polityka otwartego dostępu Piotr Kępski Departament Innowacji i Rozwoju MNiSW Poznań, 8 grudnia 2016 r. ul. Hoża 20 \ ul. Wspólna 1/3 \ 00-529 Warszawa \ tel. +48 (22) 529 27 18 \ fax +48 (22) 628 09 22 www.nauka.gov.pl

Plan prezentacji Otwarty dostęp a komunikacja naukowa Otwarty Dostęp i Otwarta Nauka – nowy paradygmat Obawy, stereotypy i problemy Otwarty Dostęp – definicje Stanowisko KE i perspektywa polityczna Inicjatywy w Polsce Rekomendacje MNiSW / Polityka Otwartego Dostępu Przydatne informacje i źródła

Otwarty dostęp a komunikacja naukowa Otwarty Dostęp i Otwarta Nauka jest na wielu uczelniach światowych traktowany jako element komunikacji naukowej (Science Communication) W takim ujęciu otwieranie publikacji/wyników badań naukowych służy nauce i naukowcom, ponieważ: Pokazuje obywatelom, że naukowcy coś konkretnego tworzą a nie tylko wydają pieniądze podatnika na nieokreślone „projekty” Pozwala społeczeństwu zrozumieć sens i cel pracy naukowców Jest elementem marketingu instytucji zatrudniającej naukowca – ponieważ udostępniając jego prace buduje ona własną markę i prestiż Przyczynia się do poszerzania ogólnie dostępnych zasobów wiedzy i sprzyja tworzeniu otwartych treści edukacyjnych, z których korzystają wszyscy (także nauczyciele akademiccy)

Otwarta Nauka - nowy paradygmat Open Science Umbrella. Image credit: Flickr user 지우 황 CC BY 2.0

Obawy, stereotypy i problemy Otwartość = plagiaty (wręcz przeciwnie – otwartość sprzyja transparencji) Po co mam otwierać? Co mi to da? (Otwartość zwiększa cytowalność. Niektóre firmy poszukują partnerów B+R w Internecie. Wielu uznanych naukowców wybiera OD budując swój wizerunek) Wolę publikować w zamkniętym dostępie = „tam, gdzie są punkty” (ale dlaczego po upływie embarga nie deponuję tekstu w repozytorium?) Przeceniamy nasze utracone korzyści - jeśli otworzę moją publikację, stracę potencjalny dochód (szczególnie dotyczy książek) Nie mam na to pieniędzy/czasu (brak pieniędzy na repozytoria jest poważnym problemem – dla instytucji a nie naukowców, natomiast samo zdeponowanie publikacji nie kosztuje wiele czasu, problemem mogą być środki na drogę złotą) Moje badania mają potencjał komercyjny (w takim przypadku można nie otwierać publikacji, ważne, by nie była to każdorazowa wymówka; badania o dużym potencjale komercyjnym nie są publikowane lub są publikowane dopiero po potwierdzeniu przyjęcia dokumentacji ws. zgłoszenia patentu przez UPRP )

Otwarty Dostęp - definicje Otwarty Dostęp (Open Access) - dostępność pełnych treści publikacji w publicznym Internecie - bez barier finansowych, prawnych czy technicznych Otwarty dostęp Gratis - udostępnienie bez opłat i barier technicznych, ale bez informacji o licencji Otwarty dostęp Libre / OD w oparciu o wolne licencje - określa licencję Na tych samych warunkach — Remiksując utwór, przetwarzając go lub tworząc na jego podstawie, należy swoje dzieło rozpowszechniać na tej samej licencji, co oryginał. Droga złota - publikowanie w otwartych czasopismach Droga zielona - deponowanie publikacji w otwartych repozytoriach Uwaga: wybór drogi zielonej może oznaczać, że możemy opublikować tylko pre-print lub autorski post-print (w zależności od licencji wydawcy)

Stanowisko Komisji Europejskiej Zalecenie KE z dn. 17 lipca 2012 r. ws. dostępu do informacji naukowej oraz jej ochrony (2012/417/UE): OD do wyników badań naukowych finansowanych ze środków publicznych. Umożliwienie ponownego wykorzystania wyników badań (np. dane). Poszanowanie praw autorskich. Państwa UE powinny określić strategie OD. Komisja Europejska wyraźnie wspiera ON

Perspektywa polityczna Nie ma odwrotu od Otwartego Dostępu (OD) i Otwartej Nauki (ON) Wiodące instytucje na świecie opowiedziały się za otwartością nauki Pytanie nie brzmi „Czy otwierać?”, ale „Co?”, „Kiedy?”, „Jak otwierać?” Wcześniej czy później OD stanie się elementem oceny naukowców / instytucji naukowych - trwają analizy na świecie, w Polsce też system ewoluuje Decyzje o otwartości mają charakter polityczny – są coraz częściej przyjmowane jako WYMÓG OD jest wymogiem w Programie H2020 Otwarte Dane stają się wymogiem w niektórych czasopismach

Polska – wielość inicjatyw 85% naukowców korzysta z otwartych publikacji dostępnych w Internecie, ale 41% nie otwiera swoich tekstów w ogóle, 11% umieszcza regularnie  1000 czasopism naukowych w OD, w tym Czytelnia Czasopism PAN Centrum Otwartej Nauki - CeON (otwarta nauka.pl) - prowadzi ICM UW Platforma Otwartej Nauki (pon.edu.pl) - patronat MNiSW, KRASP i PAN Różni aktorzy i projekty na rzecz ON: Koalicja Otwartej Edukacji, Biblioteka Otwartej Nauki, Portal Uwolnij Naukę, Obywatele Nauki, Fundacja Młodej Nauki Tydzień Otwartej Nauki

Polityka OD w Polsce tło historyczne Wspólne Stanowisko Prezydium KRASP i Prezydium PAN z 5 lipca 2013 r. ws. zasad otwartego dostępu do treści publikacji naukowych i edukacyjnych. Minister NiSW powołuje Zespół doradczy ds. OD do treści naukowych (2015) W październiku 2015 r. MNiSW – po wprowadzeniu pewnych modyfikacji - przyjęło Kierunki rozwoju OD do publikacji i wyników badań naukowych w Polsce

Rekomendacje „Kierunki rozwoju otwartego dostępu do publikacji i wyników badań naukowych w Polsce” zawierają rekomendacje dla głównych interesariuszy: jednostek naukowych i uczelni naukowców MNiSW krajowych podmiotów finansujących badania wydawców czasopism naukowych

Rekomendacje dla uczelni i jednostek naukowych Stworzyć politykę instytucjonalną OD, wyznaczyć pełnomocników ds. OD Zapewnić OD do recenzowanych publikacji powstających dzięki finansowaniu lub współfinansowaniu ze środków publicznych Otwierać, na ile to możliwe, dane badawcze Upowszechniać doktoraty w otwartym repozytorium instytucjonalnym Wprowadzić zapisy o OD do regulaminów własności intelektualnej Budować repozytoria i transformować czasopisma do postaci otwartej Monitorować liczbę otwartych publikacji w każdej instytucji Stosować międzynarodowe standardy metadanych

Rekomendacje dla naukowców Upowszechniać swoje publikacje naukowe w modelu otwartym Otwierać dane naukowe, o ile to możliwe (tworzyć plany zarządzania danymi) Opatrywać otwarte publikacje licencją (np. CC-BY – Uznanie Autorstwa) Deponować wieczyście publikacje w repozytorium instytucjonalnym, także te zagraniczne (tzw. autoarchiwizacja) Korzystać z opcji oferowanych przez wydawców nt. możliwości otwierania publikacji po upływie embargo (wielu wydawców ma takie opcje) lub nt. możliwości publikacji w OD bez embarga (np. Springer Open Choice) Korzystać z porad i pomocy bibliotek akademickich

Rekomendacje dla MNiSW Koordynacja strategiczna działań na rzecz OD, współpraca z KE Promocja OD, działania informacyjne Rozważyć zmiany w przepisach, by wspierać OD (np. możliwość udostępniania doktoratów w otwartych repozytoriach cyfrowych, ewaluacja – KEJN) Monitorować wdrażanie OD w skali kraju Stworzyć repozytorium sieroce dla tych jednostek, które nie mogą mieć swojego repozytorium oraz wspierać rozwój infrastruktury dla OD

Rekomendacje dla agencji finansujących badania Stworzyć politykę instytucjonalną OD Promocja OD, działania informacyjne Uwzględniać OD w umowach grantowych Monitorować wypełnianie przez beneficjentów zobowiązań w zakresie OD Analiza możliwości kwalifikowalności kosztów związanych z publikacją w OD (gdy beneficjent wybierze drogę złotą) Przygotować mierniki we współpracy z MNiSW

Rekomendacje dla wydawców Wydawcy czasopism: Transformować do postaci otwartej czasopisma, które otrzymują dofinansowanie publiczne Optymalizować modele OD (kontekst: ekonomiczny, prawny i techniczny) Stosować odpowiednie systemy techniczne, które odpowiadają otwartym standardom międzynarodowym i wymogom systemowym nauki polskiej. Wydawcy książek: Rozważyć możliwość otwierania (niektórych) książek (embargo czasowe) Wymieniać się dobrymi praktykami, optymalizować modele biznesowe

Przydatne informacje Polityki wydawców czasopism: Platforma Otwartej Nauki: http://pon.edu.pl/ Koalicja Otwartej Edukacji: http://koed.org.pl FBC: http://fbc.pionier.net.pl/ RoMEO Colour Archiving policy Green Can archive pre-print and post-print or publisher's version/PDF Blue Can archive post-print or publisher's version/PDF Yellow Can archive pre-print (ie pre-refereeing) White Archiving not formally supported

Przydatne informacje Otwarta Nauka – Praktyczny informator na stronie MNiSW: http://www.nauka.gov.pl/g2/oryginal/2016_09/164853c811c62c2b648cbaf28cd5b246.pdf Spojrzenie naukowca: www.ekulczycki.pl

DZIĘKUJĘ ZA UWAGĘ Departament Innowacji i Rozwoju Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyższego e-mail: piotr.kepski@nauka.gov.pl ul. Hoża 20 \ ul. Wspólna 1/3 \ 00-529 Warszawa \ tel. +48 (22) 529 27 18 \ fax +48 (22) 628 09 22 www.nauka.gov.pl