Opracowała Bożena Smolik Konsultant Arleta Poręba-Konopczyńska 2.14. Ssaki Opracowała Bożena Smolik Konsultant Arleta Poręba-Konopczyńska

Ssaki są grupą kręgowców, które spośród innych zwierząt wyróżniają się przede wszystkim: pokrycie ciała sierścią (włosami) karmienie młodych mlekiem wytwarzanym przez gruczoły mlekowe samicy

Ogólna charakterystyka ssaków Ssaki to zwierzęta, które potrafiły przystosować się do życia w różnorodnych środowiskach. Żyją na ziemi i pod ziemią, w wodzie słonej i słodkiej, latają w powietrzu. Występują na bagnach i na pustyniach, w górach, na śniegu i na lodzie. Sukces ewolucyjny osiągnęły dzięki: stałocieplności wysokiemu rozwojowi układu nerwowego i narządów zmysłów długotrwałej opiece nad potomstwem, które po urodzeniu karmione jest mlekiem matki.

Cechy charakterystyczne tylko dla ssaków Pokrycie ciała włosami Liczne gruczoły w skórze (potowe, łojowe, mleczne, zapachowe) Obecność 7 kręgów szyjnych Obecność 3 kostek słuchowych Występowanie małżowin usznych Żyworodność (z wyjątkiem jajorodnych stekowców)

Stałocieplność Utrzymanie stałej temperatury ciała jest możliwe dzięki termoregulacji. Przed utratą ciepła chroni: izolacyjna warstwa tkanki tłuszczowej, izolacyjna rola włosów, które utrudniają wymianę ciepła między ciałem a otoczeniem. Tylko zwierzęta żyjące w tropikach, jak słonie, lub w wodzie, jak wieloryby, delfiny, mają zredukowaną liczbę włosów. Aby zapobiec wychłodzeniu, zwierzę stroszy sierść, zwiększając w ten sposób warstwę powietrza przy skórze. Innym mechanizmem, chroniącym przed zatrzymaniem już wytworzonego ciepła są: dreszcze, czyli szybkie, mimowolne skurcze mięśni, obkurczanie się naczyń krwionośnych - wolniejszy przepływ krwi sprawia, że ciepło nie ulatnia się do otoczenia.

Stałocieplność Z przegrzaniem zwierzę radzi sobie, wydalając pot lub odparowując ślinę z jamy gębowej - np. ziajanie psa. Ciepło tracone jest też przez naczynia krwionośne w małżowinach usznych, dlatego zwierzęta pustynne mają zwykle duże uszy. Stałocieplność, jak to przedstawiano u ptaków, wymaga dużej ilości pokarmu i sprawnego trawienia.

Funkcja gruczołów skórnych ssaków Nazwa gruczołów Funkcja Łojowe Wydzielają substancję, która zabezpiecza skórę i włosy przed wysychaniem. Potowe Wydzielają na powierzchnie skóry pot podczas upałów czy intensywnego wysiłku- z potu odparowuje woda, zabierając skórze ciepło. Zapachowe Wydzielają wonną substancję, która drogą węchową informuje inne zwierzęta o obecności osobnika danej płci, a nawet o pozycji zwierzęcia w hierarchii grupy. Mlekowe U samic w okresie karmienia młodych wytwarzają dla nich pokarm.

Sposoby odżywiania się ssaków Ssaki roślinożerne mają: charakterystyczne uzębienie, bogatą florę jelitową, http://www.scholaris.pl/cms/index.php/resources/film_przystosowania_roślinożerców_do_zjadania_roślin.html długi przewód pokarmowy, przeżuwacze mają 4-komorowy żołądek. Ssaki mięsożerne mają: krótki układ pokarmowy, żołądek o prostej budowie. Ssaki owadożerne mają: specjalne przystosowania do wyszukiwania, wyciągania i trawienia bezkręgowców, okrytych chitynowym pancerzem. Ze względu na duże zapotrzebowanie energetyczne, niektóre ssaki owadożerne zjadają w ciągu doby tyle pokarmu, ile same ważą.

Przeżuwacze Specjalna grupa roślinożerców to przeżuwacze, które dokładnie przeżuwają swój pokarm - stąd nazwa. Należą do nich ssaki kopytne, jak jelenie, łosie, żubry, bydło domowe. Ich żołądek składa się z 4 komór. Ten sposób trawienia przedstawiono na krótkim filmie http://www.scholaris.pl/cms/index.php/resources/film_liściożercy.html

Podział ssaków ze względu na ich rozwój Ze względu na sposób rozwoju ssaki dzielimy na: Stekowce Torbacze Łożyskowce Stekowce (prassaki) to najbardziej pierwotna grupa ssaków. Należą do niej dziobak i kolczatka. Składają one jaja, które następnie ogrzewają ciepłem własnego ciała. Po wykluciu młode zlizują mleko ze skóry matki.

Torbacze Młode torbacze rodzą się po krótkiej ciąży (około 30 dni) bardzo słabo rozwinięte. Noworodek musi przepełznąć do torby na brzuchu matki. Tutaj mocno przyczepia się do sutka i powoli rozwija dalej, stale karmiony przez matkę. Po upływie kilku miesięcy młode może na krótko opuszczać torbę matki, w której kryje się zawsze w razie niebezpieczeństwa. Przedstawiciele: kangur, koala – Australia, diabeł tasmański –Tasmania, dydelf północny - Ameryka Pn., oposik brazylijski – Ameryka Pd.

Łożyskowce Ssaki łożyskowe to najliczniejsza i bardzo zróżnicowana grupa ssaków. Ich potomstwo rodzi się dobrze rozwinięte, rozwój przebiega w macicy, a odżywianie i dotlenianie zarodka zapewnia łożysko. Łożysko tworzy się ze ściany macicy i błon płodowych- kosmówki i omoczni. Z zarodkiem łączy je pępowina. Po porodzie młode są karmione mlekiem matki. Młode stopniowo uzupełniają substancje pokarmowe innym pożywieniem. Długi okres opieki sprzyja intensywnej nauce zachowań.

Przystosowania do środowiska Tryb życia ma zasadniczy wpływ na budowę i zachowania ssaków. Ssaki latające – (nietoperze) mają wydłużone palce dłoni, połączone błoną lotną.

Przystosowania do środowiska Ssaki ziemnowodne - np. bóbr, wydra - mają krótkie, silne nogi i palce spięte błoną pławną. Mają małe oczy i uszy, ale długie wibrysy –czyli wąsy czuciowe, potrzebne do orientacji w wodzie.

Przystosowania do środowiska Ssaki wodne to płetwonogie, np. foka i walenie np. morświn (M. Bałtyckie). Charakteryzuje je opływowy kształt ciała, poziomo ustawiona płetwa ogonowa. Potrafią szczelnie zamykać nozdrza, a ich małżowiny uszne są zredukowane. Pod skórą mają grubą warstwę tłuszczu.

Przystosowania do środowiska Ssaki kopiące podziemne nory- np. kret, borsuk - mają krótkie, szerokie przednie łapy z mocnymi pazurami i masywną głowę z niewielkimi uszami i oczami. Kopią rozległe nory, zjadając napotkane dżdżownice i larwy owadów.

Przystosowania do środowiska Ssaki nadrzewne - np. wiewiórka, kuna - mają długie, giętkie ciało i łapy zakończone ostrymi i mocnymi pazurami. Pozwala im sprawnie wspinać się po pniach i gałęziach. Puszysty ogon umożliwia zachowanie równowagi podczas biegania po drzewie. Potrafią wykonywać dalekie i precyzyjne skoki z gałęzi na gałąź.

Przystosowania do środowiska Ssaki terenów równinnych- np. zebra, antylopa – odznaczają się doskonałą umiejętnością biegania. Mają dobry słuch i wzrok oraz długie i silne nogi. Część ich palców uległa redukcji, biegają tylko na jednym lub dwóch palcach, zakończonych kopytem lub racicami.

Zadania Wymień 3 cechy charakterystyczne dla ssaków łożyskowych. Wymień 3 cechy kończyn kreta, które umożliwiają mu kopanie podziemnych korytarzy. Wymień 3 cechy ssaka drapieżnego. Wyjaśnij dlaczego dziobaka i kolczatkę zaliczamy do gromady ssaków. Podaj jedną cechę, która miała decydujący wpływ dla opanowania przez ssaki wszystkich środowisk.

Źródła J. Loritz-Dobrowolska i wsp.,Biologia 1,Operon,2009r. E. Kłos i wsp., Ciekawa biologia1,WSiP, 2002r. B.Klimuszko, Żak, 2009r. B.Klimuszko, Żak,2001r. H.Lach,J.Ślósarczyk, Nowa Era, 1994r. Z.Sendecka i wsp., Vademecum, Operon, 2008r. E.Pyłka-Gutowska,E.Jastrzębska, Bliżej biologii 1, WSiP, 2009r. D.Cichy,I.Żeber-Dzikowska, Biologia 1, DEBIT, 1999r. B.Potocka,W.Górski, Biologia 1, MAC Edukacja S.A.,2002r.