Poprawna wizja liturgii Znaczenie liturgii w życiu Kościoła i życiu osobistym ks. Andrzej Hoinkis

Warto przeczytać: - Sobór Watykański II, Konstytucja o świętej liturgii. - Anzelm Grün, Sakramenty, Kraków 2008. - Jerzy Stefański, Liturgia dla każdego, Lublin 2010. - Bogusław Nadolski, Wprowadzenie do liturgii, Kraków 2004. Rupert Berger, Eucharystia – święto wspólnoty, Kraków 2011. - Rinaldo Falsini, Gesty i słowa Mszy Świętej aby lepiej rozumieć, Kraków 2012.

1. Liturgia – leitos + ergon pochodzi z codziennego języka greckiego „leitos” - publiczny, dot. życia społecznego „ergon” - służba, praca Liturgia to służba ludowi. Liturgia to służba ludowi. Starożytni chrześcijanie nie posługiwali się słowem „liturgia” dla oznaczenia swoich zgromadzeń, ale nazywali je: „łamaniem chleba” (Dz 2,42; 20,7; 1Kor 10,16), „wieczerza Pańską” (1Kor 11,20) czy „dziękczynieniem” – eucharistia (Didache, św. Justyn) Starożytni chrześcijanie nie posługiwali się słowem „liturgia” dla oznaczenia swoich zgromadzeń, ale nazywali je: „łamaniem chleba” (Dz 2,42; 20,7; 1Kor 10,16), „wieczerza Pańską” (1Kor 11,20) czy „dziękczynieniem” – eucharistia (Didache, św. Justyn)

Do liturgii zaliczamy: - Sakramenty - Sakramentalia (egzorcyzmy, poświęcenia, błogosławieństwa) - Liturgię Godzin - Celebracje roku liturgicznego Liturgia nie wyczerpuje całej działalności Kościoła (por. KL 9). Poza liturgią istnieją jeszcze nabożeństwa (łac. pia exercitia - pobożne ćwiczenia). Nabożeństwa to inna forma pobożności. Kościół naucza, że nabożeństwa winny być tak uporządkowane, by zgadzały się z liturgią, z niej wypływały i do niej prowadziły (por. KL 13).

2. Liturgia – szczególnie sakramenty – to uprzywilejowane „miejsce” spotkania Boga z człowiekiem i ludzi między sobą. Liturgia to teologia przełożona na język praktyki. Lex orandi – lex credendi W Kościele nie ma ważniejszej sprawy niż świętowanie liturgii, sakramentów.

„W Kościele Bożym nie ma nic świętszego, nic pożyteczniejszego, nic znamienitszego czy bardziej Boskiego nad Sakramenty święte ustanowione przez Chrystusa Pana dla zbawienia rodzaju ludzkiego.” (Ryt. Rzym. Tyt. I, r. 1) „Liturgia jest szczytem, do którego zmierza działalność Kościoła, i jednocześnie jest źródłem, z którego wypływa cała jego moc.” (KL 10)

3. Liturgia to przede wszystkim uświęcające działanie Boga na człowieka i odpowiedź człowieka, ale zawiera w sobie również element wspólnoto-twórczy.

BÓG CZŁOWIEK Sakramenty to nie nagroda za dobre zachowanie!

4. Sakramenty to „coś” więcej niż robimy czy widzimy. „…gdy ktoś chrzci, sam Chrystus chrzci.” (KL 7) Podmiotem działania liturgii jest Chrystus cały, tzn. Głowa i Ciało, czyli Kościół. Potrzeba poczucia sacrum, misterium Potrzeba posłuszeństwa przepisom liturgicznym Kościoła

5. Każda pojedyncza czynność liturgiczna (sakrament) nie należy do kapłana, ani do konkretnej wspólnoty, lecz do Kościoła. Liturgia to czyn całego Ludu Bożego, a nie tylko „wybranych” członków. Każdy wierzący jest wezwany do świadomego i czynnego udziału w liturgii. Niebezpieczeństwa: - rutyna - przywłaszczanie sobie sakramentów

6. W świętowaniu sakramentów występuje ogromne bogactwo przedmiotów, znaków i symboli, werbalnych i pozawerbalnych środków ekspresji, dlatego potrzeba: – mistagogii, – troski o prawdziwość znaków i gestów a jednocześnie o ich prostotę i skromność, – troski o porządek, – troski o piękno liturgii.

7. Sakramenty to nie wydarzenia jednorazowe – to wydarzenia zbawcze, które mają swój początek w celebracji liturgicznej, ale na niej się nie kończą. To skuteczna obietnica obecności Boga w życiu człowieka.

Znaczenie liturgii w życiu Kościoła, wspólnoty parafialnej, życiu osobistym? „Liturgia jest szczytem, do którego zmierza działalność Kościoła, i jednocześnie jest źródłem, z którego wypływa cała jego moc.” (KL 10) Niemożliwe jest budowanie Kościoła, parafii, rodziny czy życia osobistego bez celebracji liturgii. Liturgia daje dostęp do żywego źródła łaski, którym jest sam Chrystus.

Koniecznie trzeba przeczytać: - Ogólne wprowadzenie do Mszału rzymskiego (z trzeciego wydania) + Wskazania Episkopatu Polski z 9.03.2005 r. - Episkopat Polski, Modyfikacja instrukcji w sprawie formacji i sposobu wykonywania posługi nadzwyczajnych szafarzy Komunii świętej z dnia 18.10.2006 r. - Kongregacja Kultu Bożego i Dyscypliny Sakramentów, Instrukcja Redemptionis Sacramentum. O tym, co należy zachowywać, a czego unikać w związku z Najświętszą Eucharystią z 25.03.2004 r.

Teologia zgromadzenia liturgicznego Podział funkcji w liturgii ks. Andrzej Hoinkis

Kościół – gr. ekkesia – zgromadzenie * W ST Bóg wybiera i gromadzi swój lud – wydarzenie spod góry Horeb * Chrystus gromadzi rozproszone dzieci Boże * Apokalipsa to wizja Kościoła – zgromadzenia wszystkich wokół Tronu i Baranka

W każdym wprawdzie czasie i w każdym narodzie miły jest Bogu, ktokolwiek się Go lęka i postępuje sprawiedliwie (por. Dz 10,35), podobało się jednak Bogu uświęcić i zbawiać ludzi nie pojedynczo, z wykluczeniem wszelkiej wzajemnej między nimi więzi, lecz uczynić z nich lud, który by Go poznawał w prawdzie i zbożnie Mu służył.  (KK 9)

Chrystus Pan, Kapłan wzięty spośród ludzi, nowy lud „uczynił królestwem i kapłanami Bogu i Ojcu swemu”. Ochrzczeni bowiem poświęcani są przez odrodzenie i namaszczenie Duchem Świętym, jako dom duchowy i święte kapłaństwo, aby przez wszystkie właściwe chrześcijaninowi uczynki składać ofiary duchowe i głosić moc Tego, który wezwał ich z ciemności do swego prawdziwego świata. Toteż wszyscy uczniowie Chrystusowi, trwając w modlitwie i chwaląc wspólnie Boga, samych siebie składać mają na ofiarę żywą, świętą, miłą Bogu, wszędzie mają głosić świadectwo o Chrystusie, a tym którzy się tego domagają, zdawać sprawę z nadziei życia wiecznego, która jest w nich. (KK 10)

Czynności liturgiczne nie są czynnościami prywatnymi, lecz kultem Kościoła, będącego „sakramentem jedności”, a Kościół to lud święty, zjednoczony i zorganizowany pod zwierzchnictwem biskupów. Dlatego czynności liturgiczne należą do całego Ciała Kościoła, uwidoczniają je i na nie oddziałują. Poszczególnych natomiast jego członków dosięgają w różny sposób, zależnie od stopnia święceń, urzędów i czynnego udziału. (KL 26) Zatem uczestnictwo wiernych w liturgii wynika z: - natury liturgii - sakramentu chrztu

„Duszpasterze niech zabiegają gorliwie i cierpliwie o liturgiczne wychowanie przez czynny udział wiernych, tak wewnętrzny jak i zewnętrzny, stosownie do ich wieku, stanu, rodzaju życia i stopnia kultury religijnej, spełniając w ten sposób jeden z głównych obowiązków wiernego szafarza Bożych tajemnic.” (KL 19) „W odprawianiu liturgii każdy spełniający swą funkcję, czy to duchowny, czy świecki, powinien czynić tylko to i wszystko to, co należy do niego z natury rzeczy i na mocy przepisów liturgicznych.” (KL 28)

Przymioty uczestnictwa wiernych w liturgii: 1. Świadome (KL 11,14,48,79) - zakłada poznanie Kościoła, podstawowych znaków, pojęć i słów wypowiadanych w liturgii; - zakłada znajomość tego, co oznacza akt liturgiczny; - oznacza potrzebę dopowiedzi na Boże wezwanie w życiu codziennym 2. Czynne (KL 11,14,19,27,30,41,48,…) „Celem wzmożenia czynnego uczestnictwa należy pobudzać wiernych do wykonywania aklamacji, odpowiedzi, psalmów, antyfon, pieśni, jak również czynności czy gestów oraz przybierania właściwej postawy ciała. W odpowiednim czasie należy zachować także pełne milczenie” (KL 30).

Przymioty uczestnictwa wiernych w liturgii: 2. Czynne (KL 11,14,19,27,30,41,48,…) c.d. - zewnętrzne – słowa, gesty czynności, postawy ciała - wewnętrzne – uwaga umysłu, uczucia „serca”, współpraca z łaską Bożą - pełne czci milczenie 3. Pełne (KL 14,21,41) - uświęcenie człowieka - uwielbienie Boga - zjednoczenie z Bogiem we wspólnocie

Funkcje i posługi we Mszy św. I. Funkcje wynikające ze świeceń: - biskup, który przewodniczy celebracji Eucharystii (osobiście lub przez prezbiterów) - prezbiter, który na mocy święceń posiada w Kościele władzę składania Ofiary w osobie Chrystusa - diakon na mocy święceń zajmuje pierwsze po prezbiterze miejsce wśród tych, którzy pełnią posługę w celebracji Eucharystii

II. Funkcje Ludu Bożego: Podczas sprawowania Mszy wierni tworzą świętą społeczność, lud nabyty przez Boga i królewskie kapłaństwo, aby dziękować Bogu, składać w ofierze niepokalaną Hostię, nie tylko przez ręce kapłana, lecz także razem z nim, i uczyć się ofiarowania samych siebie. Niech się tedy starają okazywać to przez głęboką pobożność i miłość względem braci uczestniczących w tej samej celebracji. Niechaj się też wystrzegają wszelkiego indywidualizmu i podziału, pamiętając o tym, że mają wspólnego Ojca w niebie i że wobec tego wszyscy wzajemnie dla siebie są braćmi. (OWMR 95)

Niech tworzą jedno ciało, kiedy słuchają słowa Bożego, czy też biorą udział w modlitwach i w śpiewie, a szczególnie kiedy wspólnie składają ofiarę i wspólnie przystępują do stołu Pańskiego. Jedność tę pięknie ukazuje wspólne zachowywanie tych samych gestów i postaw ciała. (OWMR 96) Niech zatem wierni z radością służą Bożemu ludowi, ilekroć się ich zaprasza do pełnienia jakiejś szczególnej posługi lub funkcji liturgicznej. (OWMR 97)

Szczególne funkcje liturgiczne I. Posługa ustanowionych akolitów i lektorów: - Akolita jest ustanowiony po to, aby usługiwał przy ołtarzu oraz pomagał kapłanowi i diakonowi. Przede wszystkim ma przygotowywać ołtarz i naczynia liturgiczne oraz w razie potrzeby rozdawać wiernym Komunię, której jest szafarzem nadzwyczajnym - Lektor jest ustanowiony do wykonywania czytań z Pisma świętego, z wyjątkiem Ewangelii. Może on podawać intencje modlitwy powszechnej, a gdy nie ma psałterzysty, może również wykonać psalm między czytaniami.

Szczególne funkcje liturgiczne c.d. II. Pozostałe funkcje: - Gdy nie ma ustanowionego akolity, do posługiwania przy ołtarzu oraz do pomocy kapłanowi i diakonowi mogą być upoważnieni świeccy ministranci, którzy noszą krzyż, świece, kadzielnicę, chleb, wino, wodę lub też zostają wyznaczeni do rozdzielania Komunii świętej jako szafarze nadzwyczajni. - Gdy nie ma ustanowionego lektora, do wykonywania czytań z Pisma świętego winny być upoważnione inne osoby świeckie, nadające się do pełnienia tej funkcji i starannie przygotowane, ażeby wierni, słuchając natchnionych czytań, przejęli się żywą miłością Pisma świętego

Szczególne funkcje liturgiczne c.d. II. Pozostałe funkcje c.d.: - psałterzysta; - zespół śpiewaków lub chór; - kantor; - dyrygent chóru; - zakrystianin; - komentator; - ci, którzy zbierają ofiary w kościele; - etc.

Cytaty z dokumentu Episkopatu Polski Modyfikacja instrukcji w sprawie formacji i sposobu wykonywania posługi nadzwyczajnych szafarzy Komunii świętej z dnia 18.10.2006 r. Skróty i pokreślenia – ks. Andrzej Hoinkis

Posługa podczas Mszy świętej  Nadzwyczajny szafarz pomaga w rozdawaniu Komunii św., gdy przystępuje do niej większa liczba wiernych przy braku szafarzy, albo gdy szafarze ci są zajęci innymi czynnościami duszpasterskimi lub gdy udzielanie Komunii św. utrudnia im stan zdrowia albo podeszły wiek. Poza przypadkami choroby lub niedołężności odprawiający kapłan, a także koncelebransi, nie mogą wyręczać się posługą pomocników, sami nie rozdzielając Komunii św.  Liczba nadzwyczajnych szafarzy Komunii świętej zależeć powinna od wielkości parafii i ilości odprawianych Mszy świętych. Nadzwyczajny szafarz powinien usługiwać zasadniczo podczas jednej Mszy św. w ciągu dnia i mieć możliwość zastępstwa w wypadku choroby lub wyjazdu poza parafię.  […] Nadzwyczajni szafarze Komunii św. ubrani w alby, zajmują miejsce w prezbiterium lub tam, gdzie znajdują się inne osoby pełniące funkcje liturgiczne. W żadnym przypadku nadzwyczajni szafarze nie powinni podczas Mszy św. znajdować się w zakrystii. 

Ogólne wprowadzenie do Mszału Rzymskiego postanawia w p Ogólne wprowadzenie do Mszału Rzymskiego postanawia w p. 162: "W rozdawaniu Komunii świętej mogą kapłanowi pomagać inni obecni prezbiterzy. Jeśli ich nie ma, a liczba przystępujących jest znaczna, kapłan może wezwać do pomocy szafarzy nadzwyczajnych […]. Liturgiczną funkcję nadzwyczajny szafarz Komunii św. wykonuje w następujący sposób: Po przyjęciu Ciała i Krwi Pańskiej kapłan podaje Komunię św. nadzwyczajnemu szafarzowi. Wypada, aby udzielił mu jej pod obiema postaciami przez zanurzenie albo przez bezpośrednie picie z kielicha. Następnie podaje nadzwyczajnemu szafarzowi naczynie z komunikantami i razem z nim przystępuje do rozdzielania Komunii św. W przypadku rozdzielania Komunii św. również z naczynia znajdującego się w tabernakulum przynosi je na ołtarz prezbiter w czasie śpiewu Baranku Boży, wyjątkowo czyni to nadzwyczajny szafarz. Nadzwyczajny szafarz ukazuje każdemu z przyjmujących Komunię św. "ukazuje nieco uniesioną Hostię, mówiąc: Ciało Chrystusa. Przystępujący do Komunii świętej odpowiada: Amen i przyjmuje Najświętszy Sakrament do ust lub, jeśli jest to dozwolone, na dłoń" (OWMR nr 161). 

Po zakończeniu udzielania Komunii św Po zakończeniu udzielania Komunii św. kapłan i pomocnik wracają do ołtarza. Kapłan zanosi puszkę z Najświętszym Sakramentem do tabernakulum, po czym wraca do ołtarza i puryfikuje pateny i kielich. Jedynie w wyjątkowych wypadkach świecki pomocnik zanosi puszkę z Najświętszym Sakramentem do tabernakulum, wówczas przed zamknięciem drzwiczek przyklęka na jedno kolano, następnie wraca na swoje miejsce. Jeśli zachodzi potrzeba, puryfikuje palce w naczyńku stojącym obok tabernakulum lub na kredensie.  Nadzwyczajny szafarz może pomóc kapłanowi również podczas rozdawania Komunii św. pod obiema postaciami […]. Zgodnie z zasadą podziału funkcji w zgromadzeniu liturgicznym nadzwyczajny szafarz Komunii św. nie powinien pełnić innych posług liturgicznych, np. lektora, komentatora itp. Inną funkcję może pełnić wyjątkowo, gdy brak właściwych osób i ich czynności musiałby wykonać odprawiający kapłan.