WYKLUCZENIE SPOŁECZNE Kampania społeczna „Warto być za!” Profile Sp. z o.o. Wrzesień 2006 © 2006 Research International. No part of these materials may be used, reproduced or adapted without the prior written consent of the copyright owner. All rights reserved

Informacje o badaniu Realizacja badania: 24-31 sierpnia 2006 Technika: Wywiady bezpośrednie (CAPI) Próba: N = 1038 (Omnibus*) Cele badania: znajomość i rozumienie pojęcia „Wykluczenie społeczne” określenie najważniejszych powodów wykluczenia społecznego w Polsce preferencje ludności w zakresie wspomagania przez kampanie społeczne różnych grup społecznych zagrożonych wykluczeniem społecznym z powodu ubóstwa poznanie obaw społeczeństwa związanych z zagrożeniem ubóstwem określenie skali pomocy społeczeństwa osobom ubogim identyfikacja sposobów i poziomu aktywności charytatywnej ludności ocena firm wspierających kampanie społeczne w Polsce * patrz: aneks – Omnibus

Wykluczenie społeczne - wnioski Wykluczenie społeczne najczęściej kojarzy się ludziom z wygnaniem, odizolowaniem jednostki, wyłączeniem ze społeczeństwa i brakiem akceptacji w środowisku Drugim najczęściej wskazywanym rozumieniem pojęcia „wykluczenie społeczne” jest brak możliwości korzystania z życia społecznego Na wykluczenie społeczne w największym stopniu wpływa bezrobocie, alkoholizm i narkomania, a także ubóstwo i choroby psychiczne Najpowszechniejszymi powodami wykluczenia społecznego w Polsce są bezrobocie, alkoholizm i ubóstwo

Wykluczenie społeczne - wnioski Akcje społeczne powinny w pierwszej kolejności pomagać kobietom samotnie wychowującym dzieci, dzieciom wychowującym się poza rodziną oraz ofiarom patologii życia rodzinnego, czyli grupom w dużym stopniu zagrożonym ubóstwem Zdecydowana większość społeczeństwa zna osobiście ludzi biednych i obawia się, że w niedalekiej przyszłości im też zagrozi ubóstwo Dwie trzecie obywateli wspomogło w ciągu ostatnich 12 miesięcy osoby ubogie Najczęściej stosowane formy pomocy to datki na WOŚP, wręczanie jałmużny ubogim na ulicy oraz przekazywanie ubrań za pośrednictwem PCK Połowa społeczeństwa pozytywnie ocenia firmy, które wspierają kampanie mające na celu zwrócenie uwagi na ważny problem społeczny w Polsce

Znajomość i rozumienie pojęcia „Wykluczenie społeczne" Co trzeci ankietowany (33%) deklaruje znajomość pojęcia „wykluczenie społeczne”, przy czym w grupie tej jest więcej osób w średnim wieku, lepiej wykształconych i sytuowanych – czyli ponownie „dojrzali” i „zdobywcy”. „Wykluczenie społeczne” najczęściej kojarzy się ludziom z wygnaniem, odizolowaniem jednostki, wyłączeniem ze społeczeństwa i brakiem akceptacji w środowisku. Kolejnym najczęściej wskazywanym rozumieniem pojęcia „wykluczenie społeczne” jest brak możliwości korzystania z życia społecznego, a w dalszej kolejności nieangażowanie się w sprawy społeczne i niemożność brania udziału w wyborach, czyli elementy najbardziej pasujące do naukowej definicji tego terminu (na wykresie zaznaczone na zielono). Często respondenci jako wyjaśnienie pojęcia wskazywali różne powody/ grupy zagrożone wykluczeniem społecznym (na wykresie zaznaczone na czerwono). Rozumienie pojęcia Znajomość pojęcia 10. Czy znane jest Panu(i) pojęcie „wykluczenie społeczne”? (N=1038) 11. Proszę powiedzieć, co rozumie Pan(i) przez pojęcie „wykluczenie społeczne”? (N=338)

Powody wykluczenia społecznego Ubóstwo materialne jest jednym z trzech powodów, które zdaniem respondentów zarówno bardzo silnie wpływają na wykluczenie społeczne w Polsce, jak i są wyraźnie obecne w ich otoczeniu. Pozostałe dwa powody to bezrobocie i alkoholizm. Biorąc jednak pod uwagę wyniki prezentowane na kolejnych dwóch slajdach, można stwierdzić, że ubóstwo w powiązaniu z określonymi grupami społecznymi zagrożonymi wykluczeniem społecznym to podstawowy problem, na którym powinny skupić się akcje społeczne w Polsce. Warto zwrócić uwagę na trzy grupy społeczne, które zdaniem respondentów dość silnie wpływają na wykluczenie społeczne, jednak słabiej wypadają w wymiarze powszechność (nie występują w otoczeniu ankietowanych lub, przynajmniej częściowo, respondenci nie przyznają się do tego). 12. Wykluczenie społeczne to brak lub ograniczenie możliwości uczestnictwa w ważnych aspektach życia społecznego - gospodarczych, politycznych czy kulturowych. Są różne powody wykluczenia społecznego. Spośród powodów pokazanych na ekranie proszę wskazać maksymalnie trzy, które Pana(i) zdaniem w największym stopniu wpływają na wykluczenie społeczne w Polsce. (N=1038) 13. A teraz proszę z tych powodów wybrać maksymalnie trzy, z którymi najczęściej styka się Pan(i) w swoim otoczeniu. (N=1038)

Grupy zagrożone wykluczeniem społecznym z powodu ubóstwa W celu określenia preferencji respondentów względem pomocy różnym grupom społecznym zagrożonym ubóstwem wykorzystano jedną z form techniki Conjoint: metodę Maximum Difference Scalling. W ramach tej metody, odmiennie niż w tradycyjnym podejściu, poszczególne grupy nie są oceniane na skali. Badani dokonywali wyboru w ramach 12 zestawów, z których każdy składał się z czterech grup - respondent za każdym razem wskazywał tę grupę z zestawu, której akcje społeczne powinny pomagać w pierwszej kolejności, jak i tę, której powinny pomagać w ostatniej kolejności. Dzięki tej metodzie określono preferencje respondentów, czyli otrzymano hierarchę badanych grup społecznych ze względu na to, komu ich zdaniem w największym stopniu potrzebna jest pomoc akcji społecznych. Kolejny slajd prezentuje dwie miary preferencji: - „Najważniejsza grupa”, czyli odsetek respondentów, którzy uznali, że tej grupie akcje społeczne powinny pomagać w pierwszej kolejności; - „Średnia preferencji”, czyli znormalizowane średnie preferencje wobec poszczególnych grup społecznych (wartość powyżej 0 – preferencje ponadprzeciętne, wartość poniżej zera – preferencje mniejsze niż przeciętne). Na przykład dwie grupy („ofiary patologii życia rodzinnego” i „dzieci i młodzież z trudnych środowisk”) mają takie same średnie preferencje (0,8), jednak inny odsetek respondentów preferuje je na pierwszym miejscu (odpowiednio 15% i 7%). Znaczy to, że grupa „ofiary patologii życia rodzinnego” jest bardziej kontrowersyjna, czyli z jednej strony częściej wybierana na 1. miejscu, lecz z drugiej strony gorzej oceniana przez pozostałych respondentów. Uzyskane dane wykorzystano również w procesie segmentacji społeczeństwa. W wyniku przeprowadzonych analiz nie wyodrębniono jednak segmentów, co świadczy o tym, że preferencje ludności są w miarę jednolite – wszyscy respondenci są zdania, że takim grupom jak „kobiety samotnie wychowujące dzieci”, „dzieci wychowujące się poza rodziną - z domów dziecka”, „ofiary patologii życia rodzinnego” czy „dzieci i młodzież z trudnych środowisk” należy pomagać w pierwszej kolejności, a odnotowane różnice dotyczą mniej preferowanych grup i nie są podstawą do stworzenia segmentów, które mogłyby charakteryzować się specyficznym stosunkiem do któregoś z problemów społecznych. 14. Porozmawiajmy teraz o różnych grupach społecznych zagrożonych wykluczeniem społecznym z powodu ubóstwa. Oto pierwszy zestaw czterech grup społecznych. Proszę wskazać tę grupę, której akcje społeczne powinny pomagać w pierwszej kolejności. A teraz proszę wskazać z tego zestawu tę grupę, której akcje społeczne powinny pomagać w ostatniej kolejności.(…) (N=1038)

Grupy zagrożone wykluczeniem społecznym z powodu ubóstwa Preferencje respondentów wobec grup, którym akcje społeczne powinny pomagać w pierwszej kolejności Średnia = 0,0 odsetek respondentów preferujących daną grupę na 1. miejscu znormalizowane średnie preferencje wobec poszczególnych grup 14. Porozmawiajmy teraz o różnych grupach społecznych zagrożonych wykluczeniem społecznym z powodu ubóstwa. Oto pierwszy zestaw czterech grup społecznych. Proszę wskazać tę grupę, której akcje społeczne powinny pomagać w pierwszej kolejności. A teraz proszę wskazać z tego zestawu tę grupę, której akcje społeczne powinny pomagać w ostatniej kolejności.(…) (N=1038)

Znajomość ludzi ubogich Ubóstwo Ponad dwie trzecie społeczeństwa (71%) obawia się, że w niedalekiej przyszłości może grozić im ubóstwo lub też już obecnie jest w takiej sytuacji. Obawy te są tym mniejsze, im większe są dochody rodziny i wyższe wykształcenie respondenta. Zdecydowana większość ankietowanych zna osobiście ludzi ubogich, a problem ten jest najbardziej widoczny w środowisku robotniczym i wśród bezrobotnych, a najmniej w aglomeracji warszawskiej. Zagrożenie ubóstwem Znajomość ludzi ubogich 15. Czy obawia się Pan(i), że w niedalekiej przyszłości może grozić Panu(i) ubóstwo? (N=1038) 16. Czy zna Pan(i) osobiście ludzi biednych? (N=1038)

Formy pomocy stosowane przez ludzi Co trzeci ankietowany zaprzecza, że w ciągu ostatnich 12 miesięcy w jakikolwiek sposób wspomógł osoby ubogie. Działalność charytatywną częściej deklarują osoby zamożne, lepiej wykształcone, mieszkańcy miast. Najpopularniejszą formą pomocą są datki na WOŚP, wręczanie jałmużny ubogim na ulicy oraz przekazywanie ubrań za pośrednictwem PCK. Stosowane formy pomocy Pomoc osobom ubogim 17. Czy w ciągu ostatnich 12 miesięcy zdarzyło się Panu(i) w jakiś sposób wspomóc osoby ubogie? (N=1038) 18. Czy w ciągu ostatnich 12 miesięcy ... (FORMY POMOCY)? (N=1038)

Ocena firm wspierających kampanie społeczne Połowa respondentów (49%) pozytywnie ocenia firmy, które wspierają kampanie mające na celu zwrócenie uwagi na ważny problem społeczny w Polsce, przy czym tylko 14% ankietowanych deklaruje negatywny stosunek do tych firm. Firmy te są lepiej postrzegane przez ludzi zadowolonych i odnajdujących swoje miejsce w obecnej rzeczywistości gospodarczej, którzy posiadają większą świadomość mechanizmów działania współczesnych firm coraz częściej odgrywających także ważną rolę społeczną. Grupy lepiej oceniające firmy angażujące się w kampanie społeczne: najzamożniejsi - o dochodach rodziny powyżej 3 tys. zł (64%; 3,7); osoby z wyższym wykształceniem (60%; 3,7); mieszkańcy regionu stołecznego (59%; 3,8); dojrzali (56%; 3,6) i zdobywcy* (58%; i 3,7); kobiety (oceny pozytywne – 52%; średnia ocen - 3,6). Grupy gorzej oceniające firmy wspierające akcje społeczne: swojacy (42%; 3,3) i tradycjonaliści* (41%; 3,4); osoby z podstawowym wykształceniem (43%; 3,4); mieszkańcy wsi (44%; 3,4); emeryci i renciści (44%; 3,4) oraz robotnicy (43%; 3,4); starsze osoby – w wieku 60 lat i więcej (45%; 3,3); mężczyźni (47%; 3,4). Średnia ocen 3,5 * patrz: aneks – psychografia Pentora 9. Proszę pomyśleć teraz o kampaniach i akcjach społecznych, czyli działaniach różnych firm lub organizacji mających na celu zwrócenie uwagi na ważny problem społeczny. Proszę powiedzieć, jak ocenia Pan(i) firmy, które wspierają kampanie społeczne w Polsce? (N=1038)

METODOLOGIA

Metodologia Omnibus Wywiady realizowane są na reprezentatywnej próbie mieszkańców Polski w wieku powyżej 15 lat w domach / mieszkaniach respondentów techniką bezpośredniego wywiadu (face-to-face) w technice CAPI. Do badania losowane są rejony badawcze/ punkty startowe z operatu "Pesel" - dysponującego bazą adresową wszystkich mieszkańców kraju. Do każdego pomiaru omnibusowego losowanych jest niezależnie 200 punktów startowych. Próba pobierana jest warstwowo. Algorytm losowania adresów-punktów startowych uwzględnia podział administracyjny i urbanizacyjny kraju na regiony, województwa oraz typy miejscowości (wieś, miasta do 20 tys., 20-200 tys. i ponad 200 tys. mieszkańców). Zastosowany algorytm bazuje na specjalnie przygotowanych danych wyjściowych ze Spisu ludności i mieszkań (GUS 2002), które są także wykorzystywane w procedurze ważenia wyników badania.

Metodologia Struktura próby STRUKTURA PRÓBY N=1038 (Omnibus) I. Płeć Mężczyzna 48% Kobieta 52% II. Wiek do 29 lat 30% 30-39 lat 16% 40-49 lat 19% 50-59 lat 15% 50-59 lat 21% III. Wykształcenie Podstawowe 33% Zasadnicze 24% Średnie 33% Wyższe 10% IV. Miejsce zamieszkania wieś 37% do 20 tys. mieszkańców 13% 20-50 tys. 12% 50-200 tys. 17% powyżej 200 tys. 21% V. Dochód rodziny do 900 zł 13% 901-1250 zł 12% 1251-2000 zł 26% 2001-3000 zł 14% ponad 3000 zł 13%

Miejsce zamieszkania - Region Metodologia Miejsce zamieszkania - Region Psychografia* Stołeczny 13% Północno-wschodni 7% Północny 10% Południowo-wschodni 17% Środkowy 7% Południowy 15% Południowo- zachodni 10% Środkowo-zachodni 14% Środkowo- wschodni 6% * więcej szczegółów: patrz kolejny slajd

Metodologia Psychografia Więcej niż tylko demografia Celem PSYCHOGRAFII jest wzbogacenie charakterystyki konsumenta opartej o swoistą konfigurację cech związanych ze stylem życia, orientacją na pewne systemy wartości czy pewne cechy osobowości. Poprzez pryzmat typologii konsumentów można lepiej uchwycić motywacje badanych, genezę ich opinii, wyjaśniać preferencje wobec określonych marek, i chyba co najważniejsze komercyjnie, określić podatność na specyficzne strategie marketingowe. „Psychograficzne portrety konsumentów” bazują na bogatym dorobku Pentora w zakresie badań empirycznych rozmaitych postaw konsumentów i obywateli. Poprzez odpowiedni dobór wskaźników typologia ta nie replikuje informacji zawartych w cechach demograficznych. Szczególną zaletą segmentacji „Psychograficzne portrety konsumentów” jest to, że nie jest ona wielkim studium psycho-społeczno-rynkowym publikowanym raz na dwa lata, ale dzięki starannej i selektywnej kompresji wskaźników można ją stosować w każdym badaniu. Zawsze doskonale sprawdza się jako uzupełnienie wyjaśniania poprzez cechy demograficzne, a czasami je przewyższa, ukazując większe zróżnicowania postaw i zachowań poszczególnych typów niż jakakolwiek cecha demograficzna. Jak powstawały „Psychograficzne portrety konsumentów”?   Psychografia powstawała w oparciu o paroletnie badania funkcjonowania różnych skal, kilka badań "pilotażowych" (czterokrotnie na 1000 osobowych próbach badano użyteczność ponad 200 wskaźników) wyselekcjonowano kilkadziesiąt stwierdzeń tworzących kilkanaście skal. Na ich podstawie wyodrębnione zostało sześć typów o szczególnej konfiguracji postaw wobec siebie i innych, świata społecznego i rynku.

Metodologia Psychografia DOJRZALI Chętni kontaktom towarzyskim, dynamiczni, z pewną dozą konformizmu. Zdecydowane odrzucają populizm. Wyraźnie nie imponuje im konsumpcja na pokaz. Spójnie godzą mieszczańską solidność z pewną dozą tolerancji obyczajowej. Wykazują najsilniejsze zamiłowania estetyczne. Cechuje ich też pewna, acz nie histeryczna dbałość o to, by być modnym. W zachowaniach na rynku zdecydowanie odrzucają etnocentryzm, natomiast dość cenią jakość i zaufane firmy. Kupują to co chcą, z rozwagą i nie zapożyczają się. Spokojni, pewni siebie, troszczący się o rodzinę. W sumie spełnieni, ale nie spoczywający na laurach. DEMOGRAFIA: raczej lepiej wykształceni, najzamożniejsi, miasta średnie i duże ZDOBYWCY in spe Opowiadają się zdecydowanie za nowym (rynkowym) ładem. To ludzie, którzy prą do przodu niezależnie, jaki już status osiągnęli. Najczęściej jednak są u progu kariery. Nastawieni na kontakt z innymi, zważający na ich opinię o sobie. Nade wszystko cenią sobie emocje, ryzyko, walkę - ale w ramach reguł obecnego ładu, a zatem zdecydowanie odrzucający egalitaryzm i ksenofobię. Cechuje ich największa tolerancja obyczajowa i antyklerykalizm, pewna doza zainteresowań kulturalnych, estetycznych. Najbardziej dynamiczny, otwarty, ale jednocześnie najbardziej konsumpcyjnie nastawiony typ. Najsilniej ze wszystkich sterowani są przez trendy mody, cenią sobie markowe produkty wysokiej jakości, niekoniecznie polskie. Prowadzi to do najsilniejszych występujących w takim natężeniu tylko w tej grupie neurotycznych stanów, zapożyczają się by coś kupić, a potem bywają ze swej niezbyt rozważnej decyzji niezadowoleni. DEMOGRAFIA: głównie młodzi, wykwalifikowani

Metodologia Psychografia SFRUSTROWANI Wyznawcy konsumpcyjnego stylu życia, którego jednak - na skalę, jaką się im marzy - nie są w stanie prowadzić, z braku odpowiednich środków materialnych. W skrajnym rozziewie między bardzo rozbudzonymi aspiracjami konsumpcyjnymi a bardzo ograniczonymi możliwościami ich zaspokojenia. Stąd rebelianckie postawy, deklarują nonkonformizm, odrzucają mieszczańskie wartości, kontestują ład, w którym zajmują nie najwyższe pozycje. Swą skromną pozycję chcieliby rekompensować ostentacyjną konsumpcją. Skłonni się zapożyczać dla posiadania przedmiotów, które w ich mniemaniu są symbolami statusu. W tej histerii popełniają błędy, ciągle są niezadowoleni ze swych wyborów. W produkcie liczy się dla nich efekt, siła wrażenia, nie zaś kraj pochodzenia, faktyczna jakość, oryginalna marka. Podatni na reklamy, zważający na trendy mody. DEMOGRAFIA: 20-30-latkowie, dochody niższe, wykształcenie zasadnicze i średnie, rolnicy, pracownicy umysłowi niższego szczebla SCEPTYCY Dystans nie oznacza frustracji - ci ludzie dzięki wykształceniu lub/ i wrodzonej inteligencji jakoś sobie radzą, na pewno jednak nie są beneficjentami III Rzeczpospolitej. Nie są więc oni entuzjastami, ale też nie są kontestatorami współczesnej rzeczywistości. W warstwie psychologicznej cechuje ich niechęć do kontaktu z wieloma ludźmi, zdecydowany nonkonformizm, poszukiwanie spokoju. W stosunku do otaczającego świata przejawiają niezależność, indywidualizm, z pewną dozą abnegacji i nonszalancji. Obce im są wszelkie ideologiczne skrajności, zdecydowane odrzucają "nowoczesny" konsumeryzm, jak również zdecydowanie odrzucają "tradycyjne" postawy rewindykacyjnego populizmu, religijnego rygoryzmu czy solidnych mieszczańskich wartości. Wykazują zdecydowany brak zainteresowania modą, pracami praktycznymi w domu. Na rynku kupują rozważnie i to, co rzeczywiście chcieli, ale bez przyjemności. Nie mają poczucia obowiązku kupowania tylko polskich towarów. W tle ich postawy tkwią nie nachalnie deklarowane wartości jak tolerancja i wyrozumiałość, jakość - jako opozycja tandety, i piękno jako wartość estetyczna. DEMOGRAFIA: wiek średni i starsi, raczej wykształceni, dochód średni

Metodologia Psychografia SWOJACY Swojski pragmatyk przywiślański. Nie opanowani żadną ideą przewodnią, ale zorientowani na konkretne codzienne cele. Jeżeli wyrażają jakieś ogólniejsze poglądy, to cechuje ich rozdarcie między populistycznymi resentymentami a mieszczańską stabilizacją. Pełni rezerwy wobec urynkowionego świata, ale również niechętni ingerencji kościoła w życie publiczne. Lubią samemu coś zrobić, aby było zgodne z ich gustem, ale na pewno nie musi to być modne. W zachowaniach rynkowych są roztropni, pewni siebie, nie kupują na pokaz – przekonani, że przy zakupach nie popełniają błędów, wybierają polskie. Argumentem dla nich może być solidne, zdrowe, praktyczne, polskie, za rozsądną cenę, nigdy zaś modne, ekstrawaganckie, zagraniczne. DEMOGRAFIA: wiek przynajmniej 30, zwłaszcza 40+, dochody raczej średnie TRADYCJONALIŚCI Wyróżnia ich bardzo tradycjonalistyczny światopogląd. Ich system wartości oparty jest o skrajny rygoryzm moralny powiązany z przekonaniem o niedostatecznej roli kościoła w Polsce. Mają pewną skłonność do populizmu (tu: egalitaryzm + ksenofobia). Nie są to jednak wyłącznie słuchacze Radia Maryja - surowi w osądach starzy ludzie, ale również i młodsi chroniący swą bezradność wobec świata zewnętrznego za pogardą surowej oceny „współczesnej zgnilizny”, czyli upadku wartości narodowych, religijnych, chłopskich, socjalistycznych itp. Najsilniej ze wszystkich unikają emocji, niechętni kontaktom towarzyskim. Zdecydowane odrzucają konsumpcję na pokaz, aktualną modę, nie wykazują zainteresowań kulturalnych. Jeżeli chodzi o zachowania na rynku, to cechuje ich silny etnocentryzm konsumencki, brak zainteresowania produktami markowymi, ale też dzięki niewielkiemu zaangażowaniu w rynek konsumencki nie doświadczają żadnych stanów neurotycznych z tym związanych. Dodatkowym przejawem ich alienacji rynkowej jest skłonność do samowystarczalności - wolą raczej samemu coś zrobić niż kupić. DEMOGRAFIA: raczej starsi, mniej wykształceni, niskie dochody