Stopnie niepełnosprawności – charakterystyka Możliwości i trudności Kalinowska Karolina Nowak Jolanta Wołos Joanna

2. DEFINICJE I KLASYFIKACJE UPOŚLEDZENIA UMYSŁOWEGO Wyróżniamy trzy rodzaje definicji: a) Kliniczno-medyczne -jako stan choroby ze zwróceniem uwagi na etiologię i patogenezę. Upośledzenie umysłowe (za L. Korzeniowskim)- wrodzone oraz istniejące od wczesnego dzieciństwa obniżenie poziomu zdolności intelektualnych uniemożliwiające lub opóźniające naukę szkolną. b) Praktyczne –o charakterze prawno-administracyjnym c) Psychologiczno-społeczne –wyodrębnia się różne kryteria: Tretgold -ocena wyników w nauce szkolnej -inteligencja -przystosowanie biologiczne i społeczne Upośledzenie umysłowe- stan, w którym umysł nie osiągnął normalnego rozwoju

E. Doll -niedojrzałość społeczna -niska sprawność umysłowa -opóźnienie rozwojowe -zahamowanie -pochodzenie konstytucjonalne -nieodwracalność upośledzenia J. Mazurkiewicz -psychologiczne (poziom uwagi i mowy) -ewolucyjne (porównanie poziomu umysłowego dziecka niedorozwiniętego umysłowego z dzieckiem normalnym) -społeczne (mierzy stopień przystosowania do środowiska)

Klasyfikacja upośledzenia umysłowego a) Upośledzenie w stopniu lekkim (55-69 punktów w skali Wechslera)- debilitas mentalis b) Upośledzenie w stopniu umiarkowanym (40-54)- imbecilitas c) Upośledzenie w stopniu znacznym (25-39)- imbecilitas d) Upośledzenie w stopniu głębokim (poniżej 24; wg Merill, Termana poniżej 20)- idiot

CHARAKTERYSTYKA PROCESÓW POZNAWCZYCH OSÓB UPOŚLEDZONYCH UMYSŁOWO UWAGA Opóźnienie rozwoju uwagi ma różny stopień głębokości. -Lekki stopień upośledzenia- uwaga dowolna, dobrze skoncentrowana na materiale konkretnym. Krótko i słabo koncentruje się na treściach abstrakcyjnych, trudnych do zrozumienia. Ograniczony zakres uwagi. -Umiarkowany st. u.- Trudności z koncentrowaniem uwagi dowolnej. Dobrze koncentruje uwagę przy wykonywaniu czynności prostych, mechanicznych i na interesujących przedmiotach. Dominuje uwaga mimowolna. -Znaczny st. u.- Poważne trudności z koncentracją uwagi. Koncentruje się na przedmiotach służących zaspokajaniu potrzeb, lub wyróżniających się, np. zdecydowaną barwą. Uwaga mimowolna, brak uwagi dowolnej. -Głęboki st. u.- W niektórych przypadkach brak objawów koncentracji uwagi mimowolnej.

SPOSTRZEŻENIA Różny stopień opóźnienia funkcji spostrzegania. -Lekki st. u.- Wolny tok spostrzegania. Spostrzeżenia nieprecyzyjne, trudności z wyróżnieniem istotnych szczegółów. Zachowanie zdolności do percepcji muzyki. -Umiarkowany st. u.- Obniżona sprawność spostrzegania. Spostrzega cechy konkretne, nie odróżnia cech ważnych. -Znaczny st. u.- Znacznie obniżona sprawność i szybkość spostrzegania. Spostrzeżenia niedokładne. Trudności rozpoznawania przedmiotów, wyodrębnienia elementów całości. -Głęboki st. u.- Głęboko zaburzona sprawność spostrzegania. W niektórych przypadkach nie udaje się wywołać koncentracji wzroku na przedmiocie. Reakcje głównie na bodźce sygnalizujące pokarm.

PAMIĘĆ I UCZENIE SIĘ Różny stopień opóźnienia funkcji zapamiętywania. -Lekki st. u.- Dobra pamięć mechaniczna. Słaba pamięć logiczna i dowolna. Uczenie się bez zrozumienia. Wolne tempo uczenia. Zapamiętuje piosenki, wiersze. -Umiarkowany st. u.- Dobra pamięć mechaniczna. Ograniczony zakres pamięci. Bardzo wolne tempo uczenia się. Potrafi zapamiętać proste piosenki i wiersze. Osoby dorosłe potrafią powtórzyć zdanie (16-18 sylab), 5 cyfr. -Znaczny st. u.- Zapamiętywanie wybitnie utrudnione. Zakres pamięci znikomy, mała trwałość pamięci. Potrafi zapamiętać najprostsze układy ruchowe na rytmice. Osoby dorosłe potrafią powtórzyć zdanie (12 sylab), 4 cyfry, 3 proste polecenia zapamiętać i wykonać. -Głęboki st. u.- Zapamiętywanie i uczenie się zniesione lub widoczne jedynie w opanowywaniu prostych reakcji ruchowych, odszukiwaniu schowanego przedmiotu.

MYŚLENIE W rozwoju intelektualnym nie dochodzi do wytworzenia wyższych form myślenia pojęciowego i abstrakcyjnego. Rozwój osiąga najwyżej poziom myślenia konkretnego. Problemy konkretne, jakich dostarcza życie, dziecko upośledzone rozwiązuje znacznie łatwiej niż problemy wymagające myślenia abstrakcyjnego i dysponowania określonym zasobem wiedzy teoretycznej. -Lekki st. u.- Dominuje myślenie konkretno-obrazowe nad pojęciowo-słownym. Upośledzone abstrahowanie, uogólnianie, porównywanie oraz rozumowanie przyczynowo-skutkowe, wnioskowanie i tworzenie pojęć. Mała samodzielność myślenia, zwolnione tempo, mała płynność i giętkość. Słaby krytycyzm, ograniczona zdolność do samokontroli. Dobrze definiuje pojęcia konkretne, nie potrafi podać definicji pojęć abstrakcyjnych. -Umiarkowany st. u.- Słabo rozwinięte myślenie pojęciowo-słowne. Myślenie ma charakter konkretno-obrazowy. Upośledzone rozumowanie przyczynowo-skutkowe. Bardzo wolne tempo i sztywność myślenia. Brak samodzielności, krytycyzmu, zdolności do samokontroli. Pojęcia definiują poprzez opis przedmiotu i materiału, z którego jest zrobiony i przez „użytek”. -Znaczny st. u.- Myślenie sensoryczno-motoryczne w działaniu słabo rozwinięte, głęboko upośledzone myślenie pojęciowo-słowne. Pojęcia definiuje przez „użytek”. -Głęboki st. u.- Nie wykształcone.

-Głęboki st. u.- Nie przekraczają myślenia dziecka 3 letniego. MYŚLENIE DZIECI UPOŚLEDZONYCH UMYSŁOWO W ASPEKCIE TEORII J. PIAGETA Jednostki upośledzone umysłowo znajdują się na niższym stadium osobniczego rozwoju niż osoby normalne. Im wyższy stopień upośledzenia, tym niższe stadium rozwoju, na którym zatrzymały się procesy asymilacji i akomodacji. Stadia charakterystyczne dla upośledzonych zgodnie z teorią Piageta, to stadium sensoryczno-motoryczne inteligencji oraz stadium konkretno-operacyjne. -Lekki st. u.- W swoim życiu osiągają najwyżej poziom myślenia dzieci 12-13 letnich (myślenie konkretne). Nie wykształcają poziomu myślenia formalnego. Dojrzałość społeczna jest u nich wyższa niż rozwój intelektualny. Mogą dobrze radzić sobie w pracy zawodowej. Kieruje się je do szkół specjalnych. -Umiarkowany st. u.- Osiągają myślenie charakterystyczne dla dzieci 7 letnich (myślenie przedoperacyjne). Przydziela się je do specjalnych grup, gdzie uczą się funkcjonowania w życiu. -Znaczny st. u.- Nie przekraczają w myśleniu dziecka 5 letniego (myślenie sensoryczno-motoryczne). Uczestniczą w szkołach życia i warsztatach zajęciowych. -Głęboki st. u.- Nie przekraczają myślenia dziecka 3 letniego.

MOWA I KOMPETENCJE KOMUNIKACYJNE -Lekki st. u.– pojedyncze wyrazy pojawiają się ok. 3 roku życia, zdania w wieku 5 lat. Trudno im formułować myśli i wypowiadać się. W ich mowie występuje dużo agramatyzmów. Częściej pojawiają się też wady wymowy. Zasób słownictwa jest mały, bierny bogatszy od czynnego. Podstawą zdania są przede wszystkim rzeczowniki i czasowniki, mało przymiotników. Mogą mieć większe trudności w prowadzeniu rozmowy, formułowaniu zrozumiałych wypowiedzi. Umiarkowany st. u. – osoby te posługują się mową werbalną, budują proste zdania z ograniczonym słownictwem czynnym. Najczęściej są to pojedyncze wyrazy. Kompetencje komunikacyjne są w tej grupie zróżnicowane Znaczny st.u. – nawiązują kontakt wzrokowy, w zależności od ciężkości zaburzenia pojawiać się może uśmiech, podejmowanie aktywności komunikacyjnej, odpowiedź gestem, a także słowem. Głęboki st. u. – w tej grupie można spotkać osoby porozumiewające się pojedynczymi wyrazami, ale również takie, które porozumiewają się wyłącznie za pomocą gestów, sygnałów mimicznych, nieartykułowanych dźwięków.

ROZWÓJ SPOŁECZNY OSÓB UPOŚLEDZONYCH UMYSŁOWO Dojrzałość społeczna w przypadku upośledzenia w stopniu lekkim i stymulującego oddziaływania środowiska może osiągnąć stosunkowo wysoki poziom. Ważnym aspektem w prawidłowym kształtowaniu się dojrzałości społecznej u dzieci upośledzonych jest prawidłowa stymulacja tego procesu. -Lekki st. u.- w zakresie dojrzałości społecznej maksymalny poziom osiągają dla wieku 17 lat; osłabiona kontrola emocji, popędów, dążeń. Zdolne są do uczuć wyższych. Utrudnione przystosowanie społeczne. Niektóre dzieci osiągają znaczny stopień uspołecznienia. -Umiarkowany st. u.- maksymalny poziom rozwoju dojrzałości społecznej osiąga dla dziecka 10 letniego. Ujawnia wrażliwość emocjonalną, głębokie przywiązanie do wychowawców. Słabo kontrolują emocje, popędy i dążenia. -Znaczny st. u.- maksymalny poziom rozwoju społecznego dla wieku 7-8 lat. Zdolne do okazywania uczuć, przywiązania, choć wyraża je w sp[osób prymitywny. Nie kontroluje emocji i popędów. Mało samodzielne, realizuje proste potrzeby, dba o higienę osobistą. -Głęboki st. u.- maks. Poziom dojrzałości społecznej dla wieku 4 lat. Zdolne do wyrażania prostych emocji. Najczęściej brak objawów życia uczuciowego i przejawów samodzielności. W wyniku długotrwałego ćwiczenia można nauczyć je sygnalizowania potrzeb fizjologicznych.

Potrzeby psychiczne i emocjonalne dzieci upośledzonych umysłowo Każde dziecko defektywne jest najpierw i przede wszystkim dzieckiem. Wychowanie dziecka uu wymaga od bliskich i opiekunów szczególnie głębokiego wczucia się w jego potrzeby. Po pierwsze, dziecko takie potrzebuje więcej pomocy, by potrzeby te zaspokoić, po drugie zaś, bardzo często nie potrafi się o ich zaspokojenie upomnieć. Najważniejsze potrzeby: bezpieczeństwa i swobodnego rozwoju. Podstawowym warunkiem poczucia bezpieczeństwa u dziecka jest zapewnienie mu ochrony przed bólem, zimnem, głodem i fizycznym niebezpieczeństwem a także zapewnienie dziecku kontaktu z otoczeniem i akceptacji ze strony osób znaczących. U dzieci specjalnej troski dochodzi tu jeszcze potrzeba łączności z otaczającą rzeczywistością. Dziecko ma prawo wiedzieć, jakie jego trudności są dyskutowane z psychologiem lub wychowawcą i co je dalej czeka. Trzeba mu pomóc w zrozumieniu niewłaściwości przejawianych przez nie zachowań i nauczyć nowych, społecznie akceptowanych reakcji.

Fizyczne znamiona upośledzenia, brak właściwych reakcji dziecka na bodźce płynące z otoczenia – wszystko to może w znacznym stopniu osłabić naturalne przywiązanie rodziców do dziecka. Dziecko zaczyna najpierw desperacko szukać kogoś, z kim mogłoby się identyfikować, a gdy mu się to nie powiedzie – zamyka się w sobie i wycofuje z kontaktów z otoczeniem. Istotne jest też poszanowanie samego siebie. U dziecka uu może pojawić się odczucie, iż umiejętności tak bardzo cenione przez otoczenie są dla niego nieosiągalne. Z drugiej strony tkwi w nim potencjalna możliwość osiągnięcia takiego poziomu rozwoju, dzięki któremu może stać się pożyteczne dla innych, rozwinąć swoje możliwości. Należy podtrzymywać u dzieci upośledzonych naturalną chęć dążenia do czegoś i osiągania powodzenia, co zapewni im tak bardzo potrzebne każdemu poczucie szacunku i godności dla siebie. Większość dzieci uu jest w stanie zrealizować siebie w stopniu, który jest im dostępny. Podstawą wydaje się być zapewnienie im poczucia akceptacji i bezpieczeństwa oraz dostarczanie rozległych i różnorodnych doświadczeń. Problem polega na tym iż rodzice, opiekunowie nie widzą sensu w dostarczaniu doświadczeń gdyż uważają, że dziecko i tak nic nie zrozumie.

Drugą utrudniająca przyczyna jest przejmowanie przez rodziców całkowitej kontroli nad środowiskiem rozwojowym dziecka. Dziecko gdy jest zależne to może rozwinąć w sobie poczucie całkowitej bezradności i utracić poczucie własnej tożsamości. Obserwuje się agresję, lęk, pobudliwość. Należy: Głębiej poznać charakter doświadczeń, które są udziałem uu Nauczyć się te doświadczenia modyfikować Wzbogacać środowisko rozwojowe i doznania dziecka

Instytucje zajmujące się osobami upośledzonymi umysłowo Szkoły specjalne (uu lekkie) Szkoły życia (uu umiarkowane i znaczne) Dzienne ośrodki usprawniania (rehabilitacyjne) Zespoły przygotowania do pracy Zakłady pracy chronionej Domy opieki społecznej Rozwój motoryczny i fizyczny dzieci upośledzonych umysłowo Osoby te są często z zaburzeniami rozwoju fizycznego (wzrostu, tendencje do nadwagi), upośledzeniem wzroku i słuchu, zaburzenia artykulacji, porażenia, niedowłady. Występują też u nich zaburzenia psychiczne i epilepsja. Częstość ich wzrasta wraz ze wzrostem stopnia upośledzenia, mając swe źródło w organicznych uszkodzeniach.