Praca terapeutyczna z dzieckiem w przedszkolu i uczniem w kl. I-III Urszula Mielczarek mielczarek@womczest.edu.pl

Kierunki polityki oświatowej państwa: Wspieranie rozwoju dziecka młodszego w związku z obniżeniem wieku realizacji obowiązku szkolnego

Praca terapeutyczna rozpoczyna się od rozpoznania indywidualnych potrzeb rozwojowych i edukacyjnych uczniów, oraz ich możliwości psychofizycznych, ze szczególnym zwróceniem uwagi na gotowość dziecka do podjęcia nauki czytania, pisania , matematyki, a także od rozpoznania ryzyka specyficznych trudności w uczeniu się. Czyli od: Identyfikacji trudności rozwojowych i edukacyjnych.

Proces terapeutyczny w przedszkolu, obejmuje; Obserwację pedagogiczną zakończoną analizą i oceną gotowości dziecka do podjęcia nauki w szkole (diagnoza pedagogiczna)

Dzieci mogą funkcjonować w szkole, gdy ich możliwości są odpowiednie do wymagań stawianych przez szkołę czyli osiągnęły „dojrzałość szkolną”. Dojrzałość szkolna związana jest z ogólną prawidłowością rozwojową: jednostka musi do „czegoś” dojrzeć, aby tego „czegoś mogła się nauczyć” (Matczak A. 2003); Przetacznik-Gierowska M., Makiełło-Jarża G. 1985; Żebrowska M. 1980).

Klasyczna definicja dojrzałości szkolnej Stefana Szumana: dojrzałość szkolna to taki poziom rozwoju fizycznego, psychicznego i społecznego, który czyni dziecko wrażliwym i podatnym na systematyczną naukę w klasie I szkoły podstawowej (Żebrowska M. 1980 str. 513).

obserwacja pedagogiczna

Obserwacja kończy się diagnozą pedagogiczną Diagnoza pedagogiczna to proces gromadzenia i systematyzowania informacji o uczniu, ma na celu rozpoznanie i dokonanie oceny poziomu rozwoju wiedzy i umiejętności ucznia Diagnoza pedagogiczna pozwala wyłonić nauczycielowi uczniów z trudnościami dydaktycznymi w nauce szkolnej, ze szczególnym uwzględnieniem rozwoju funkcji percepcyjno-motorycznych odpowiadających za proces nauki czytania i pisania, ocenić umiejętności matematyczne czyli dokonać diagnozy przyczyn niepowodzeń szkolnych

Proces terapeutyczny w szkole i placówce w szczególności obejmuje; II. klasach I-III szkoły podstawowej – obserwacje i pomiary pedagogiczne, a także stosowanie innych metod mających na celu rozpoznanie u uczniów ryzyka wystąpienia specyficznych trudności w uczeniu się,

Symptomy ryzyka dysleksji: Motoryka mała Motoryka duża Koordynacja wzrokowo-ruchowa Funkcje wzrokowe Funkcje słuchowo-językowe Lateralizacja Orientacja w schemacie ciała i przestrzeni Orientacja w czasie Czytanie i pisanie

Wiek niemowlęcy (0 – 2 r.ż) i poniemowlęcy (2 – 3 r.ż) Motoryka duża – rozwój ruchowy całego ciała dzieci nie raczkują lub mało raczkują, później zaczynają siadać, chodzić i biegać ponieważ mają trudności z utrzymaniem równowagi, a w efekcie z automatyzacją chodu Minimalne dysfunkcje neurologiczne np. obniżony tonus mięśniowy, utrzymujące się pierwotne odruchy wrodzone, które powinny zaniknąć do końca pierwszego roku życia.

Motoryka mała – rozwój ruchowy rąk mała zręczność manualna; nieporadność podczas wykonywania czynności samoobsługowych (mycie rąk, ubieranie się, jedzenie łyżeczką); niska sprawność podczas zabaw manipulacyjnych m.in. budowanie z klocków;

Rozwój grafomotoryczny (funkcje wzrokowe oraz koordynacja wzrokowo – ruchowa) niechęć do rysowania w wieku 2 lat nie naśladują rysowania linii w wieku 2 l i 6 m nie potrafią naśladować kierunku poziomego i pionowego w wieku 3 lat nie umieją narysować koła

Rozwój mowy później niż w 1 r.ż. wypowiadają pierwsze słowa; później niż w wieku 2 lat wypowiadają proste zdania; później niż w wieku 3 lat wypowiadają zdania złożone;

Wiek przedszkolny (3 – 5 r. ż.) Motoryka duża: niska sprawność w zakresie ruchów całego ciała słabo biega, jest niezdarne, nie lubi zabaw ruchowych, ma kłopoty z utrzymaniem równowagi ciała podczas np. chodzenia po linii krawężnika z trudem też uczy się jeździć na rowerku trzykołowym lub hulajnodze,

Motoryka mała: mała sprawność ruchowa rąk trudności i niechęć do wykonywania czynności samoobsługowych (zapinanie małych guzików, wiązanie sznurowadeł) trudności napotykane podczas zabaw manipulacyjnych (nawlekanie korali, nieprawidłowy chwyt ołówka)

Koordynacja wzrokowo – ruchowa i funkcje wzrokowe: trudności podczas budowania z klocków, układania puzzli, składania obrazka z części wg wzoru niechęć do rysowania, rysunki bogate treściowo lecz prymitywne w formie, nie umie narysować koła jako 3 – latek, kwadratu i krzyżyka jako 4 – latek, trójkąta jako 5 – latek.

Lateralizacja: dziecko do końca wieku przedszkolnego używa na zmianę raz jednej, raz drugiej ręki (brak dominacji strony ciała) Orientacja w schemacie ciała i w przestrzeni: z końcem wieku przedszkolnego myli prawą i lewą stronę własnego ciała (ręka, noga, oko) oraz otaczającej je przestrzeni (prawa, lewa strona).

Funkcje językowe: opóźniony rozwój mowy, nieprawidłowa artykulacja głosek, trudności z wypowiadaniem niezbyt złożonych wyrazów, z budowaniem wypowiedzi, trudności z zapamiętywaniem nazw, szczególnie ułożonych w sekwencje (nazw pór roku, pór dnia, nazwy posiłków) trudności z zapamiętaniem krótkich wierszyków i piosenek; z analizą sylabową słów, wskazywaniem rymujących się wyrazów i tworzeniem rymowanek

Ćwiczenia w dostrzeganiu podobieństw słów. Rymy Dobieranie rymowanych nazw na podstawie obrazków. Tworzenie rymów w zdaniu. Tworzenie rymów do słów w izolacji. Kilka przykładów:

Zagadki rymowane Rzucana, kopana i zawsze lubiana …………………… Żółte i białe, w skorupce całe…………………………. Domek dla ryby, z wody i szyby………………………. Potrzebna do picia, konieczna do mycia………………..

Pokazuje daty, przypomina komu dać kwiaty………….. Powstaje w fabryce, gdzie są pszczółki robotnice……….. Wygląda z kieszonki, potrzebna do nosa, obetrze ci oczy, gdy ugryzie osa……………… Dyń, dyń, dyń, dzeń, dzeń, dzeń, wożę ludzi cały dzień………………..

Nosi je zimą dorosły i malec, raz mają pięć palców, a raz jeden palec……………………. Są do biegu, na łyżwy, są tez i na narty, maszerują do szewca, gdy obcas jest zdarty………………. Na każdej głowie po kilka tysięcy, te z warkoczami mają ich najwięcej……………………..

Zabawa w rymy czyli połam sobie język Spadł bąk na strąk, a strąg na pąk. Pękł pąk, pękł strąk, a bąk się zląkł. Kurkiem kranu kręci kruk, kroplą tranu, brudząc bruk, A przy kranie, robiąc pranie, królik gra na fortepianie. Na peronie w Poroninie pchła pląsała po pianinie. Przytupnęła, podskoczyła i pianino przewróciła.

Symptomy wystąpienia ryzyka dysleksji 6-7 rok życia

Klasa „0” (6 – 7 r.ż.) Motoryka duża - sprawność ruchowa całego ciała: dziecko słabo biega i skacze,; ma trudności z utrzymaniem równowagi, gdy stoi na jednej nodze i chodzi po linii, z uczeniem się jazdy na nartach, łyżwach, rowerze, hulajnodze;

Motoryka mała – sprawność ruchowa rąk: dziecko ma trudności z wykonywaniem precyzyjnych ruchów w zakresie samoobsługi (np.: zawiązywaniem sznurowadeł, używaniem łyżki i widelca, wycinaniem); trudności z opanowaniem prawidłowych nawyków ruchowych podczas rysowania i pisania, np. dziecko pomimo wielu ćwiczeń niewłaściwie trzyma ołówek w palcach, w niewłaściwym kierunku kreśli linie pionowe (od dołu do góry) i poziome (od prawej do lewej);

Koordynacja wzrokowo – ruchowa: trudności z rzucaniem i chwytaniem piłki; trudności z rysowaniem rombu, odtwarzaniem złożonych figur geometrycznych , z rysowaniem szlaczków

Rysowanie szlaczków jest dobrym przygotowaniem do nauki pisania Rysowanie szlaczków na tyle ćwiczy rączkę dziecka, że w znacznym stopniu ułatwia naukę pisania liter, mieszczenie się w linijkach. Automatyzację pisania osiąga się po około czterech latach ćwiczeń Dzieci mające zbyt słaby nacisk ołówka na kartkę powinny rysować i pisać bardzo miękkim ołówkiem, a malować mazakami (flamastrami) i jak zwykle, należy je chwalić za pokonywanie trudności

Funkcje językowe: wadliwa wymowa, przekręcanie trudnych wyrazów (przestawianie głosek i sylab, asymilacje głosek, np. sosa lub szosza); błędy w budowaniu wypowiedzi, błędy gramatyczne, trudności z poprawnym używaniem wyrażeń przyimkowych, wyrażających stosunki przestrzenne: nad – pod, za – przed, wewnątrz – na zewnątrz. trudności z różnicowaniem podobnych głosek (np. z – s, b – p, k – g) w porównywanych słowach typu: kosa – koza lub tzw. sztucznych – pseudowyrazach : resa – reza,

mylenie nazw zbliżonych fonetycznie, trudności z zapamiętywaniem wiersza, piosenki, więcej niż jednego polecenia w tym samym czasie, trudności z zapamiętywaniem nazw; trudności z zapamiętywaniem materiału uszeregowanego w serie i sekwencje (dni tygodnia, pory roku, kolejne posiłki), sekwencje czasowe (wczoraj – dziś – jutro ) i sekwencje cyfr (szeregów 4 – cyfrowych);

Funkcje wzrokowe: trudności z wyróżnieniem elementów z całości, a także z ich układaniem w całość np.: podczas budowania z klocków – według wzoru, trudności z wyodrębnieniem szczegółów różniących dwa obrazki, z odróżnianiem kształtów podobnych (np.: liter m – n , l – ł –t), lub identycznych, lecz inaczej położonych w przestrzeni (np.: liter p –g – d – b).

Lateralizacja: obserwujemy brak ustalenia ręki dominującej; dziecko nadal jest oburęczne; Orientacja w schemacie ciała i przestrzeni: trudności ze wskazywaniem na sobie prawej – lewej części ciała (np. prawa i lewa ręka, noga, ucho); trudności z określeniem kierunku na prawo i na lewo od siebie (np. droga na prawo, drzwi na lewo); orientacja w czasie – zaburzenia dotyczące trudności z określaniem pory roku, dnia, tygodnia;

Wiek szkolny (klasa I – III)

Motoryka duża - sprawność ruchowa całego ciała: niechętnie uczestniczy w zabawach ruchowych i lekcjach w – f, ponieważ ma trudności z wykonywaniem niektórych ćwiczeń np. układów gimnastycznych; Motoryka mała - sprawność ruchowa rąk: dziecko nie opanowało w pełni czynności samoobsługowych związanych z ubieraniem się, myciem i jedzeniem (nożem i widelcem)

Koordynacja wzrokowo – ruchowa: niechęć do rysowania i pisania; zbyt silny nacisk ołówka na kartkę, co wpływa na zwiększoną męczliwość; trudności z rysowaniem szlaczków w liniaturze zeszytu i odtwarzaniem złożonych figur geometrycznych; dziecko „brzydko” rysuje – rysunek nieadekwatny do wieku życia; pismo niestaranne – nie mieści się w liniaturze zeszytu, zagina rogi kartki podczas pisania, pisze wolno;

wolne tempo nazywania szeregu podstawowych obrazków; Funkcje językowe: trudności z pamięcią fonologiczną (dni tygodnia, pory roku, nazwy kolejnych posiłków) i sekwencyjną (wczoraj – dziś – jutro, szeregi 4 – cyfrowe); trudności z szybkim wymienianiem nazw np. wszystkich znanych owoców, szeregu słów; wolne tempo nazywania szeregu podstawowych obrazków; trudności z zapamiętywaniem i nazywaniem liter alfabetu, cyfr; trudności z zapamiętaniem tabliczki mnożenia;

Czytanie: dziecko czyta bardzo wolno – prymitywna technika na etapie głoskowania i sylabizowania z wtórną syntezą słowną, ale popełnia nieliczne błędy; dziecko czyta bardzo szybko, ale z wieloma błędami, które wynikają z tego, że domyśla się treści czytanego tekstu na podstawie kontekstu ; niewłaściwe i słabe rozumienie tekstu;

Pisanie: pisanie liter i cyfr zwierciadlanie; trudności z zapamiętywaniem kształtu liter rzadziej występujących ; mylenie liter podobnych pod względem kształtu (l – ł – t, m – n); mylenie liter identycznych, lecz inaczej położonych w przestrzeni (p – b – d – g); popełnianie błędów podczas przepisywania tekstu, pisanie od strony prawej do strony lewej;

mylenie liter – odpowiedników głosek zbliżonych fonetycznie np mylenie liter – odpowiedników głosek zbliżonych fonetycznie np. z – s, w – f, d – t, k – g; trudności z zapisywaniem zmiękczeń, myleniem głosek i – j, głosek nosowych ą – om – on, ę – em – en; nagminne opuszczanie, dodawanie, przestawianie, podwajanie liter i sylab; pisanie wyrazów bezsensownych; nasilone trudności podczas pisania ze słuchu;

używa błędnych sformułowań pod względem gramatycznym; ma trudności z poprawnym stosowaniem wyrażeń przyimkowych: nad- pod, za –przed, wewnątrz, na zewnątrz; Wykazuje trudności z różnicowaniem podobnych głosek (np. z-s, b-p; k-g), czyli zaburzenia słuchu fonemowego, dlatego też nie potrafi wykonać zadania takiego jak

porównywanie paronimów (par wyrazów różniących się jedną głoską) oraz myli nazwy zbliżone fonetycznie; ma zaburzenia słuchu fonematycznego, a zatem oprócz trudności z różnicowaniem głosek ma również trudności z dokonywaniem operacji analizy, syntezy, opuszczania, dodawania, zastępowania, przestawiania na takich cząstkach fonologicznych jak; logatomy, czyli cząstki słów, sylaby, głoski

Orientacja w schemacie ciała i przestrzeni Dziecko; ma trudności ze wskazywaniem na sobie części ciała i określaniem ich terminami; prawe-lewe, wykazuje trudności z określeniem położenia przedmiotów względem siebie ( na prawo, na lewo od siebie, np. droga na prawo, z kolei drzwi na lewo); zdarza się, że pisze litery i cyfry zwierciadlane i /lub zapisuje wyrazy od prawej do lewej strony; myli wyrazy: od i do, litery p-b-d-g: m- w: n-u

Orientacja w czasie Dziecko: ma trudności na przykład z określaniem pory roku, dnia, czasu na zegarze

Poziom graficzny pisma Związany z opóźnieniem rozwoju ruchowego o koordynacji wzrokowo-ruchowej Nieprawidłowe trzymanie narzędzia graficznego (ołówka, pióra) Nadmierne ściskanie pióra podczas pisania oraz nieprawidłowy nacisk pióra na papier

Wolne tempo pisania, szybkie meczenie się ręki Niekształtne litery Nieprzestrzeganie liniatury Nieprawidłowe łączenie liter Mało czytelne pismo

Współwystępowanie wielu wymienionych objawów u jednego dziecka pozwala na stwierdzenie, że mamy do czynienia z dzieckiem ryzyka dysleksji czyli występuje potrzeba objęcia ucznia pracą terapeutyczną

Na co zwrócić uwagę w pracy bieżącej z dzieckiem? uczenie metodą „małych kroków”; Sprawdzanie dokładności i poprawności wykonywanych poleceń Zainteresowanie dziecka tym, czego się uczy chętnie, co jest mu bliskie Prowadzenie nauki przez ruch i zabawę

wielokrotne powtarzanie i utrwalanie przyswajanego materiału; Pracę twórczą z dzieckiem, Stosowanie wzmocnień podczas nauki, Stosowanie uczenia wielozmysłowego, Stosowanie mnemotechnik- sposobów szybszego zapamiętywania, ćwiczeń koncentracji uwagi i rozwijania wyobraźni- np.: Rymowanki mnemotechniczne, np.: uje się nigdy nie kreskuje, bo się dostaje dwóje, Jaskółka piszemy Ó, bo robi kółka itd…..

Praca terapeutyczna realizowana jest w trakcie pracy bieżącej z uczniem oraz w formach pomocy psychologiczno-pedagogicznej: Zajęć rozwijających uzdolnienia; Zajęć specjalistycznych: korekcyjno-kompensacyjnych, logopedycznych, socjoterapeutycznych oraz innych zajęć o charakterze terapeutycznym; Porad i konsultacji

Praca bieżąca z dzieckiem dotyczy indywidualizacji nauczania oraz dostosowania wymagań edukacyjnych do indywidualnych potrzeb rozwojowych i edukacyjnych oraz możliwości psychofizycznych ucznia RODN "WOM" w Częstochowie 2017-03-30

Nadrzędnym celem pracy terapeutycznej jest stworzenie możliwości wszechstronnego rozwoju umysłowego, psychicznego i społecznego dzieciom z utrudnieniami rozwojowymi, rozwoju na miarę ich możliwości, w takim stopniu, aby zapewnić dziecku prawidłowe funkcjonowanie w sytuacjach szkolnych.

Cele operacyjne Stymulowanie, usprawnianie, korygowanie i kompensowanie braków w rozwoju funkcji psychomotorycznych, biorących udział w procesie czytania, pisania, liczenia i innych umiejętności szkolnych czyli: - funkcji kinestetyczno – ruchowych, - funkcji wzrokowych i orientacyjnych, - funkcji słuchowych; - funkcji słownych - funkcji poznawczych, procesów intelektualnych

Wyrównywanie braków w wiadomościach i umiejętnościach szkolnych a szczególnie w zakresie czytania, pisania, liczenia; 3. Eliminowanie negatywnych emocjonalnych, społecznych, motywacyjnych i osobowościowych skutków trudności w nauce poprzez oddziaływania psychoterapeutyczne

3 aspekty pracy terapeutycznej:

Działanie psychoterapeutyczne -wzmacniające uspokajające, aktywizujące dziecko do nauki, kształtujące prawidłowe postawy, wyzwalające zainteresowanie nauką, zapewniające możliwości odnoszenia sukcesów, eliminujące zagrożenia związane z negatywnymi ocenami, pozwalające na odreagowanie napięć i lęków i zapewniające dobre samopoczucie, poczucie pewności siebie, własnej wartości, zaspokajające potrzeby bezpieczeństwa, akceptacji, uznania, podwyższające samoocenę i samoakceptację.

w sferze rozwoju ruchowego: Działania psychokorekcyjne Stymulowanie, korygowanie i kompensowanie zaburzeń funkcji percepcyjno-motorycznych: w sferze rozwoju ruchowego: sprawności i koordynacji ruchowej, ruchowo – wzrokowo – ruchowej, sprawności manualnej w zakresie zaburzonego napięcia mięśniowego, precyzji, tempa, koordynacji wzrokowo – ruchowej i sprawności grafomotorycznej;

W sferze wzrokowej: spostrzegania kształtów, stałości spostrzegania, spostrzegania figur w tle, dostrzegania różnic i podobieństw , orientacji przestrzennej na podstawie materiału konkretnego, geometrycznego i literowego; usprawnianie analizatora wzrokowego, ćwiczenia pamięci wzrokowej, usprawnianie analizy i syntezy wzrokowej

w sferze słuchowej: wrażliwości słuchowej, poczucia rytmu, słuchu fonematycznego, ćwiczenia pamięci słuchowej, analizy i syntezy słuchowej, wzbogacanie słownika czynnego i biernego

Działania psychodydaktyczne Wyrównywanie braków i trudności w wiadomościach i umiejętnościach szkolnych: w zakresie czytania i pisania liter, sylab, wyrazów i zdań: eliminowania błędów ortograficznych, typowych dla zaburzeń percepcji wzrokowej i słuchowej; poprawianie techniki i tempa czytania i pisania; -doskonalenie poprawności wypowiedzi, kompetencji komunikacyjnych, utrwalanie zasad ortograficznych

w zakresie uczenia się matematyki : operacyjnego rozumowania, liczenia, opanowania pojęć zawartych w podstawie programowej; w zakresie innych trudności występujących na lekcjach z różnych przedmiotów, a wynikających z zaburzeń funkcji percepcyjno - motorycznych

Ważniejsze od programu jest DZIECKO! Na początku może się głównie bawić, może pracować nieco wolniej, ale jeżeli w zabawie opanuje podstawy nauki, to nadrobi „czasowe” opóźnienia i jak burza pójdzie do przodu.

Pamiętajmy, że każde dziecko: jest inne jest wartością jest jak nieoszlifowany kryształ. To od nas nauczycieli zależy, jaki szlif nadamy tym kryształom! Niech błyszczą różnym, ale zawsze pięknym blaskiem, Starajmy się więc nie zaburzyć struktury kryształów, aby mogły po szlifie przez nas nadanym świecić swoim blaskiem.

Urszula Mielczarek mielczarek@womczest.edu.pl Dziękuję za uwagę Urszula Mielczarek mielczarek@womczest.edu.pl