Sposoby umiędzynarodowienia klastra Dr Ewa Mińska-Struzik Katedra Międzynarodowych Stosunków Gospodarczych Uniwersytetu Ekonomicznego w Poznaniu

Czym jest klaster? Geograficzne skupisko wzajemnie powiązanych firm, wyspecjalizowanych dostawców, jednostek świadczących usługi, firm działających w pokrewnych sektorach i związanych z nimi instytucji (np. uniwersytetów, jednostek normalizacyjnych, stowarzyszeń branżowych oraz instytucji finansowych), konkurujących ze sobą, ale także współpracujących. /Michael Porter/  koncentracja geograficzna  interakcje pomiędzy podmiotami  czynna obecność instytucji wspierających  konkurencja + współpraca = koopetycja

Przesłanki powstania klastra Rdzeń klastra Aby powstał klaster, muszą istnieć obiektywne przesłanki, dla jego rozwoju na określonym obszarze. Za taką przesłankę uznać należy występowanie „zarodka” czy też „rdzenia” klastra. Za zalążek klastra można uznać występowanie skupiska podmiotów, w szczególności przedsiębiorstw związanych z wytwarzaniem określonych rodzajów produktów lub usług, pomiędzy którymi zaczynają występować relacje współpracy. Dążenie do zacieśnienia i rozwijania szeroko rozumianej kooperacji oraz poprawy konkurencyjności całego zbioru takich podmiotów staje się przesłanką do wdrażania tak zwanych „inicjatyw klastrowych”. Inicjatywa klastrowa Intencją inicjatywy klastrowej jest przyspieszenie procesu kształtowania się klastra lub jego umacniania. Polega to na zaangażowaniu do współdziałania firm, władz samorządowych oraz uniwersytetów i instytucji B+R w działalność klastra.

W jaki sposób powstaje klaster? Klastry powstające oddolnie Identyfikowane w momencie, gdy skupiska oraz związki kooperacyjne przedsiębiorstw powstają samoistnie; motywem powstania klastra jest aktywność własna firm lub osób fizycznych. Odgórna inicjatywa klastrowa Charakterystyczna dla tych gron, w których podmiotem zachęcającym do ich powstania są jednostki spoza sektora przedsiębiorstw.

„Spoiwo” klastra Zaufanie Zaangażowanie Spójność celów Środki finansowe

Klaster „oś i szprychy” Typy klastrów Klaster w postaci dystryktu przemysłowego (sieciowy) Sieć małych firm o tym samym lub podobnym profilu produkcji; klaster tego typu charakteryzują duże możliwości adaptacyjne do zmieniających się warunków rynkowych. Klaster „oś i szprychy” Charakteryzuje go istnienie wielkich firm, wokół których zakotwiczona jest sieć dostawców towarów i usług; interakcje w klastrze wynikają w większym stopniu z powiązań w ramach dostaw niż współdzielenia innowacyjności. Klaster satelitarny Tworzony przez firmy satelity skupione wokół dużego przedsiębiorstwa podejmujące współpracę pomiędzy sobą.

Modele klastrów Model włoski Model duński Model holenderski Dominacja wyspecjalizowanych małych i średnich firm oraz brakiem sformalizowanej struktury i powiązań kapitałowych pomiędzy członkami klastra. Brak też wyraźnie wyodrębnionej struktury zarządzającej. Model duński Bazowanie na brokerach sieciowych, identyfikujących nowych członków i podejmujących inicjatywy ukierunkowane na budowę i rozbudowę sprawnego partnerstwa w strukturze klastra. Model holenderski Modyfikacja modelu duńskiego, eksponująca rolę współpracy z instytucjami naukowymi i B+R w koordynacji prac brokera sieciowego. Model amerykański Ścisła współpraca dużych przedsiębiorstw, często o dominującej pozycji, powiązanych hierarchicznie z dużą liczbą małych i średnich firm.

Benchmarking PARP (2012 r.), obejmujący 35 klastrów Klastry w Polsce Benchmarking PARP (2012 r.), obejmujący 35 klastrów wyraźny przyrost liczby klastrów po 2007 r., znacząca frakcja młodych klastrów, nieco ponad połowa klastrów powstała z inicjatywy oddolnej, 17% z inicjatywy odgórnej, pozostałe 31% z inicjatywy mieszanej, członkami klastrów są w ¾ przedsiębiorstwa, 9% stanowią podmioty z sektora B+R, 7% tworzą instytucje wsparcia, a pozostałą część (10%) stanowią jednostki samorządu terytorialnego oraz osoby fizyczne, na jeden klaster przypadają średnio 32 przedsiębiorstwa (rozpiętość od 8 do 102, niespełna 35% klastrów posiada większą niż średnia liczbę przedsiębiorstw),

Klastry w Polsce – c.d. dominacja klastrów sieciowych (71%), w dalszej kolejności satelitarnych (20%), a na ostatnim miejscu znajdują się klastry typu „oś i szprychy” (9%), dominacja modelu duńskiego w organizacji klastrów (43%), dalej holenderskiego (26%), włoskiego (20%); najmniej liczne są klastry budowane zgodnie z modelem amerykańskim (11%), większość badanych przez PARP klastrów znajdowała się w chwili badania w fazie wzrostu lub dojrzałości (80%), 89% klastrów posiadała strategię rozwoju, w tym zdecydowania większość w postaci sformalizowanej („na papierze”), najważniejszym celem strategicznym okazały się wspólne projekty zorientowane na tworzenie innowacyjnych rozwiązań produktowych i nowych technologii procesowych.

Ścieżki umiędzynarodowienia klastra Internacjonalizacja wtórna (przedmiotowa) – efekt działań uczestników klastra  lokalizacja zagranicznych inwestorów bezpośrednich w klastrze,  ekspansja zagraniczna rodzimych uczestników klastra. Internacjonalizacja pierwotna (podmiotowa) – efekt działań organizacji klastrowej  Międzynarodowa współpraca klastrów jako priorytet Komisji Europejskiej w ramach polityki klastrowej w nowym programie finansowania na lata 2014-2020

Skala umiędzynarodowienia polskich klastrów Benchmarking PARP (2012 r.) Zastosowane mierniki internacjonalizacji (skala od 1 do 10): liczba rynków zagranicznych (krajów), na których obecne są przedsiębiorstwa z klastra (ocena między 1,64 a 5,00), udział eksportu w strukturze sprzedaży produktów w rdzeniu klastra (ocena między 2,00 do 5,00), liczba umów formalnych o współpracy klastra z podmiotami zagranicznymi (ocena między 0,55 a 3,5). Ostateczna ocena: 2,56 (wzrost względem 2010 r., gdy analogiczny wskaźnik kształtował się na poziomie 2,04). Wyżej oceniono klastry duże i małe oraz bardziej dojrzałe w cyklu rozwoju.

Skala umiędzynarodowienia europejskich klastrów Badanie berlińskiego Instytutu Innowacji i Technologii (2010 r.), obejmujące 122 klastry doświadczenie na rynkach zagranicznych posiadało 110 (90%) klastrów, w 40 przypadkach do internacjonalizacji klastra doszło wskutek działalności przedsiębiorstw, a w 43 była ona konsekwencją aktywności zarządu klastra, w pierwszej grupie w około połowie przypadków doszło do zawiązania owocnej współpracy technologicznej, w drugiej analogiczny wskaźnik kształtował się na poziomie 80%, bariery internacjonalizacji klastrów wskazywane przez respondentów: bariery kapitałowe i deficyt zasobów ludzkich, większy optymizm w prezentowanych ocenach wykazują klastry, których zarządy wspierają internacjonalizację uczestników klastra, autorzy badania diagnozują niską rozpoznawalność europejskich klastrów na arenie międzynarodowej.

Korzyści umiędzynarodowienia klastra Wzmacnianie efektów technologicznego uczenia się przedsiębiorstw ułatwiony dostęp do nowych produktów i technik wytwarzania na rynku zagranicznym, możliwość uzyskania pomocy technicznej ze strony nabywców lub profesjonalnych usługodawców za granicą, obserwacja konkurentów i imitowanie stosowanych przez nich technik produkcji oraz rozwiązań marketingowych bądź menedżerskich.  Przyrosty produktywności Wzrost konkurencyjności przedsiębiorstw i całych klastrów