniki procesu formowania tożsamości dydaktycznych Relacja z przełożonymi Materialne warunki pracy na uczelni Otrzymywane wsparcia ze strony innych pracowników naukowo-dydaktycznych Różnorodność zadań zlecanych w środowisku uczelnianym Otwartość na nowe doświadczenia + + + + TOŻSAMOŚĆ DYDAKTYCZNA
Wchodzenie w rolę wykładowcy. 1) Faza orientacyjna. 2) Faza poznawcza. Pełna adaptacja do roli wykładowcy. 1) Faza adaptacji. 2) Faza innowacji. Twórcze przekraczanie roli wykładowcy. 1) Faza twórczej adaptacji. 2) Faza samorealizacji.
Pięcioczynnikowy model osobowości Otwartość na doświadczenia Sumienność Ekstrawersja OSOBOWOŚĆ Ugodowość Neurotyzm
Źródła wiedzy o sobie 1. Odbicie oceny 2. Porównanie siebie z innymi Obserwowany przez jednostkę sposób odbierania jej przez innych ludzi, na podstawie którego wnioskuje ono o tym, kim jest. 2. Porównanie siebie z innymi Pozwala na poznanie siebie poprzez skonfrontowanie własnych zachowań i cech z zachowaniami i cechami innych ludzi należących do tej samej grupy, zwanej grupą odniesienia. 3. Autoprezentacja Obserwowanie własnego zachowania i towarzyszących mu reakcji emocjonalnych, na podstawie których jednostka wnioskuje o tym, kim jest.
Elementy poczucia własnej wartości L.p. Elementy 1 Sposób mówienia i poruszania się, który ujawnia radość z faktu, że żyjemy. 2 Łatwość mówienia o osiągnięciach i niepowodzeniach z prostotą i uczciwością, ponieważ pozostajemy w przyjaznej relacji z faktami. 3 Łatwość Wyrażania i przyjmowania komplementów, ciepłych uczuć i wdzięczności. 4 Otwartość na krytykę i swoboda w przyznawaniu się do błędów. 5 Łatwość spontaniczności wypowiedzi oraz ruchów, co oznacza, że żyjemy w zgodzie ze sobą. 6 Harmonia między tym, co mówimy, czynimy, jak wyglądamy, jak poruszamy się, jak brzmi nasz głoś. 7 Postawa otwartości i ciekawości wobec nowych idei i doświadczeń. 8 Fakt, że uczucia lęku czy niepewności nie onieśmielają i nie obezwładniają nas. 9 Umiejętność śmiania się z humorystycznych aspektów życia swego i innych. 10 Elastyczne reagowanie na sytuacje wyzwania, ponieważ mamy zaufanie do własnego umysłu i nie uważamy, że nasze życie jest przesądzone lub skazane na klęskę. 11 Łatwość asertywnego zachowania się oraz akceptowanie asertywności innych. 12 Umiejętność zachowania harmonii i godności w obliczu stresu.
Lubimy ludzi, gdy: Pojawia się bliskość przestrzenna. Występuje podobieństwo cech. Występuje komplementarność cech. Są kompetentni. Są atrakcyjne fizycznie.
Strategia autoprezentacji a praca wykładowcy Istota Przykład wykorzystania w pracy wykładowcy Przydatność dla wykładowcy Ingracjacja Celem ingracjacji jest sprawienie na audytorium wrażenia osoby sympatycznej i atrakcyjnej, z którą przebywanie jest swoistym wyróżnieniem. Rozróżnia się kilka form ingracjacji, m.in.: konformizm, podnoszenie wartości partnera, świadczenie uprzejmości. Stosowanie w kontakcie ze studentami częstych pochwał, zgadzanie się z opiniami wyrażanymi przez uczestników zajęć, demonstrowanie daleko idącej elastyczności w egzekwowaniu narzuconych wymagań. Problematyczna Zastraszanie Poprzez zastraszanie osoba dąży do tego, by przypisano jej miano „niebezpiecznej". Zastraszający dąży do tego, aby inni uznali, że posiada odpowiednie predyspozycje do wywołaniu bólu czy stresu. Wykładowca może powiedzieć: „Nie wiem, czy wiecie, ale w poprzednim semestrze tylko 10% osób zaliczyło mój przedmiot w pierwszym terminie". To wystarczy. Studenci są zastraszeni. Niepolecane Autopromocja Sposób opisywania siebie zmierzający do stworzenia wizerunku osoby kompetentnej i sprawnej. Prezentowanie wysokiego poziomu uzdolnień ogólnych (np. inteligencji) bądź specyficznych (np. biegłość w posługiwaniu się jakimś językiem obcym). Wykładowca korzysta w swojej pracy z wielu źródeł, demonstrując swoją biegłość w posługiwaniu się aparaturą pojęciową przedmiotu. Mówi o swoich kompetencjach (np. zdobytych z danego zakresu certyfikatach) czy udziale w ważnych projektach badawczych. Polecane świecenie przykładem Celem jest sprawienie, by inni obdarzyli nas szacunkiem i podziwem. Kreowanie wizerunku człowieka moralnego i prawego. Podkreślanie swojej uczciwości, zdyscyplinowania, obowiązkowości, skłonności do dobroczynności oraz wyrzeczeń. Wykładowca będzie egzekwował przestrzeganie zasad prowadzenia zajęć (dyscyplina, odpowiednia komunikacja w grupie), od siebie jednak będzie wymagał najwięcej. Będzie punktualny, dobrze przygotowany do zajęć i chętny do wyjaśniania studentom trudnych kwestii Demonstrowanie bezradności Polega na podkreśleniu swojej zależności i bezradności w celu skłonienia otoczenia do okazania pomocy. Strategia skuteczna gdy bezradność jest wynikiem czynników zewnętrznych, np. nagle podczas prezentacji projektor odmawia posłuszeństwa. Wykładowca może powiedzieć: „Prawdę mówiąc, ja się na tym przedmiocie nie znam, ale z państwa pomocą jakoś ten semestr przetrwamy".
Budowanie obrazu odzwierciedlonego – mój wzór wykładowcy Zastanów się, kto (z przeszłości bądź teraźniejszości) mógłby być dla ciebie wzorem cnót dydaktycznych. Może we wczesnych fazach twojej drogi edukacyjnej był ktoś taki? Jakie cechy ma ta osoba? Jak się zwraca do swoich uczniów/studentów? Co jest charakterystyczne dla tej osoby w aspekcie komunikacji werbalnej i niewerbalnej? Zastanów się, które z tych cech posiadasz, a które mógłbyś pozyskać na drodze samodoskonalenia. Przeanalizuj indywidualny styl prowadzenia zajęć wykładowcy, którego uważasz za autorytet w dydaktyce. Co tak naprawdę cię urzekło: konstrukcja zajęć, forma zwracania się do uczniów/studentów, a może elokwencja lub reakcja na trudne sytuacje? Które z tych elementów mógłbyś włączyć do własnego stylu prowadzenia zajęć? Na koniec zastanów się, jak wybrana przez ciebie osoba poradziłaby sobie w sytuacjach, które były dla ciebie trudne w dotychczasowej pracy na uczelni.
Przykład arkusza nieformalnej oceny pracy nauczyciela akademickiego Lp. Kryterium oceny Ocena ogólna dla danego kryterium (od 1 do 5 punktów) 1 Przygotowanie merytoryczne Pytanie kierunkujące: Czy wykładowca był przygotowany merytorycznie? Czy wykładowca prezentował duży zasób wiedzy? Czy wykładowca sprawiał wrażenie osoby kompetentnej? 2 3 4 5 Komunikacja niewerbalna Czy wykładowca unikał blokad komunikacyjnych? Czy wykładowca był otwarty na audytorium? Czy wykładowca utrzymywał kontakt wzrokowy z audytorium? Pasja, zaangażowanie Czy wykładowca wyrażał zaangażowanie i entuzjazm? Czy wykładowca wyrażał akceptację treści przemówienia? Czy wykładowca potrafił zainteresować audytorium? Siła perswazji Czy wykładowca potrafi mnie przekonać do treści przekazu? Czy wykładowca potrafi przekonać mnie do siebie? Czy wykładowca wywarł na mnie wrażenie? Konstrukcja zajęć Czy zajęcia były logicznie skonstruowane? Czy tempo zajęć było odpowiednie? Czy metody dydaktyczne były odpowiednio dobrane? Razem punktów: Moim zdaniem silną stroną wykładowcy było: …………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….... Proponuję, by wykładowca poprawił jeszcze/w zajęciach brakowało mi: ……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………… Uwagi dodatkowe:
Sposoby doskonalenia swojego stylu prowadzenia zajęć dydaktycznych Samoocena – analiza potknięć Obserwacja stylu innych wykładowców Nieformalna ocena przez studentów Szkolenia Wprowadzanie zmian
Łańcuch komunikacyjny Szumy informacyjne Przesyłanie Informacji (kanał werbalny, niewerbalny) Osobowość, doświadczenia, Samopoczucie, kultura, Wiedza, emocje, umiejętności Osobowość, doświadczenia, Samopoczucie, kultura, Wiedza, emocje, umiejętności NADWCA ODBIORCA Kodowanie Dekodowanie Informacja zwrotna Szumy informacyjne
Bariery komunikacyjne Bariery wewnętrzne używanie zbyt trudnej terminologii (niezrozumiałych dla odbiorcy pojęć), zbyt skomplikowany język, brak spójności między mową niewerbalną a komunikatami werbalnymi, powodujący, że odbiorca traci zaufanie, nabiera dystansu (np. wykładowca prowadzący zajęcia z etykiety biznesu mówi, trzymając rękę w kieszeni, a jego strój daleko odbiega od ideału, który opisuje na zajęciach), niedostosowanie tempa wypowiedzi do zdolności poznawczych odbiorcy i jego wiedzy z zakresu omawianego tematu (szczególnie widoczne na wykładach, gdyż relacja ma tam charakter jednokierunkowy i student nie zawsze może zapytać o kwestie, co do których ma wątpliwości lub których nie zrozumiał)
Bariery komunikacyjne Bariery wewnętrzne monotonny tembr głosu, nieodpowiednia modulacja, która wywołuje u odbiorcy poczucie znużenia, a nawet irytację, kłopoty z emisją głosu, które mogą spowodować utrudnienie kontaktu ze studentami, chęć dominacji w relacji, ubezwłasnowolnienie w myśleniu, lekceważenie autonomicznej opinii odbiorcy czy też ośmieszanie go, koncentracja uwagi podczas zajęć na sobie i na tym, jak się wypadnie przed słuchaczami (szczególnie jest to widoczne u młodych, niedoświadczonych jeszcze wykładowców) - utrudnia to przyjęcie punktu widzenia słuchacza, problemy osobowościowe będące powodem trudności w nawiązywaniu kontaktów oraz utrzymywaniu relacji (neurotyczna lub introwertyczna osobowość utrudniająca szczerą i jasną relację).
Bariery zewnętrzne zbyt liczne grupy, ograniczające indywidualny kontakt, powodujące anonimowość w kontaktach, zbyt mała liczba godzin, uniemożliwiająca wzajemne poznanie wykładowcy i studenta, zbyt późne godziny zajęć, powodujące spadek aktywności poznawczej zarówno u wykładowcy, jak i studentów (ta sytuacja może być przyczyną pretensji do wykładowcy, że nie tłumaczy materiału wystarczająco jasno, a w wypadku studentów, że nie wykazują odpowiedniej aktywności i chęci uczestniczenia w zajęciach), niesprzyjające warunki, w jakich przebiegają zajęcia, utrudniające kontakt studentów z wykładowcą (wielkość sali niedostosowana do liczby studentów, tłok, zaduch, niewygodne miejsca lub brak miejsc siedzących).
Bariery komunikacyjne mogą być także wzmacniane przez samych odbiorów, na przykład poprzez: niski poziom motywacji wewnętrznej do aktywnego uczestniczenia w zajęciach, wiek studentów, a także specyfikę pokolenia (np. dla współczesnego studenta podstawą są prace projektowe, zespołowe, a najlepszą formą przekazu - prezentacje multimedialne).
Kompetencje komunikacyjne wykładowcy umiejętność dostosowania się do odbiorcy, poszanowanie dla odmiennego zdania studenta, umiejętność słuchania i empatii, pozytywne nastawienie i akceptacja, kultura posługiwania się słowem, poczucie humoru.
Cykl Kolba 1.Konkretne doświadczenie działanie odczuwanie 4. Aktywne eksperymentowanie 2. Refleksyjne obserwacja myślenie obserwowanie 3. Abstrakcyjna konceptualizacja
Dysonans komunikacyjny – postawy rozbieżne Dysonans komunikacyjny Postawa asertywna nadawcy Postawa agresywna odbiorcy Postawa agresywna odbiorcy Dysonans komunikacyjny
Harmonia komunikacji – podstawy zbieżne Postawa asertywna nadawcy Postawa asertywna odbiorcy Harmonia komunikacji
Model wyrażania uczuć JA (czuję) kiedy TY ponieważ chciałbym Wyrażenie swoich uczuć, emocji, myśli Krótki opis zachowania drugiej osoby Opis wpływu tego zachowania na mnie Określenie swoich potrzeb
Filary efektywnego prowadzenia grup Prowadzący wyznacza granice, proponuje i definiuje reguły gry, a także ustanawia normy Prowadzący wyraża własne uczucia, nastawienie i poglądy, a następnie konfrontuje z nimi uczestników w zajęć Emocjonalna stymulacja Strukturyzacja Proponowanie wyjaśnień Wyrażanie osobistego szacunku prowadzący wyjaśnia uczestnikom koncepcje i zależności, aby mogli lepiej zrozumieć właśnie postępowanie i procesy grupowe Prowadzący uzewnętrznia przyjazne uczucia, takie jak sympatia, wsparcie, dodawanie otuchy, szczere zainteresowanie uczniami
dr Stanisław Wieczorek Dziękuję za uwagę dr Stanisław Wieczorek