Demokratyczne państwo prawne Demokracja bezpośrednia Demokracja przedstawicielska

Jak powstaje ustawa? SENAT SEJM SEJM PREZYDENT PROCES LEGISLACYJNY KOMISJE SEJMOWE ODRZUCENIE SENAT NIE ZGŁASZA POPRAWEK LUB NIE PODEJMUJE UCHWAŁY Sejm , na którego złożenie ma on 21 dni. Po podpisaniu ustawy KOMISJE SEJMOWE NA POSIEDZENIU SEJMU PROCES LEGISLACYJNY PRZEDSTAWIENIE DODATKOWEGO SPRAWOZDANIA KOMISJI, jektu już na tym etapie, albo podczas obrad komisji. sadnienie projektu przez wnioskodawcę, który odpowiada także na pytania posłów, oraz wanemu przez komisję marszałek Sejmu może nie nadać dalszego biegu. sprzeczny z prawem, w tym z prawem Unii Europejskiej. Projektowi negatywnie zaopinio szej przebiegają w 3 etapach, nazywanych czytaniami. Pierwsze, zależnie od przedmiotu To marszałek Sejmu decyduje o rozpoczęciu projektu, odbywa się albo na posiedzeniu Sejmu – wtedy może nastąpić odrzucenie pro skodawca powinien też przedstawić wyniki konsultacji. Marszałek Sejmu może zwrócić obciążenie budżetu państwa lub budżetów jednostek samorządu terytorialnego, przedsta a projektowanym stanem prawnym, sprecyzować skutki społeczne, gospodarcze i prawne rzeczy w dziedzinie, która ma być unormowana, wskazać różnicę między dotychczasowym wić założenia podstawowych aktów wykonawczych, do swojego projektu Rada Ministrów musi załączyć projekty tych aktów. Projektodawca ma także obowiązek stwierdzić, że pro mu projekt, jeżeli uzasadnienie nie odpowiada tym wymaganiom. Może także do sejmowej dyskusję nad założeniami projektu. Po zakończeniu pierwszego czytania, a przed rozpo jekt jest zgodny z prawem Unii Europejskiej lub nie objęto nim przedmiotu regulacji. Wnio Komisji Ustawodawczej skierować projekt, co do którego istnieje wątpliwość, czy nie jest stów i ekspertów, zwykle w obecności reprezentantów mediów – przygotowują sprawoz Rozpatrzenie ustawy przez Senat Sejmu przekazuje Senatowi. ustawowej liczby posłów. W momencie uchwalenia projekt staje się ustawą, którą marszałek głosów (więcej głosów za projektem niż przeciw niemu), w obecności co najmniej połowy rej marszałek Senatu skierował ustawę, proponuje sposób ustosunkowania się do ustawy przez Senat. Izba wyższa na posiedzeniu, po debacie i głosowaniu, może podjąć wykraczać poza zakres ustawy przekazanej Senatowi. padku ustawy budżetowej) albo o o przyjęciu ustawy bez poprawek, o jej odrzuceniu nad projektem ustawy w całości. Do uchwalenia ustawy potrzebna jest zwykła większość lub posła sprawozdawcy wobec zgłoszonych poprawek i głosowanie nad poprawkami oraz odrzucenie. Następnie, na posiedzeniu Sejmu, odbywa się danie dotyczące projektu, niekiedy wprowadzają w nim istotne zmiany lub proponują jego przedstawicieli zainteresowanych organów i instytucji, organizacji pozarządowych, lobby publiczne. Następnie odpowiednie komisje lub podkomisje sejmowe – pracując z udziałem przedstawienie sprawozdania dotyczącego projektu i zgłaszanie poprawek, do czego mają prawo grupa: 15 posłów, wnioskodawca i Rada Ministrów. Poprawki nie powinny zawierać Kolejnym etapem jest rowanie projektu do komisji, która przedstawia swoje stanowisko. treści wykraczających poza pierwotny projekt. Zwykle zgłoszenie poprawek powoduje skie częciem szczegółowego rozpatrywania projektu może zostać przeprowadzone wysłuchanie uchwalenia projektu. Trzeba też wskazać źródła finansowania, jeżeli projekt pociąga za sobą SENAT MARSZAŁEK SEJMU Głosowanie (fot. Archiwum Senatu) wprowadzeniu poprawek drugie czytanie SENAT SEJM SEJM PREZYDENT WNIOSKU SENATU USTAWA dzać zmian w tekście zawetowanym przez prezydenta. Ponowne uchwalenie, równoznacz czy też z członkostwa w Unii Europejskiej. Autorzy projektu ustawy są zwykle przekonani do swoich racji, zawartych w propozycji, grup interesów albo wynikać z obowiązku wykonania wyroku Trybunału Konstytucyjnego, to stać z inspiracji wyborców, pod wpływem organizacji społecznych, ekspertów, mediów lub – 92 posłów, Senat lub prezydent), uznają za konieczne wprowadzenie do powszechnie obo wiązującego prawa nowych reguł albo modyfikację lub zniesienie dotychczasowych. Może się (lub komisje) może zaproponować ponowne uchwalenie ustawy. Nie wolno jednak wprowa Zwykle uchwalenie ustawy zajmuje wiele czasu. Na skrócenie tego procesu pozwala kon konstytucyjnego, życzeń obywateli, możliwości gospodarczych, wiedzy fachowej i uwarun prawo wyborcze w wyborach do Sejmu, a w wypadku projektu ustawy o zmianie konstytucji przez prezydenta RP. zwłaszcza jeśli dopełnili obowiązku konsultacji, wynikającego z konstytucyjnej zasady dia zań idealnych dla wszystkich w pluralistycznym społeczeństwie. Trudno też o takie, które najmniej połowy ustawowej liczby posłów, i pociąga za sobą obowiązek podpisania ustawy logu społecznego, i projekt odpowiada oczekiwaniom obywatelskim. Nie ma jednak rozwią będą jednocześnie najlepsze z punktu widzenia wartości stanowiących fundament ustroju ne z odrzuceniem weta prezydenckiego, następuje większością 3/5 głosów, w obecności co stytucyjnego z wnioskiem o zbadanie jej zgodności z konstytucją, a jeśli Sejm ma 30 dni na zajęcie stanowiska. Jeżeli Senat zaproponuje odrzucenie ustawy lub zgło ustawy zezwalającej na ratyfikację umowy międzynarodowej, na podstawie której następuje przekazanie kompetencji organów władzy państwowej na rzecz organu międzynarodowego r zuc e n i e ustaw y si poprawki, uchwałę Senatu w tej sprawie rozpatruje komisja sejmowa, która pracowała nad odrzucić zarówno poprawki zgłoszone przez Senat, jak i wniosek o od Senatu. projektem ustawy. Komisja przygotowuje dla Sejmu sprawozdanie dotyczące stanowiska lub organizacji międzynarodowej. Marszałek Sejmu przedstawia kultury. Projektodawcy, którym na mocy konstytucji przysługuje prawo inicjatywy ustawo tego nie uczyni, to może przekazać ustawę Sejmowi do ponownego rozpa trzenia. Ustawa jest próbą rozwiązania problemu dotyczącego społeczeństwa, gospodarki, polityki czy tradyktoryjnego, czyli umożliwiającego prezentowanie przeciwstawnych stanowisk dla osią rządza jej ogłoszenie Przed podpisaniem ustawy prezydent może wystąpić do Trybunału Kon dawczej (posłowie, Senat, Rada Ministrów, prezydent RP i 100 tysięcy obywateli mających kowań politycznych. W demokratycznym państwie prawnym trzeba jednak poszukiwać Warunkiem wejścia w życie ustawy jest jej ogłoszenie w „Dzienniku prawo w systemie podziału i równowagi władz publicznych. W świetle konstytucji organizacja budżetowym oraz ustaw bezpośrednio kształtujących finanse państwa) ma wyłącznie Rada Postępowanie ustawodawcze rozpoczyna się od dament demokratycznego państwa prawnego, racjonalność działania podmiotów tworzących kształt prawotwórstwa. Należą do nich: dobro wspólne, dialog, godność człowieka jako fun komisji sejmowej. Prawo wniesienia projektu ustawy budżetowej (ustawy o prowizorium stanowienia ustawy powinna zatem uwzględniać potrzebę nadania temu procesowi charakte zasadniczą i prawem europejskim. ślonego prawnie, jawnego i demokratycznego, a więc opartego na dialogu, współdziałaniu oraz odrzuceniu arbitralizmu przy określaniu celów prawodawcy i formułowaniu przepisów, kon sowe jego wykonania, a także wyjaśnić potrzebę i cel uchwalenia ustawy, przedstawić stan gnięcia kompromisu, a także zorientowanego na stanowienie przepisów zgodnych z ustawą i wstrzymujących się), w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów – określa inny termin jej wejścia w życie. ru działania złożonego, wieloetapowego i sekwencyjnego, należycie sformalizowanego i okre Ministrów. W zującego, powinien sprzyjać urzeczywistnieniu wartości i zasad konstytucyjnych określających Senatu oraz organów samorządu terytorialnego, regulujących ustrój i właściwość władz pu utworzony w tym celu komitet inicjatywy ustawodawczej – podpisy 100 tysięcy obywate nych reguł postępowania ustawodawczego, w którym chodzi o to, by ograniczyć ryzyko takich właśnie rozwiązań i w miarę możliwości je znajdować dzięki stosowaniu racjonal marszałka Sejmu stytucja, stanowiąc, że pilny jednostronnych rozstrzygnięć. li, mających prawo wyborcze do Sejmu. Projekt poselski wymaga poparcia 15 posłów lub Tworzenie prawa jest rodzajem procesu poznawczego, prowadzącego do uzyskania wiedzy o rzeczywistości, równie złożonym jak poszukiwanie prawdy. Proces tworzenia prawa w de ustawę, działać szybciej niż przewiduje to jego regulamin. leżnie od trybu pilnego Sejm „w szczególnie uzasadnionych wypadkach” może, uchwalając Senat wynosi 14 dni, a termin jej podpisania przez prezydenta 7 dni mokratycznym państwie prawnym, zwłaszcza w odniesieniu do prawa powszechnie obowią blicznych, a także kodeksów). Oznacza to, że 15 POSŁÓW DO WYCOFANIA PROJEKTU PRAWO WNIOSKODAWCY SKŁADA WNIOSEK O PONOWNE ROZPATRZENIE DRUGIEGO CZYTANIA SPRAWOZDANIE KOMISJI NA POSIEDZENIU SEJMU NIE DOCHODZI DO SKUTKU (wyjątki to projekty ustaw: podatkowych, dotyczących wyboru prezydenta, Sejmu, PROJEKTU . Ustawa zaczyna obowiązywać dopiero po 14 dniach od ogłoszenia, chyba że sama USTAWY TZW. WETO PREZYDENCKIE GŁOSOWANIE Ustawę ponownie rozpatruje komisja sejmowa, która nad nią pracowała. Komisja Jak powstaje ustawa? – bezwzględną większością głosów (głosów za ma być więcej niż przeciw SEJM O ODRZUCENIE USTAWY uzasadnieniu W CIĄGU 30 DNI WNIOSKU SENATU . Bez zgody Senatu nie można jednak zmienić konstytucji ani uchwalić ODRZUCENIE . Projekt obywatelski powinien być zaopatrzony w – zebrane przez Rada Ministrów może uznać własny projekt ustawy za MARSZAŁEK SEJMU Jak powstaje ustawa? , którego dokonuje prezes Rady Ministrów. PRZEDSTAWIENIE SPRAWOZDANIA (POPRAWIONEGO SPRAWOZDANIA) KOMISJI, SKIEROWANIE PROJEKTU DO ROZPATRZENIA PRZEZ WŁAŚCIWE KOMISJE każdego PREZYDENT PODPISUJE USTAWĘ I ZARZĄDZA JEJ OGŁOSZENIE WIĘKSZOŚCIĄ UCHWALENIE 3/5 GŁOSÓW MOŹLIWOŚĆ POWOŁANIA PODKOMISJI, SPRAWOZDANIE projektu ustawy PONOWNE Wyniki głosowania na tablicy świetlnej (fot. S. Kaczmarek) USTAWY TRZECIE CZYTANIE NA POSIEDZENIU SEJMU DRUGIE CZYTANIE NA POSIEDZENIU SEJMU termin rozpatrzenia ustawy przez POPRAWEK SENATU MARSZAŁEK SEJMU GŁOSOWANIE NA POSIEDZENIU SEJMU - - WYSTĘPUJE DO TRYBUNAŁU KONSTYTUCYJNEGO Z KONSTYTUCJĄ NIEZGODNOŚĆ USTAWY SKIEROWANIE USTAWY PUBLIKACJA W DZIENNIKU USTAW RP STWIERDZA O STWIERDZENIE ZGODNOŚCI USTAWY Z KONSTYTUCJĄ ODRZUCENIE PRZYJĘCIE - USTAWA POPRAWEK SENATU NIE DOCHODZI DO SKUTKU PRZYJĘCIE DO KOMISJI SENACKIEJ O ODRZUCENIE USTAWY PRACA W KOMISJACH TEL. 22 694 92 84 | FAX 22 694 95 70 PREZYDENT WWW.SENAT.GOV.PL - LUB SPRAWOZDANIE RADA MINISTRÓW GRUPA 100 000 OBYWATELI SENAT (UPROSZCZONY) RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ MARSZAŁEK SENATU KANCELARIA SENATU - - - KONSTYTUCYJNY LUB WNIOSEK O ODRZUCENIE USTAWY SENAT ZGŁASZA POPRAWKI - - - - PROJEKTU - ODRZUCENIE PROJEKTU ODRZUCENIE SPRAWOZDANIE wniesienia projektu ustawy do - - - - - , obejmujące - obejmuje uza - , które w izbie niż TRYBUNAŁ - Pierwsze czytanie - - - (nie jest to możliwe w wy , które nie mogą jednak ustawę prezydentowi RP - - uc h wa ł ę , obejmujące przedstawienie stanowiska komisji trzecie czytanie polega na tym, że właściwa komisja, do któ - - . Nieza - KOMISJE SEJMOWE SPRAWOZDANIE KOMISJI - UCHWALENIE USTAWY DEBATA I ZGŁASZANIE POPRAWEK - może - ZGODNOŚĆ USTAWY Z KONSTYTUCJĄ STWIERDZA KONSTYTUCYJNY - TRYBUNAŁ PIERWSZE CZYTANIE GŁOSOWANIE - Ryszard Piotrowski, 2012 - - prac nad projektem Jak powstaje ustawa? - NIE DOCHODZI DO SKUTKU należy określić skutki finan - Inicjatywa ustawodawcza : http://opis.sejm.gov.pl/pl/procesustawodawczy.php#s1 lub odsyłam do skorzystania z materiałów umieszczonych na stronie osobistej: https://prawo.uni.wroc.pl/node/19626 DO ZAKOŃCZENIA Ustaw ” INICJATYWA USTAWODAWCZA NA POSIEDZENIU KOMISJI uchwaloną w ten sposób do podpisu prezydent za - UL. WIEJSKA 6 | 00-902 WARSZAWA

„Rzeczpospolita Polska jest demokratycznym Art. 2 Konstytucji RP „Rzeczpospolita Polska jest demokratycznym państwem prawnym urzeczywistniającym zasady sprawiedliwości społecznej” „państwo prawne” – czyli jakie? "sprawiedliwość społeczna" znaczenie terminu ?

W doktrynie prawa konstytucyjnego wykształciły się w XX w W doktrynie prawa konstytucyjnego wykształciły się w XX w. dwa rozumienia pojęcia państwa prawnego: W sensie formalnym: oznacza ono, że cała działalność państwa i jego organów opiera się na prawie (zasada legalności) i na zasadzie podziału władz i ich wzajemnego kontrolowania się. W sensie materialnym: oznacza ono, że działalność państwa i jego organów opiera się na następujących ideach, wartościach: sprawiedliwości, w tym również sprawiedliwości społecznej i pomocy osobom znajdujących się w złych warunkach materialnych; Wolności, której źródłem są prawa i wolności gwarantowane konstytucyjnie; Równości wszystkich obywateli; Demokratyzmu – polegającego przede wszystkim na uczynieniu z wyborów powszechnych głównego sposobu kreacji organów stanowiących prawo i innych naczelnych organów państwowych, a także na zagwarantowaniu pluralizmu politycznego.

Klauzula demokratycznego państwa prawnego – zbiorczy wyraz wielu zasad i reguł, które nie są wprost wyrażone w konstytucji, ale wynikają z niej w sposób pośredni. Dzięki temu TK wielokrotnie „uzupełniał” tekst obowiązującej ustawy zasadniczej, zwłaszcza przed wejściem w życie Konstytucji z 1997 roku.

Dotychczas TK uznał następujące zasady za konstytuujące demokratyczne państwo prawne w Polsce (wyinterpretował je z konstytucyjnej zasady demokratycznego państwa prawnego i występują one w jego orzecznictwie jako samodzielna podstawa kontroli ustaw lub innymi zasadami konstytucyjnego) Zasada ochrony życia ludzkiego w każdej fazie rozwoju – oznaczająca prawną ochronę życia poczętego; Zasada zaufania obywateli do państwa – „Zasada ta wymaga, by nie stanowić norm prawnych, które nakazywałyby obciążenie obywateli bez jednoczesnego wprowadzenia zasad postępowania odpowiednio jasnych, umożliwiających dochodzenie przez obywateli swoich praw”; Zasada ochrony praw nabytych – TK zauważa, że "W odniesieniu do (…) zasady zaufania obywateli do państwa oraz zasady ochrony praw nabytych, trzeba (…) stwierdzić, że prawodawca może nowelizować prawo, także na niekorzyść obywateli, jeżeli odbywa się to w zgodzie z konstytucją”;

„ Organy władzy publicznej działają na podstawie i w granicach prawa”. 4. Zasada niedziałania prawa wstecz (zakaz retroakcji prawa) – aczkolwiek uznana została przez TK za jeden z istotnych, samodzielnych elementów państwa prawnego – " zasada ta stanowi by nie stanowić norm prawnych, które nakazywałyby stosować nowo ustanowione normy prawne do zdarzeń , które miały miejsce przed wejściem w życie nowo ustanowionych norm prawnych i z którymi prawo nie wiązało dotąd skutków prawnych normami tymi przewidzianych" wyrok TK z dnia 29.1.1992r (K15/91 ); 5. Zasada dostatecznej określoności; 6. Zakaz stanowienia aktów normatywnych niezgodnych z aktami normatywnymi wyższego rzędu oraz nakaz działania "wyłączenie w granicach (…) prawem określonej kompetencji” Art. 7 Konstytucji: „ Organy władzy publicznej działają na podstawie i w granicach prawa”. zasada praworządności formalnej m.in. zakaz domniemania kompetencji: , uchwała TK z 10.05.1994 sygn. W 7/94, wyrok NSA z 18.03.1998 o sygn. akt II SAB/Łd 57/96

7. Zasada "dochowania ustawowego trybu" uchwalania ustaw; 8. Zasada domniemania niewinności; 9. Zasada proporcjonalności; TK, 26.01.1993, U 10/92 „ (…) ograniczenia te muszą uwzględniać konieczność każdorazowego wyważenia rangi prawa czy wolności poddanego ograniczeniu oraz rangi prawa, czy zasady to ograniczenie uzasadniającej. Nie zachowanie koniecznej w tym przypadku proporcjonalności, bądź stwierdzenie, że przyjęte ograniczenie jest w niepotrzebny sposób nadmierne, skutkować może niekonstytucyjność danej regulacji.”

10.Reguła tzw. przyzwoitej legislacji; 11. Zasada ne bis in idem : pojęcie wywodzi się bezpośrednio z cywilnego prawa rzymskiego. Dosłownie termin można przetłumaczyć jako „nie dwa razy w tej samej (sprawie)”. W terminologii prawniczej oznacza to zasadę, wedle której nie można orzekać dwa razy w tej samej sprawie. Obecnie pojęcie funkcjonuje zarówno w europejskich, jak i amerykańskich systemach prawnych, choć istnieją kontrowersje, czy zasady tej nie łamie instancyjność postępowania sądowego.

Demokracja bezpośrednia Demokracja bezpośrednia – znana była już w starożytnościi klasycznym jej przykładem jest zbierające się periodycznie w Atenach w V i VI w p.n.e. zgromadzenie ludowe. W erze nowożytnej referendum zostało zinstytucjonalizowane w XVI w. w Szwajcarii. Referendum – głosowanie ludowe – jest to forma demokracji bezpośredniej, polegająca na wypowiadaniu się wyborców w głosowaniu na tematy dotyczące spraw całego państwa lub określonej części.

Przeciwnicy referendum podnoszą, że : Referenda są kosztowne i czasochłonne; Obywatele z reguły słabo lub w ogóle nie orentują się w zagadnieniach szczegółowych związanych z rozstrzyganiem spraw państwowych; deputowani korzystają w tym przypadku z pomocy ekspertów; Aktywność polityczna i zainteresowanie sprawami rządzenia nie jest cechą obywateli i w krajach, gdzie często przeprowadza się referenda, powodują one zmęczenie obywateli i ich bierność w sprawach politycznych. REFERENDUM TO "najbardziej demokratyczna forma sprawowania rządów, która w swym założeniu nie ma rozstrzygać konfliktów między członkami ciał przedstawicielskich, a dać pełny wyraz woli suwerena". M. Jabłoński

Istnieje wiele klasyfikacji referendum opartych na różnych kryteriach: Wg. Kryterium wymagalności, dla ustanowienie określonej regulacji prawnej lub podjęcia decyzji wyróżnia się: Referendum obligatoryjne; Referendum fakultatywne; Wg. Kryterium zasięgu terytorialnego: Referendum ogólnokrajowe; Referendum lokalne; Wg. Kryterium meterii, jakich dotyczyć ma głosowanie, wyróżnia się: Referendum konstytucyjne; Referendum ustawodawcze; Referendum w sprawie samoopodatkowania się, np. mieszkańców gmin; Wg. Kryterium czasu przeprowadzenia referendum: Referendum ratyfikacyjne: Referendum opiniodawcze (konsultatywne).

Instytucje demokracji bezpośredniej w POLSCE Art. 2 ust. 2 "Naród sprawuje władzę przez swoich przedstawicieli lub bezpośrednio" Art. 90 ust. 3 – ogólnokrajowe referendum fakultatywne; Art. 118 ust. 2 – ludowa inicjatywna ustawodawcza; Art. 125 – ogólnokrajowe referendum fakultatywne w sprawach o szczególnym znaczeniu dla państwa; Art. 235 – ogólnokrajowe referendum fakultatywne w sprawach zmiany Konstytucji; Art. 170 – referendum lokalne

Referendum ogólnokrajowe: Ustawa z 14.3.2003 r. o referendum ogólnokrajowym (Dz. U. Nr 57, poz. 507 ze zm.) W ustawie tej unormowano: W sprawach o szczególnym znaczeniu dla państwa; W sprawie wyrażenia zgody na ratyfikację umowy międzynarodowej; W sprawie zatwierdzenia ustaawy o zmianie Konstytucji RP. WSZYSTKIE TE REFERENDA MAJĄ CHARAKTER FAKULTATYWNY.

Prawo zarządzania REFERENDUM z . Art. 125 – posiada Sejm i Prezydent RP; Na podkreślenie zasługuje fakt, iż przepisy o referendum ogóolnokajowym wskazują podmioty, które mogą wystąpić z wnioskiem w sprawie zarządzenia referendum w sprawach o szczególnym znaczeniu: Sejm działający z własnej inicjatywy, tzn. na wniosek Prezydium Sejmu, komisji sejmowej lub grupy co najmniej 69 posłów ( art. 65 ust. 3 Regulaminu Sejmu); Senat – po podjęciu stosownej uchwały; Rada Ministrów; Grupa co manjmniej 500 tys. Obywateli polskich, mających prawo do udziału w referendum.

Szczególne referenda ogólnokrajowe Art. 90 ust. 3 stanowi, że w formie referendum może dojść do wyrażenia zgody na ratyfikację umowy międzynarodowej, na podstawie której Polska przekaże organizacji międzynarodowej lub organowi międzynarodowemu kompetencje organów władzy państwowej w niektórych sprawach. Art. 235ust. 6 Stanowi, że referendum może się stać elementem procedury zmiany Konstytucji, ale dopiero po uchwaleniu przez Sejm i Senat ustawy zmieniającej Konstytucję i tylko przy spełnieniu dwóch przesłanek: Zmiana musi dotyczyć przepisów zawartych w rozdziałach I, II lub XII Konstytucji, Przeprowadzenia musi zażadać Prezydent, Senat bądź grupa posłów ( tj. 92 ).

Referendum lokalne Konstytucja dopuszcza także przeprowadzenie referendum lokalnego. Ustawa z dnia 15.9.2000 r. o referendum lokalnym. Art. 170 Konstytucji – przedmiotem referendum mogą być sprawy dotyczące danej wspólnoty samorządowej, w tym sprawy odwołania organów samorządowych pochodzących z wyborów bezpośrednich. Referendum przeprowadza się: Co do sposobu rozstrzygania sprawy dotyczącej tej wspólnoty, mieszczące się w zakresie zadań i kompetencji organów danej jednostki; W innych istotnych sprawach, dotyczących społecznych, gospodarczych lub kulturowych więzi łączących tę wspólnotę; W sprawie samoopodatkowania się mieszkańców na cele publiczne mieszczące się w zakresie zadań i kompetencji organów gminy; W sprawie odwołania organu stanowiącego jednostki samorządu terytorialnego bądź odwołania wójta (burmistrza, prezydenta miasta).

Referendum przeprowadza się albo z inicjatywy organu stanowiącego (tzn Referendum przeprowadza się albo z inicjatywy organu stanowiącego (tzn. rady lub sejmku) danej jednostki terytorialnej, albo na wniosek mieszkańców (w tym wypadku na szczeglu gminy lub powiatu konieczne jest zgromadzenie podpisów 10 procent mieszkańców uprawnionych do głosowania, a na szczeblu województwa 5 procent. Referendum jest ważne – jeżeli wzięło w nim udział co najmniej 30 procent uprawnionych do głosowania. Dodatkowe wymagania odniesiono do referendum w sprawie odwołania organu JST:musi w nim wziąć udział przynajmniej 3/5 biorących ( kiedyś ) udział w wyborze odwoławanego organu.

Literatura: Konstytucja RP z dnia 2 kwietnia 1997r. Traktat o funkcjonowaniu Unii Europejskiej B. Banaszak, Prawo konstytucyjne, wyd. C.H. Beck, Warszawa 2012 L. Garlicki, Polskie prawo konstytucyjne. Zarys wykładu, wyd. 1, Warszawa 2014LexisNexis 2014