226 ROCZNICA UCHWALENIA KONSTYTUCJI 3 MAJA

Polska droga do demokracji była długa i trudna, choć jesteśmy prekursorami, jeśli chodzi o uchwalenie konstytucji. Konstytucja 3 Maja powstała jako druga konstytucja na świecie po Stanach Zjedno- czonych, a pierwsza w Europie!

W latach 1788 – 1792 w Polsce obradował Sejm Wielki (nazywany też Sejmem Czteroletnim). Zagorzałym zwolennikiem reform w państwie był wówczas król Stanisław August Poniatowski, który zwołał pierwsze posiedzenie sejmu na 3 maja i zgromadził na nim większość polityków i działaczy o światłych umysłach, wierzących w potrzebę reform. W pierwszych dniach maja wielu posłów sprzeciwiających się prekursorskim zmianom przebywało jeszcze na świątecznych urlopach. Aby nic nie przeszkadzało w uchwaleniu ustawy, złamano obowiązujący zwyczaj, który nakazywał wcześniejsze ogłoszenie projektu. Po siedmiu godzinach obrad Konstytucję przyjął Sejm i odbyło się jej zaprzysiężenie.

Stanisław August Poniatowski

Stanisław August zaprzysięga Konstytucję 3 Maja, Sztych J. F Stanisław August zaprzysięga Konstytucję 3 Maja, Sztych J. F. Bolta (z: Zielińska Z., Ostatnie lata Pierwszej Rzeczpospolitej, Warszawa 1986, s. 58) Przejazd Stanisława Augusta Poniatowskiego przez Krakowskie Przedmieście po uchwaleniu Konstytucji 3 Maja, Autor nieokreślony (z: Zielińska Z., Ostatnie lata Pierwszej Rzeczpospolitej, Warszawa 1986, s. 59)

Stanisław August Poniatowski Autorami Konstytucji 3 Maja byli król Stanisław August Poniatowski, Ignacy Potocki i ksiądz Hugo Kołłątaj, któremu przypisuje się jej ostateczną redakcję. Lata życia: 1732 – 1798; ostatni król Polski - 1764 – 1795. Odbył liczne podróże po Europie, podczas których zapoznał się z systemem rządów parlamentarnych (Anglia). Dzięki poparciu carycy rosyjskiej Katarzyny II wybrany został na tron królewski. Stanisław August Poniatowski

Rządy Stanisława Augusta Poniatowskiego W okresie sprawowania rządów przeprowadził liczne reformy, np.: Reforma armii – kawaleria została zastąpiona piechotą; Założenie odlewni dział; Utworzenie komisji menniczej i komisji dobrego porządku dla miast; Powołanie Szkoły Rycerskiej (1765 r.); Popieranie rozwoju manufaktur; Przebudowa Zamku Królewskiego w Warszawie; Wzniesienie zespołu pałacowego w Łazienkach.

Akwarela Zygmunta Vogla, 1785 r. Mundur Kadeta Szkoły Rycerskiej Szkoła Rycerska Akwarela Zygmunta Vogla, 1785 r. Mundur Kadeta Szkoły Rycerskiej

Zespół pałacowy w Łazienkach Z: www.lazienki-krolewskie.pl

Hugo Kołłątaj Ignacy Potocki 1750 – 1812; ksiądz, polityk – zaangażował się w prace Komisji Edukacji Narodowej i Towarzystwa do Ksiąg Elementarnych; rektor Akademii Krakowskiej Ignacy Potocki 1750 – 1809; Marszałek Wielki Litewski; przywódca Stronnictwa Patriotycznego na Sejmie Wielkim

Oto, jak o Konstytucji pisał w dziele „O ustanowieniu i upadku Konstytucji 3 Maja” Hugo Kołłątaj W wigilią 3-go Maja zgromadziła się pod wieczorną porę patryotyczna strona do domu radziwiłłowskiego dla głośnego czytania konstytucyi. Zbiegli tam i stronnicy moskiewscy, wnet i mnóstwo ludzi nie należących do sejmu. Wzięli się patryoci do czytania konstytucyi. Słuchana ona była wśrzód głębokiego milczenia [...] Po skończonym czytaniu ogólny powstał okrzyk: zgoda!, zgoda! co tak stronników moskiewskich przeraziło, iż się żaden odezwać nie śmiał. (cyt.: Zielińska Z., Ostatnie lata Pierwszej Rzeczypospolitej, Warszawa 1986, s. 58)

Tak natomiast Konstytucję uchwalano … […] tymczasem już pod noc głęboką zgromadzili się w domu marszałka sejmowego patryoci. Tam dla zapewnienia się o większości, która się prawie do jednomyślności zbliżała, i wzajemnego zaręczenia sobie, iż żadnemi wnioskami projektu w izbie wstrzymywać nie będą, podpisami swojemi dane sobie słowo utwierdzili […] (cyt.: Zielińska Z., Ostatnie lata Pierwszej Rzeczypospolitej, Warszawa 1986, s. 58 - 59)

A gdy już ją uchwalono… Co za wspaniały, rozrzewniający widok: król stojący z wyciągniętą ręką na Ewangelii, przed nim szanowany kapłan, wokoło otaczający jak ojca swego naród, tysiące i tysiące rąk podniesione do góry, drżenie radości w okrzykach, rzewne łzy na wszystkich twarzach. (cyt.: Zielińska Z., Ostatnie lata Pierwszej Rzeczypospolitej, Warszawa 1986, s. 59)

Konstytucja 3 Maja W imię Boga w Troycy Świętey Jedynego. Stanisław August z Bożey Łaski y Woli Narodu krol Polski Wielki Xsiąże Litewski Ruski, Pruski, Mazowiecki, Żmudzki, Kijowski, Wolyński, Podolski, Podlaski, Inflantski, Smoleński, Siewierski y Czerniechowski wraz z Stanami Skonfederowanymi w liczbie podwoyney Narod Polski reprezentującemi. Cyt.: Zielińska Z, Ostatnie lata Pierwszej Rzeczypospolitej, Warszawa 1986, s. 61

Uznając, iż los nas wszystkich od ugruntowania Konstytucyi Narodowey iedynie zawisł, długim doświadczeniem poznawszy zadawnione Rządu Naszego wady, a chcąc korzystać z pory w iakiej się Europa znayduie, y z tey dogorywaiącey chwili, która Nas Samym sobie wrociła, wolni od hanbioncych Obcey przemocy nakazów ceniąc drożey nad życie nad szczęśliwość osobistą exystencyą polityczną niepodległość zewnętrzną y wolność wewnętrzną Narodu, którego los w ręce nasze jest powierzony, chcąc oraz na błogosławieństwo, na wdzięczność wspoczesnych y przyszłych pokoleń zasłużyć, mimo przeszkód, które w Nas namiętności sprawować mogą, dla dobra powszechnego, dla ugruntowania wolności

dla ocalenia Oyczyzny Naszey y iey granic z naywiększą stałością ducha ninieyszą Kontytucyę uchwalamy, y tę całkowicie za Świętą, za niewzruszoną deklaruiemy, dopokiby Narod w czasie Prawem przepisanym wyrazną Wolą swoją nie uznał potrzeby odmienienia w niey iakiego Artykułu. Do ktorej to Konstytucyi, dalsze Ustawy Seymu teraznieyszego we wszystkim stosować się maią. (Cyt.: Zielińska Z, Ostatnie lata Pierwszej Rzeczypospolitej, Warszawa 1986, s. 61)

Dzień 3 V 1791 r. Przysięga magistratu warszawskiego Rys. J.P. Norblin Sztych J. Wahla (Źródło: Zielińska Z, Ostatnie lata Pierwszej Rzeczypospolitej, Warszawa 1986, s. 58 oraz 60)

Konstytucja była dowodem mądrości i przezorności postępowego stronnictwa królewskiego – znosiła przywileje szlacheckie, liberum veto i reformowała państwo. Polska stała się monarchią parlamentarną. Odtąd wszystkie ustawy przyjmowano większością głosów, a wolną elekcję zastąpiono dziedzicznością tronu. Sejm miał być wybierany na dwuletnią kadencję i składał się z dwóch izb.

Przyjęcie Konstytucji wywołało oburzenie części magnatów, którzy udali się do carycy Katarzyny II, aby prosić ją o pomoc w … obaleniu ustawy! Zawarli konfederację targowicką, a wojska rosyjskie w liczbie 100 tysięcy żołnierzy wkroczyły na tereny Rzeczypospolitej. Rosja wystąpiła zbrojnie przeciw Konstytucji, a przerażony Stanisław August przystąpił do Targowicy. Polacy broniący się bardzo dzielnie przed napaścią, zostali zmuszeni do odwrotu. W konsekwencji doszło do II rozbioru Rzeczypospolitej (1793 r.), a potem III w 1795 r.

Carskie Sioło, Rezydencja Katarzyny II Katarzyna II Wielka 1729 – 1796; cesarzowa rosyjska; przyczyniła się do osadzenia na tronie polskim Stanisława Augusta Poniatowskiego; przeprowadzała liczne reformy wewnętrzne; była jedną z inicjatorek rozbiorów Rzeczypospolitej Katarzyna II Wielka aut, Fiodor Rokotow, 1780 Carskie Sioło, Rezydencja Katarzyny II Źródło: www.encyklopedia.pwn.pl; www.ruslink.pl

Rozbiory Rzeczypospolitej Przez cały ten czas zachowaliśmy pamięć o pierwszej demokratycznej Konstytucji i choć nie mogliśmy otwarcie świętować dnia jej przyjęcia, w kolejne rocznice Polacy wychodzili na ulice z biało-czerwonymi kokardami, w kościołach odbywały się nabożeństwa w intencji wolności Ojczyzny. Rozbiory Rzeczypospolitej (Źródło: Markiewicz M., Historia Polski 1492 – 1795, Kraków 2006, s.718)

Alegoria I rozbioru Polski Rycina Moreau le Jenne’a, 1773 r. Pierwszy sejm ustawodawczy w wyzwolonej Polsce, obradujący w 1919 r. ustanowił dzień 3 maja świętem państwowym w całej Rzeczypospolitej i obchodziliśmy go uroczyście aż do 1939 r. Kołacz królewski Alegoria I rozbioru Polski Rycina Moreau le Jenne’a, 1773 r. (Źródło: Historia. Atlas Polski, wyd. Demart S.A., Warszawa 2010, s. 49)

Artykuł I – Religia panująca W miastach odbywały się defilady wojskowe i pokazy lotnicze, na majowe zgromadzenia tłumnie przybywali Polacy – młodzież, harcerze, bohaterowie dawnych walk. Jednak II wojna światowa zmieniła oblicze świata, po niej nastały czasy sowieckiego totalitaryzmu i znów nie mogliśmy czcić narodowej rocznicy. Artykuł I – Religia panująca Religią narodową panującą jest i będzie wiara święta rzymska katolicka ze wszystkimi jej prawami; przejście od wiary panującej do jakiegokolwiek wyznania jest zabronione pod karami apostazji (…)

Artykuł V – Rząd, czyli oznaczenie władz publicznych Przywrócenie godności i właściwego wymiaru święta nastąpiło dopiero 6 kwietnia 1990 r., po upadku komunistycznej władzy. Obecnie przebiega ono w atmosferze wyjątkowo uroczystej – tego dnia Prezydent RP wręcza zasłużonym Polakom odznaczenia i awanse na stopień generalski. Artykuł V – Rząd, czyli oznaczenie władz publicznych Wszelka władza społeczności ludzkiej początek swój bierze z woli narodu. Aby więc całość państw, wolność obywatelska i porządek społeczności w równej wadze na zawsze zostawały, trzy władze rząd narodu polskiego składać powinny.

KONSTYTUCJA 3 MAJA 1791 R. Jan Matejko, 1891 r. (Źródło: Historia. Atlas Polski, wyd. Demart S.A., Warszawa 2010, s. 49)

Obraz przedstawia pochód posłów z Zamku Królewskiego do kolegiaty św Obraz przedstawia pochód posłów z Zamku Królewskiego do kolegiaty św. Jana w celu ponownego zaprzysiężenia wraz z królem tekstu konstytucji. Pochód przechodzi ulicą Świętojańską wśród rozentuzjazmowanego tłumu mieszkańców Warszawy. Przejście ochraniane jest przez żołnierzy prezentujących broń. W tle widać Zamek Królewski z wieżą Władysławowską. Centralną postacią jest marszałek Sejmu Wielkiego Stanisław Małachowski, który, trzymając w lewym ręku laskę marszałkowską, a w prawym tekst konstytucji, jest niesiony na rękach przez dwóch posłów. Król, w czerwonym płaszczu z gronostajem, jest witany przed wejściem do kościoła. Obecnie obraz zgodnie z życzeniem autora znajduje się w Zamku Królewskim w Warszawie

BIBLIOGRAFIA Opracowania zwarte B. Zasoby stron internetowych Augustyniak U., Historia Polski 1572 – 1795, Warszawa 2008 Demaniuk – Nożyńska A., Polskie symbole narodowe, Poznań 2014 Markiewicz M., Historia Polski 1492 – 1795, Kraków 2006; Zielińska Z., Ostatnie lata Pierwszej Rzeczypospolitej, Warszawa 1986 Historia. Atlas Polski, wyd. Demart S.A., Warszawa 2010 B. Zasoby stron internetowych www.portalwiedzy.onet.pl www.encyklopedia.pwn.pl www.ruslink.pl www.lazienki-krolewskie.pl Opracowanie: Radosław Modzelewski – wicedyrektor Zespołu Szkół w Jeleniewie