Magdalena Czub m.czub@ibe.edu.pl Wrocław, 10-11 października 2013 Wczesna opieka i edukacja a kształtowanie kluczowych kompetencji w społeczeństwie demokratycznym Magdalena Czub m.czub@ibe.edu.pl Wrocław, 10-11 października 2013

Demokracja i wychowanie wychowanie demokratyczne edukacja demokratyczna – nauczanie o demokracji – kształtowanie kompetencji

Społeczeństwo demokratyczne = Kompetencje obywatelskie postawa uczestnictwa – gotowość do efektywnego angażowania się w życie publiczne (zrzeszanie się, wolontariat, działania w społeczności lokalnej) poczucie sensu działań wspólnych i na rzecz ogólnego dobra poszanowanie Prawa poczucie współodpowiedzialności zdolność do kompromisów tolerancja, akceptacja dla odmienności

DIAGNOZA SPOŁECZNA 2013 (Czapiński, Panek, 2013) Badanie wykazało niski stopień rozwoju społeczeństwa obywatelskiego; niskie kompetencje obywatelskie: niski procent udziału w wolontariacie (26%) bardzo niski procent zrzeszania się i współpracy (10%) bardzo niski procent pracy na rzecz społeczności lokalnej (15%) brak utożsamiania się ze sceną polityczną (ponad 2/3 osób nie znajduje swojej reprezentacji) akceptacja dla naruszania prawa (powyżej 50%) akceptacja dla naruszania dóbr publicznych

DIAGNOZA SPOŁECZNA 2013 (Czapiński, Panek, 2013) Polska nie spełnia ani jednego kryterium społeczeństwa obywatelskiego, co wyraża się głównie w braku zaufania (90% badanych deklaruje, iż nie można ufać innym): niska wiara w dobre intencje innych ludzi niska tolerancja dla mniejszości / inności niskie zaufanie do instytucji społecznych Od 1992 r. stan ten nie ulega zmianie

DANE Z INNYCH BADAŃ Raport HBSC (Health Behaviour in School-Aged Children – badania prowadzone przez WHO) w rankingu dzieci, które deklarują, iż mają troje i więcej przyjaciół tej samej płci, Polska znajduje się na 36 miejscu (na 39!). Niemal najniższy w tym zestawieniu jest też odsetek naszych dzieci, które zgadzają się ze stwierdzeniem, że większość uczniów w ich klasach jest miła i pomocna.

DANE Z INNYCH BADAŃ Brak zrozumienia i wzajemnej akceptacji w relacjach nauczyciel – uczeń (Raport Młodzi 2011) Wzrastający odsetek dzieci i młodzieży, z trudnościami w zakresie zdrowia psychicznego (Raport Młodzi 2011) Wzrastający odsetek dzieci i młodzieży stosujących przemoc i naruszających prawo (Raport Młodzi 2011)

DANE Z INNYCH BADAŃ Nieuwzględnianie tzw. kompetencji miękkich (np. empatia, zdolności komunikowania się, umiejętności rozwiązywania problemów w relacjach z innymi, zdolność do współpracy, zdolność do przyjęcia krytyki, respektowanie zasad, poczucie odpowiedzialności, poczucie własnej wartości) w programach kształcenia (Raport Młodzi 2011) Brak zrozumienia i wzajemnej akceptacji w relacjach nauczyciel – uczeń (Raport Młodzi 2011) Niedopasowanie oferty edukacyjnej do wymogów współczesności – przygotowanie do życia w społeczeństwie ponowoczesnym (Raport Młodzi 2011)

W raporcie Polska 2030 Wyzwania Rozwojowe podkreśla się, że stymulowanie rozwoju kapitału społecznego stanowi jedno z głównych wyzwań rozwojowych w naszym kraju.

PODSTAWA KOMPETENCJI OBYWATELSKICH ZAUFANIE DO SIEBIE DO INNYCH DO ŚWIATA

Pierwsze lata życia 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 Produktywność Inicjatywa, poczucie kompetencji Autonomia, samostanowienie Bazowe zaufanie do innych ludzi, świata i siebie

Rozwój w pierwszych latach życia przywiązanie – bazowe zaufanie Zdolność do zaspokajania potrzeby pozytywnych relacji z innymi, czyli doświadczania autentycznej akceptacji, w dużej mierze, powstaje w pierwszych latach życia podczas kształtowania się relacji przywiązaniowej z głównym opiekunem. Wysoka jakość opieki nad małym dzieckiem prowadzi do: swobodnej eksploracji dobrego kontaktu z otoczeniem zdolności do poszukiwania pomocy przekonania o własnej wartości pozytywnej atrybucji zdarzeń i intencji innych adekwatnej i skutecznej regulacji emocji

Znaczenie opieki – przywiązanie – regulacja emocji FAZA I 1 – 3 msc. DZIECKO Regulacja pobudzenie przez wrodzone mechanizmy fizjologiczne Brak zaangażowania w komunikację OPIEKUN Rozpoznawanie sygnałów płynących od dziecka Ustanawianie rutyny kontaktów FAZA II 3 – 6 msc. Początki zaangażowania w komunikację Stymulowanie i regulowanie pobudzenia u dziecka FAZA III do ok 1 r.ż. Aktywna rola w komunikacji Dążenie do regulowania pobudzenia, skierowane w stronę opiekuna Diadyczna regulacja emocji Współuczestni - czenie w regulacji pobudzenia FAZA IV od ok 1,5 r. ż. Regulacja emocji przez self Autonomiczne Ja Wybiórcza pomoc w regulowaniu pobudzenia Kierowanie ekspresją napięcia

Znaczenie opieki - przywiązanie – reprezentacje umysłowe Wczesne doświadczenia z opiekunem zostają uwewnętrznione i stają się umysłowymi, dynamicznymi i operacyjnymi modelami self i figury przywiązania, które służą do regulacji, interpretacji i przewidywania zachowań, myśli i uczuć zarówno figury przywiązania jak i self (Bretherton, Munholand, 1999). Te umysłowe reprezentacje wpływają na: przekonania na własny temat (samoocena, poczucie własnej wartości) sposób postrzegania innych (interpretacja intencji) sposoby osiągania bliskości i akceptacji (zwracanie się po pomoc, współpraca)

Rozwój w pierwszych latach życia autonomia Kształtujące się w 2 -3 roku życia poczucie autonomii wynikające z szanowania przez opiekunów odrębności i indywidualności dziecka przejawia się w zdolności do: samodzielnego podejmowania decyzji odmowy w sposób akceptowany społecznie rozróżniania swoich motywów od motywów innych ludzi samodzielnego działania lub działania w zespole kontynuowania raz podjętego działania i ukończenia go samodzielnego decydowania co jest dobre, a co złe decentracji i uwzględniania zdania oraz potrzeb innych samoorganizacji

Rozwój w pierwszych latach życia inicjatywa Okres przedszkolny to okres twórczości, inicjatywy i, co za tym idzie kształtowania się poczucia kompetencji dziecka. Możliwość swobodnego realizowania swoich pomysłów – inicjatyw, skutkuje: aktywnym podejściem do rozwiązywania problemów akceptacją dla zmienności szybkim rozpoczynaniem działania samodzielnością w stawianiu sobie celów zdolnością do podejmowania inicjatywy i roli lidera wysokim poziomem energii zdolnością czerpania radości z działania zdolnością czerpania radości z uczenia się i ciekawością wysoką potrzebą osiągnięć pracowitością, wytrwałością i poczuciem dumy

podstawowe potrzeby i formy wspomagania rozwoju Okres życia wiek niemowlęcy wiek poniemowlęcy wiek przedszkolny Wiek (okres prenatalny) 0 – 1 rok życia 2 – 3/4 rok życia 3/4 – 6/7 rok życia Układ potrzeb podstawowych R – A – K Dominująca potrzeba WIĘŹ / relacja AUTONOMIA KOMPETENCJA Oddziaływania otoczenia opieka > edukacja opieka i edukacja opieka < edukacja Czynniki wspierające rozwój - kompetencje emocjonalne opiekuna - jakość kontaktu z opiekunem - kompetencje społeczno-emocjonalne opiekuna - wsparcie społeczne dla rodziny - kompetencje poznawcze opiekuna - jakość oferty wczesnej edukacji Czynniki ryzyka medyczny model opieki deprywacja potrzeby kontaktu emocjonalnego brak u dziecka i opiekuna poczucia bezpieczeństwa instrumentalizacja edukacji deprywacja emocjonalna i społeczna hiperstymulacja poznawcza infantylizacja edukacji deprywacja / przeciążenie poznawcze szkolny model edukacji (nacisk na reaktywność)

Zmiana podejścia: ECE - ECEC 1. Wczesna edukacja (ECE) 2. Wczesna opieka i edukacja (ECEC) OPIEKA EDUKACJA ROZWÓJ ROZWÓJ POZNAWCZY SPOŁECZNO-EMOCJONALNY ADAPTACJA

wczesna opieka i edukacja opieka i edukacja powinny stanowić jednolitą całość, której celem jest wspieranie rozwoju indywidualnego każdego dziecka, na każdym etapie jego rozwoju i edukacji ECEC jest jednym z elementów uczenia się przez całe życie

Wczesna opieka i edukacja Zintegrowane i spójne podejście do polityki społecznej i świadczeń wobec wszystkich dzieci i rodziców niezależnie od ich statusu społeczno - ekonomicznego; obejmuje opiekę, edukację, wsparcie społeczne (OECD, 2001: 14) Cel nadrzędny: wspieranie rozwoju dziecka i jakości jego życia (well – being) oraz rodziców, poprzez: Ośrodki opieki nad dziećmi (żłobki, klubiki, opiekunki / nianie) Ośrodki wczesnej edukacji (żłobki, NGO, przedszkola, szkoły) Programy wsparcia dla rodzin

wspomaganie rozwoju w pierwszych latach życia Dwa filary wspomagania rozwoju: sposób rozumienia przebiegu wczesnego rozwoju i jego znaczenia organizacja systemu państwa człowiek podzielony vs człowiek jako całość system podzielony vs system zintegrowany

system wczesnej opieki i edukacji SYSTEM PODZIELONY rozdział opieki i edukacji w zależności od wieku dzieci i traktowanie osobno okresu od 0 do 3 lat i okresu od 3 do 6 lat; traktowanie dzieci do 3 roku życia jako wymagających opieki, rozumianej jako czynności pielęgnacyjne z wyłączeniem wartości edukacyjnych takiej opieki; podział odpowiedzialności za różne aspekty rozwoju dziecka pomiędzy różne agencje i ministerstwa (np. zdrowia, edukacji, polityki społecznej), a co za tym idzie oddzielne finansowanie poszczególnych obszarów. Kiedy różne aspekty systemu podlegają różnym agencjom, obniża się jakość usług - brak jednej wizji, koordynacji działań oraz zróżnicowania standardów.

system wczesnej opieki i edukacji SYSTEM ZINTEGROWANY Zgodnie z głównymi zaleceniami UNICEF/OECD uważa się, iż najskuteczniejszy jest zintegrowany, jednolity (unitary) system wczesnej opieki i edukacji. Oznacza on: umiejscowienie odpowiedzialności za wszystkie aspekty opieki i edukacji w jednej agencji (np. ministerstwie) na poziomie rządu danego państwa; objęcie jednolitą polityką dzieci w wieku od 0 do 6 lat oraz dedykowanych im wszelkich rodzajów usług i poszczególnych aspektów systemu (finansowania, opracowywania programów, kształcenia i opłacania kadry, zbierania danych, monitorowania, planowania). zintegrowane i spójne podejście do polityki społecznej i świadczeń wobec wszystkich dzieci i rodziców niezależnie od ich statusu społeczno - ekonomicznego (obejmuje opiekę, edukację, wsparcie społeczne).

wczesny rozwój – podstawy samoregulacji Podsumowanie wczesny rozwój – podstawy samoregulacji samoregulacja emocji  świadomość emocji i ich kontrola  tolerancja frustracji  decentracja i empatia samoregulacja motywacji  motywacja wewnętrzna (wiem czego chcę; mam swoje cele, swoje wartości; na czymś mi zależy)  zdolność odraczania gratyfikacji samoregulacja w obszarze poznawczym  ciekawość i otwartość poznawcza  zdolność wnioskowania  myślenie krytyczne, autorefleksja  samoregulacja w obszarze działania nabywanie reguł działanie zgodnie z nabytymi normami / zasadami / regułami postępowania dostosowanie środków do celów stworzenie planu działania i jego realizacja elastyczność planowania i działania umiejętność pracy samodzielnej lub w grupie zależnie od okoliczności  Daleki cel wczesnej edukacji  wspomaganie rozwoju dojrzałej tożsamości psychospołecznej