Prezentacja poświęcona pielgrzymkom Jana Pawła II do ojczyzny

I pielgrzymka 2-10 czerwca 1979

Rozmowy przedstawicieli rządu i Kościoła o przyjeździe papieża były trudne i mozolne. Spierano się nie tylko o datę, ale także o liczbę miast, które odwiedzi, o trasy przejazdu. Podczas negocjacji w styczniu 1979 roku doszło do przełomowego spotkania Gierka z prymasem Stefanem Wyszyńskim. Obaj uznali, że najważniejszą sprawą jest spokój w kraju i osiągnięto kompromis: papież przyjedzie po tradycyjnych obchodach św. Stanisława.

Zdjęcia :

Tak jak przewidywała władza, biskup Rzymu rozbudził w narodzie uśpionego ducha. Od razu wiadomo było, że to Ojciec Święty - a nie gospodarze - nada ton wizycie. Gdy witający go w Belwederze Gierek wygłaszał obowiązkowe formuły o sojuszu ze Związkiem Radzieckim i jedności narodu budującego socjalizm, Jan Paweł II taktownie przypominał, że rządzący są odpowiedzialni za suwerenność Polski i przestrzeganie praw człowieka.

Także w swoich homiliach Papież nie pozostawił cienia wątpliwości w czyim imieniu przemawia: "Przychodzę wobec całego Kościoła, Europy i świata mówić o tych często zapomnianych narodach i ludach, które mają prawo do istnienia oraz do samostanowienia o sobie".

Zdjęcia :

Polakom przypominał na Jasnej Górze, że "nie samym chlebem żyje człowiek", jednocześnie przypomniał, że "Chrystusa nie można wyłączać z dziejów człowieka w jakimkolwiek miejscu ziemi. Nie można też bez Chrystusa zrozumieć dziejów Polski".

Władzom PZPR nie w smak było też wystąpienie Papieża na pl Władzom PZPR nie w smak było też wystąpienie Papieża na pl. Zwycięstwa, gdzie powiedział: "Nie sposób zrozumieć tego miasta, Warszawy, stolicy Polski, która w roku 1944 zdecydowała się na nierówną walkę z najeźdźcą, na walkę, w której została opuszczona przez sprzymierzone potęgi, na walkę, w której legła pod własnymi gruzami, jeśli się nie pamięta, że pod tymi samymi gruzami legł również Chrystus-Zbawiciel".

Niech zstąpi Duch Twój! Najważniejsze jednak podczas tej pielgrzymki słowa padły na pl. Zwycięstwa. Wówczas Ojciec Święty powiedział: "Wołam ja, syn polskiej ziemi, a zarazem ja: Jan Paweł II, papież, wołam z wami wszystkimi: Niech zstąpi Duch Twój! Niech zstąpi Duch Twój! I odmieni oblicze ziemi. Tej ziemi!".

Zdjęcia :

Trasa: 2 czerwca - Warszawa (przylot), Gniezno 3-6 czerwca - Częstochowa 6 czerwca - Kraków 7 czerwca - Kalwaria Zebrzydowska, Wadowice 8 czerwca - Oświęcim 9 czerwca - Nowy Targ 10 czerwca - Kraków (pożegnanie)

II pielgrzymka 16-23 czerwca 1983

"Przybywam, ażeby być z moimi rodakami w szczególnie trudnym momencie dziejów Polski po II wojnie światowej" – powiedział Jan Paweł II do generała Wojciecha Jaruzelskiego w Belwederze podczas swojej drugiej wizyty w Ojczyźnie.

Wiele wydarzyło się w Polsce od czasu pierwszej pielgrzymki : wybuchło pokojowe powstanie Sierpień’80 powstała "Solidarność" 13 maja 1981 r. papież został ciężko ranny w zamachu 28 maja w 1981 r. zmarł kardynał prymas Stefan Wyszyński 13 grudnia 1981 roku został wprowadzony stan wojenny

Jan Paweł II chciał przyjechać do Polski już w 1982 r Jan Paweł II chciał przyjechać do Polski już w 1982 r. na 600-lecie Jasnej Góry, ale władze PRL nie zgodziły się na to. Dopiero po spotkaniu w marcu 1983 roku prymasa Józefa Glempa z generałem Jaruzelskim strony ogłosiły "zgodną wolę" goszczenia papieża; oficjalne zaproszenie władz podpisał przewodniczący Rady Państwa Henryk Jabłoński.

Zdjęcia :

Gdy Jan Paweł II powiedział w katedrze św Gdy Jan Paweł II powiedział w katedrze św. Jana, że "Opatrzność Boża oszczędziła prymasowi Wyszyńskiemu bolesnych wydarzeń, które wiążą się z datą 13 grudnia 1981 roku", tłumy zebrane na placu Zamkowym zaczęły skandować: "Solidarność", "Solidarność".

Władze miały swoje powody do narzekań Władze miały swoje powody do narzekań. Mimo powściągliwości papieża niemal wszystkie msze św. stawały się manifestacjami "Solidarności". Kością niezgody stały się jednak słowa Papieża skierowane do młodzieży w Częstochowie: "Może czasem zazdrościmy Francuzom, Niemcom czy Amerykanom, że ich imię nie jest związane z takim kosztem historii. Że tak łatwo są wolni. Podczas gdy nasza polska wolność tak dużo kosztuje. (...) Nie pragnijmy takiej Polski, która by nas nic nie kosztowała". Po tym wystąpieniu strona rządowa oficjalnie zaprotestowała: "Wczorajsze częstochowskie postępowanie papieża odczytujemy jako jednostronne łamanie uzgodnionych założeń wizyty. (...) Treść homilii do młodzieży traktujemy jako wezwanie do buntu i do wojny religijnej. Czy Kościół chce awantury i wojny religijnej w Polsce?".

Zdjęcia :

Duży niepokój wśród Polaków wywołało drugie, nie zaplanowane wcześniej i owiane tajemnicą, spotkanie Ojca Świętego z generałem Jaruzelskim na Wawelu. Niektórzy podejrzewali Kościół o jakiś nieformalny układ z władzą. Jak się okazało, niesłusznie. Blisko dwugodzinna rozmowa w cztery oczy miała - zdaniem Jaruzelskiego - zakończyć się "bardzo konstruktywnie". Papież w pewnej chwili powiedział: "Ja rozumiem, że socjalizm jest polską rzeczywistością, ale chciałbym, żeby to był socjalizm z ludzką twarzą".

W kręgach opozycji pielgrzymka Jana Pawła II rozbudziła nadzieje na jakiś ruch ze strony władzy, a przynajmniej na złagodzenie represji. I tak się stało. Miesiąc po wyjeździe Papieża, 22 lipca 1983 r., gen. Jaruzelski zniósł stan wojenny i zwolnił część więźniów politycznych.

Trasa: 16-18 czerwca - Warszawa (przylot) 18 czerwca - Niepokalanów 19 czerwca - Częstochowa 20 czerwca - Poznań, Katowice 21 czerwca - Wrocław, Góra Św. Anny 22 czerwca - Kraków, Mistrzejowice 23 czerwca - Tatry, Dolina Chochołowska 23 czerwca - Karków - Balice (pożegnanie)

III pielgrzymka 8-14 czerwiec 1987

Papież przybywając do Polski w roku 1987 zastał ją – jak to określił Artur Domosławski - apatyczną i uśpioną; już bez więźniów politycznych, ale i bez nadziei. Oficjalnym pretekstem do odwiedzin Ojca Świętego był zakończenie II Krajowego Kongresu Eucharystycznego ale prawdziwym powodem była chęć papieża do zapoczątkowania tradycji regularnego pielgrzymowania do ojczyzny co cztery lata.

Ta trzecia pielgrzymka, trwająca osiem dni, odbywała się pod znakiem moralnej nauki Papieża. Spór Jana Pawła II z liberalną cywilizacją Zachodu zabrzmiał tu bardzo głośno. Słowa Jana Pawła II nie były już tylko krzepieniem i pocieszaniem. Tym razem Papież przedstawił rodakom długą listę moralnych wymagań.

Do charakterystycznych momentów pielgrzymki należą m. in Do charakterystycznych momentów pielgrzymki należą m.in. spotkanie z przedstawicielami Kościołów innych wyznań oraz członkami Związku Religijnego Wyznania Możejszowego; dwukrotne spotkanie z przewodniczącym Rady Państwa, generałem Wojciechem Jaruzelskim oraz spotkanie z Lechem Wałęsą i jego rodziną.

Podczas całej wizyty papież wielokrotnie podkreślał do kogo i po przyjechał. Najpełniej oddają to słowa wypowiedziane w Gdańsku: "chcę mówić o was, czyli o nas, i za was, czyli w naszym imieniu". Papież podkreślał, że każdy winien znaleźć w życiu swoje Westerplatte, czyli słuszną sprawę, o którą nie można nie walczyć.

Do młodzieży zebranej pod oknami kurii krakowskiej powiedział, że młody człowiek powinien mieć siłę przebicia. "Wiem, że ta siła przebicia bywa czasem rozumiana, jako powiedzmy, talent do kombinowania, ale jest taka siła przebicia, która tkwi w człowieku i wynika z jego wartości, i wobec której wszyscy muszą zamilknąć" - podkreślał.

Msza święta na Zaspie – zgodnie z przewidywaniami opozycji - stała się manifestacją papieskiego poparcia dla społecznych aspiracji. To tu Papież nakreślił dla "Solidarności" i wszystkich Polaków, w tym oczywiście także dla władzy, etyczne przesłanie na nieodległą - jak wkrótce miało się okazać - przyszłość. "Nie może być program walki ponad programem solidarności. Gdy mówi się: naprzód 'walka' - choćby w znaczeniu walki klas - to bardzo łatwo drugi czy drudzy pozostają na 'polu społecznym' przede wszystkim jako wrogowie. Jako ci, których trzeba zniszczyć. Nie jako ci, z którymi trzeba szukać porozumienia, z którymi wspólnie należy obmyślać, jak 'dźwigać brzemiona'" - mówił.

Partia była oburzona, że w swoich homiliach Jan Paweł II nie wspomniał o zmianach, jakie zaszły w kraju po roku '83 r. "To wygląda na lekceważenie władz" - skarżył się biskupowi Jerzemu Dąbrowskiemu Władysław Loranc, kierownik Urzędu ds. Wyznań. Niezadowolenie PZPR wywoływał też hymn "Boże, coś Polskę", zwłaszcza końcowe frazy refrenu: "Ojczyznę wolną racz nam wrócić, Panie".

Ogółem w nabożeństwach na całym szlaku pielgrzymki wzięło udział około 5 mln osób, a blisko półtora miliona pozdrawiało dostojnego gościa na trasach przejazdu.

Trasa: 8 czerwca - Warszawa (przylot) 9 czerwca - Lublin, Majdanek 9 - 10 czerwca - Tarnów 10 czerwca - Kraków 11 czerwca - Szczecin, Gdynia 12 czerwca - Gdańsk 12 - 13 czerwca - Częstochowa 13 czerwca - Łódź 13 - 14 czerwca - Warszawa (pożegnania)

IV pielgrzymka 1-9 czerwiec 1991 oraz 13-16 sierpień 1991

Czwartą podróż Jan Paweł II odbył do wolnej już Polski Czwartą podróż Jan Paweł II odbył do wolnej już Polski. Runął stary świat w Europie Wschodniej. Pół roku przed przylotem Ojca Świętego do Polski odbyły się pierwsze powszechne wybory prezydenckie, a rok później - pierwsze po II wojnie w pełni wolne wybory do Sejmu i Senatu. Na zaproszeniu papieża widniał jeszcze podpis prezydenta Jaruzelskiego, ale przemówienie powitalne wygłaszał już prezydent Lech Wałęsa.

Zdjęcia :

Papież nie stronił od tematów trudnych Papież nie stronił od tematów trudnych. W Radomiu nawiązał do kwestii aborcji: "Do tego cmentarzyska ofiar ludzkiego okrucieństwa w naszym stuleciu dołącza się inny wielki cmentarz: cmentarz nie narodzonych, cmentarz bezbronnych, których twarzy nie poznała nawet własna matka, godząc się lub ulegając presji, aby zabrano im życie, zanim jeszcze się narodzą (...) Czy jest taka ludzka instancja, czy jest taki parlament, który ma prawo zalegalizować zabójstwo niewinnej i bezbronnej ludzkiej istoty?". Nauczanie Papieża oparte na Dekalogu były – jak mówiono - "wielkimi narodowymi rekolekcjami" na progu wolności.

Podczas drugiej część pielgrzymki Papież odwiedził rodzinne strony Podczas drugiej część pielgrzymki Papież odwiedził rodzinne strony. Głównym jednak celem tej podróży była Częstochowa, gdzie obchodzono Światowy Dzień Młodzieży.

Jak niesie wieść Papież chciał zostać kilka dni dłużej w Polsce, aby wypocząć w Zakopanem i w Tatrach. Zrezygnował jednak, dotknięty małodusznym pytaniem zadawanym przez część niechętnych mu rodaków: "ile to będzie kosztować?"

Trasa : 1 czerwca - Koszalin (przylot) 2 czerwca - Koszalin, Rzeszów, Przemyśl, Lubaczów 3 czerwca - Lubaczów, Kielce 4 czerwca - Radom, Łomża 5 czerwca - Łomża, Białys tok, Olsztyn 6 czerwca - Olsztyn, Włocławek 7 czerwca - Włocławek, Płock, Warszawa 8 - 9 czerwca - Warszawa 13 sierpnia - Kraków 14 sierpnia - Kraków, Wadowice, Częstochowa 15 sierpnia - Częstochowa 16 sierpnia - Częstochowa, Kraków -(pożegnanie)

Nieoficjalna pielgrzymka : 22 maja 1995

Okazją do jednodniowych, nieoficjalnych odwiedzin Polski w 1995 r Okazją do jednodniowych, nieoficjalnych odwiedzin Polski w 1995 r. była dla Papieża pielgrzymka do Czech. Spekulowano, że papież nie chce oficjalnie gościć w ojczyźnie, która odmawia ratyfikacji traktatu – postkomuniści, którzy od dwóch lat rządzili Polską, oraz część środowisk liberalnych, krytycznych wobec umowy, odłożyli decyzję o jej przyjęciu lub odrzuceniu do czasu uchwalenia nowej konstytucji.

Biskup Tadeusz Pieronek, tak określił tę wizytę: "Kraj wyglądał w tamtym czasie jak pole bitewne. Politycy zdeterminowani partyjnymi interesami obawiali się, że Jan Paweł II wmiesza się w ich spory i wzmocni szeregi jednych partii przeciwko drugim".

W takich okolicznościach, przesłanie Papieża "Polska woła dzisiaj nade wszystko do ludzi sumienia" musiało brzmieć mocno. Najdonośniej jednak brzmiał inny fragment kazania ze Skoczowa: "Pod hasłami tolerancji, w życiu publicznym i w środkach masowego przekazu szerzy się nieraz wielka, może coraz większa nietolerancja. Odczuwają to boleśnie ludzie wierzący. Zauważa się tendencje do spychania ich na margines życia społecznego, ośmiesza się i wyszydza to, co dla nich stanowi nieraz największą świętość. Te formy powracającej dyskryminacji budzą niepokój i muszą dawać wiele do myślenia". Słowa te mogły być odebrane jako świadectwo głębokiego rozczarowania Jana Pawła II kształtem niepodległej Polski i miejscem w niej Kościoła.

Trasa : 22 maja - Skoczów, Bielsko Biała, Żywiec

V pielgrzymka : 31 maja-10czerwca 1997

Zaplanowany na rok 1997 we Wrocławiu Międzynarodowy Kongres Eucharystyczny był dobrą okazją do zaproszenia Ojca Świętego do Polski. Przygotowania do pielgrzymki zbiegły się z budzącymi emocje wydarzeniami na scenie politycznej: uchwaleniem nowej konstytucji, zliberalizowaniem ustawy aborcyjnej, odwlekaniem przez rząd ratyfikacji konkordatu ze Stolicą Apostolską oraz planowane na jesień wybory do parlamentu.

Zdjęcia :

Ostre podziały między Polakami Papież złagodził chwilę po przylocie, kiedy powiedział: "Obejmuję myślą i sercem całą moją Ojczyznę i wszystkich bez wyjątku rodaków (…) Nie chcę tutaj nikogo pominąć, gdyż wszystkich was noszę w swym sercu". Dodał, że każdy powrót do Polski to tak, jak powrót pod znajomą strzechę.

Zaskoczeniem – jak podkreśla wielu – była mowa powitalna prezydenta Aleksandra Kwaśniewskiego, który nawiązał w niej do słów papieża z 1979 r. o potrzebie odnowy "oblicza tej ziemi". "Polska odmieniła się w ciągu tych lat. Odmieniła na lepsze. (…) Ale niech to dzisiaj jasno zabrzmi: nie byłoby tej przemiany bez Waszej Świątobliwości i Kościoła katolickiego w Polsce" – powiedział prezydent.

Papież nawiązywał w swoich homiliach do aborcji Papież nawiązywał w swoich homiliach do aborcji. W Kaliszu powtarzał za Matką Teresą z Kalkuty: "Jeżeli matce wolno zabić własne dziecko, cóż może powstrzymać ciebie i mnie, byśmy się nawzajem nie pozabijali?". Wołał: "Naród, który zabija własne dzieci, jest narodem bez przyszłości". I dodał: "Wierzcie, że nie było łatwo mi to powiedzieć".

Jan Paweł II nawiązywał też do integracji europejskiej Jan Paweł II nawiązywał też do integracji europejskiej. W homilii w Gnieźnie powiedział: "Otwórzcie drzwi Chrystusowi! Człowieka nie można zrozumieć bez Chrystusa. Dlatego mur, który się wznosi dzisiaj w sercach, mur, który dzieli Europę, nie runie bez nawrotu ku Ewangelii".

Zdjęcia :

Trasa : 31 maja - Wrocław (przylot) 2 czerwca - Gorzów Wielkopolski, Legnica 3 czerwca - Gniezno, Poznań 4 czerwca - Kalisz, Częstochowa 5 - 7 czerwca - Zakopane 7 czerwca - Ludźmierz 7 - 8 czerwca - Kraków 10 czerwca - Krosno, Kraków-(pożegnanie)

VI pielgrzymka : 5-17 czerwca 1999

Papieska pielgrzymka w 1999 r Papieska pielgrzymka w 1999 r. trwała 13 dni i była najdłuższą z dotychczasowych. Podczas niej Ojciec Święty mówił o ośmiu ewangelicznych błogosławieństwach. Wizycie papieża towarzyszyło olbrzymie zmaganie z morderczym programem pielgrzymki, natręctwem nadgorliwych działaczy i polityków, a przede wszystkim fizyczne cierpienie papieża.

Zdjęcia :

Z pewnością jednym z najważniejszych wydarzeń była wizyta w parlamencie. O randze tego zdarzenia niech świadczy fakt, że nigdy i nigdzie wcześniej nie doszło do wystąpienia głowy Kościoła na tym forum.

Po przylocie papież pochwalił "nową Polskę, którą tak bardzo się radujemy" i zaapelował, by rozwojowi gospodarczemu towarzyszył postęp duchowy. Już na początku pielgrzymki padły słowa, które najbardziej zapadły wiernym w pamięci: "Nie ma solidarności bez miłości. Więcej, nie ma szczęścia, nie ma przyszłości człowieka i narodu bez miłości".

Podczas tej pielgrzymki doszło też do smutnych wydarzeń tuż przed odlotem z Warszawy do Sandomierza papież stracił równowagę, upadł i rozciął sobie prawą skroń. Lekarz założył mu kilka szwów. Mimo to papież kontynuował swą podróż.

Zdjęcia :

Podczas mszy w Łowiczu widać było, że papież bardzo cierpi Podczas mszy w Łowiczu widać było, że papież bardzo cierpi. Następnego dnia po wizycie w Sosnowcu rozeszła się po Polsce wiadomość, że papież jest chory: przeziębił się i ma wysoką gorączkę. Jan Paweł II nie pojawił się na mszy św. na krakowskich Błoniach, a także nie pojechał w zaplanowanym terminie do Gliwic (pojawił się tam dwa dni później). Mimo złego samopoczucia papież kanonizował błogosławioną Kingę. W Wadowicach – rodzinnym mieście - stan zdrowia Ojca Świętego na tyle się poprawił, że dał popis dialogu z krajanami. To tam wspominał swoje ulubione ciastka – kremówki.

Trasa : 5 czerwca - Gdańsk (przylot) 5 czerwca – Sopot 6 czerwca - Pelplin, Elbląg 6 - 7 czerwca - Licheń 7 czerwca - Bydgoszcz, Toruń 7 - 8 czerwca - Licheń 8 czerwca - Ełk 8 - 10 - Wigry (1 dniowy odpoczynek) 10 czerwca - Siedlce, Drohiczyn 10 -12 czerwca - Warszawa 12 czerwca - Sandomierz, Zamość 12 - 14 czerwca - Warszawa 13 czerwca - Radzymin 14 czerwca - Łowicz, Sosnowiec 14 - 15 czerwca - Karków 16 czerwca - Stary Sącz, Wadowice 16 czerwca - Kraków 17 czerwca - Gliwice, Jasna Góra, Kraków (pożegnanie)

VII pielgrzymka : 16-19 sierpnia 2002

Głównym motywem tej pielgrzymki było nauczanie o miłosierdziu Głównym motywem tej pielgrzymki było nauczanie o miłosierdziu. Jego sens papież wytłumaczył w "Dives in misericordia" - encyklice sprzed ponad 20 lat. Papież napisał w niej, że "miłość staje się miłosierdziem wówczas, gdy wypada jej przekroczyć ścisłą miarę sprawiedliwości, ścisłą, a czasem nazbyt wąską".

Z pielgrzymką wiązano ogromne nadzieje, była ona dla Polaków czymś więcej niż – jak to określił dziennik "Corriere della Sera" – "świętem tłumów i wspomnień". Jak podkreślali sami dostojnicy watykańscy, także dla papieża była ona bardzo ważna, "była swoistym testamentem, który Ojciec Święty chciał zostawić w swojej ojczyźnie".

Głównym punktem tej wizyty była inauguracja Bożego Miłosierdzia w Łagiewnikach. Była to szczególna chwila dla papieża, bo to on inicjował - jeszcze jako arcybiskup Krakowa - proces beatyfikacyjny siostry Faustyny Kowalskiej, bronił tekstu jej "Dzienniczka", któremu nawet hierarchowie kościelni zarzucali zbytnią prostotę i kicz.

Była to także pielgrzymka sentymentalna Była to także pielgrzymka sentymentalna. W szczególności dotyczyło to wizyty w sanktuarium w Kalwarii Zebrzydowskiej. Papież chodził tam jako dziecko w towarzystwie swego ojca, bywał potem jako ksiądz i biskup, powrócił także jako papież.

Pielgrzymce tej towarzyszyły pytania i spekulacje: Czy to ostatnia wizyta Papieża w kraju? Czy papież ustąpi oraz czy osiedli się w Polsce. Wielu też miało nadzieję – w tym premier Leszek Miller - że Jan Paweł II nawiąże wprost do naszej integracji z Unią Europejską.

Dla wielu najbardziej przejmującym momentem tej podróży była msza w Kalwarii Zebrzydowskiej, kiedy to Papież zawierzył Polskę, cały Kościół, wszystkich Polaków, a także siebie Matce Najświętszej. Gdy poprosił, aby pamiętać o nim za życia i po śmierci – dał do zrozumienia, że już myśli o tym, co w życiu każdego człowieka jest rzeczą pewną i niezbitą.

Prócz wątków sentymentalnych, Ojciec Święty poruszał też kwestie społeczne. Papież mówił o liberalizmie, który "gdy staje się libertynizmem, czyli wolnością bez prawdy, tej odniesionej także do krzyża jest bardzo niebezpieczny". Politykom zwracał uwagę, że jeżeli się nie buduje na fundamencie wartości, na fundamencie, który przynosi także chrześcijaństwo - to wszystko się rozleci jak dom z kart. W kwestii integracji europejskiej papież wyraził się w sposób bardzo syntetyczny: "jesteśmy od tysiąca lat w Europie i będziemy".

Trasa : 16 sierpnia: Kraków - Balice 17 sierpnia: Kraków - Łagiewniki 17 sierpnia: Kraków - Biblioteka PAT 17 sierpnia: Kraków - spotkanie z Prezydentem RP 17 sierpnia: Kraków - spotkanie z Premierem RP 17 sierpnia: Kraków - spotkanie z samorządowcami 17 sierpnia: Kraków - spotkanie z dobroczyńcami 18 sierpnia: Kraków - Błonia 18 sierpnia: Kraków - Anioł Pański 19 sierpnia: Kraków - Rezydencja Arcybiskupów 19 sierpnia: Kalwaria Zebrzydowska 19 sierpnia: Kraków - Balice

Zdjęcia :

Prezentacje przygotowała i opracowała Anna Muskała kl. 2d