Psychologiczne aspekty edukacji wczesnoszkolnej, a potrzeby rozwojowe dziecka 6- letniego psycholog Anna Pełka pedagog Agnieszka Pawlicka- Metera Poradnia Psychologiczno- Pedagogiczna w Lęborku

„W szeregi pierwszoklasistów wstępują dzieci o różnym poziomie rozwoju psychomotorycznego, co wyraża się niezwykle zróżnicowanym poziomem funkcjonowania intelektualnego, emocjonalnego, motywacyjnego i społecznego. Nigdy później żadna grupa uczniów uczęszczająca do jednej klasy nie będzie tak mocno zróżnicowana pod względem swoich słabych i mocnych stron, jak w tym okresie” prof. zw. dr hab. Marta Bogdanowicz

Rozwój dziecka 6- letniego Rozwój poznawczy: Myślenie Funkcje percepcyjno- motoryczne Uwaga Pamięć Mowa

Myślenie dziecka 6- letniego Przejście od myślenia przedoperacyjnego do stadium operacji konkretnych; początek między 6 a 7r.ż, Operacje konkretne charakteryzują się: - Nabywaniem odwracalności (zdolność wykonywania działań umysłowych w obu kierunkach, świadomość możliwości powrotu do stanu pierwotnego), - Zdolnością decentracji (uwzględniania różnych aspektów przedmiotów, czy zjawisk, przezwyciężenia mylącego wpływu obrazu percepcyjnego), - Mniejszym egocentryzmem (zdolnością przyjmowania perspektywy innych osób)

Myślenie dziecka 6- letniego c.d. Stopniowo rozwija się rozumienie pojęcia stałości: - stałość ilości (6- 8 r.ż.), - stałość długości (6-8 r.ż), - stałość masy ( 7- 9 r.ż); Dzięki stałości ilości, tj. odkryciu, że liczba elementów zbioru nie zależy od ich układu przestrzennego, dziecko opanowuje pojęcie liczby Dzięki odwracalności operacji dziecko rozumie, że dodawanie jest odwróceniem odejmowania, mnożenie odwrotnością dzielenia itp.

Myślenie dziecka 6- letniego c.d. Rodzaje operacji umysłowych: Analiza –wyodrębnianie w jakiejś całości poszczególnych elementów. Synteza –łączenie elementów w całość. Porównywanie – polega na jednoczesnej koncentracji myślowej na dwóch lub więcej elementach w celu wyodrębnienia występujących między nimi różnic i podobieństw. Abstrahowanie – wyodrębnianie pewnych cech jakiegoś obiektu, z jednoczesnym pomijaniem pozostałych jego właściwości. Uogólnianie – łączenie wyabstrahowanych cech wspólnych, to znaczy tych samych cech wykrytych w różnych obiektach. Klasyfikowanie – zdolność do logicznego grupowania przedmiotów wg ich wspólnych cech i właściwości. Szeregowanie – zdolność do porządkowania elementów wg jakiegoś porządku, np. odcienia lub wielkości. Wnioskowanie – tworzenie nowych sądów w wyniku zestawienia pewnych innych sądów danych wcześniej.

Myślenie dziecka 6- letniego c.d Cześć dzieci 6- letnich ma trudności z klasyfikowaniem, a zwłaszcza z szeregowaniem obiektów, Część dzieci nie ma jeszcze ukształtowanej odwracalności myślenia, nie potrafi odwrócić procesu przekształceń, Myślenie dziecka w tym wieku jeszcze stosunkowo mocno związane z codziennymi doświadczeniami, oparte na intuicji- dominuje myślenie konkretno- wyobrażeniowe Preferowane uczenie przez doświadczenie, działanie, zabawę, wykonywanie codziennych czynności (także w związku z dużą potrzebą ruchu).

W zakresie rozwoju intelektualnego dzieci wraz z edukacją matematyczną: liczy obiekty i rozróżnia błędne liczenie od poprawnego; wyznacza wynik dodawania i odejmowania, pomagając sobie liczeniem na palcach lub na innych zbiorach zastępczych; ustala równoliczność dwóch zbiorów, a także posługuje się liczebnikami porządkowymi; rozróżnia stronę lewą i prawą, określa kierunki i ustala położenie obiektów w stosunku do własnej osoby, a także w odniesieniu do innych obiektów; wie, na czym polega pomiar długości i zna proste sposoby mierzenia: krokami, stopa za stopą; zna stałe następstwo dni i nocy, pór roku, dni tygodnia, miesięcy w roku.

W zakresie rozwijania czynności intelektualnych, które dzieci stosują w poznawaniu i rozumieniu siebie i swojego otoczenia: przewiduje, w miarę swoich możliwości, jakie będą skutki czynności manipulacyjnych na przedmiotach (wnioskowanie o wprowadzanych i obserwowanych zmianach); grupuje obiekty w sensowny sposób (klasyfikuje) i formułuje uogólnienia typu: to do tego pasuje, te obiekty są podobne, a te są inne; stara się łączyć przyczynę ze skutkiem i próbuje przewidywać, co się może zdarzyć.

Funkcje percepcyjno- motoryczne u dziecka 6- letniego Percepcja słuchowa Percepcja wzrokowa Sprawność manualna (w tym grafomotoryczna), Orientacja przestrzenno- kierunkowa

Funkcje percepcyjno- motoryczne u dziecka 6- letniego Percepcja słuchowa dzieci zdolne są do podziału zdania na wyrazy, do analizy, syntezy sylabowej wyrazu, do wysłuchania głosek w nagłosie (rzadziej w wygłosie), spora grupa może mieć trudność z wyróżnianiem głosek w śródgłosie, możliwe trudności z odróżnianiem głosek zbliżonych fonetycznie.

Funkcje percepcyjno- motoryczne u dziecka 6- letniego Percepcja wzrokowa i orientacja przestrzenno- kierunkowa: Dziecko różnicuje litery, chociaż niektóre sprawiają mu trudności, szczególnie te do siebie podobne, np. E, F, M, W; oraz litery będące zwierciadlanymi odbiciami innych, np. p, g, d, b. Wiele dzieci w tym okresie pisze je w lustrzanym odbiciu, Spora grupa ma jeszcze kłopot z rozróżnianiem kierunków prawo- lewo, Mogą wystąpić trudności z oceną stosunków przestrzennych- obok, za; lepiej dzieci radzą sobie z pojęciami na, pod.

Funkcje percepcyjno- motoryczne u dziecka 6- letniego Sprawność manualna (m.in. grafomotoryczna): rozpoczyna się pierwszy etap kostnienia nadgarstka (część chrząstek zamienia się w kości) - ruchy dłoni stają się bardziej odporne na męczenie, poprawia się płynność i szybkość ruchów rąk, Jednak: dzieci mają wciąż silne napięcie mięśniowe rąk, palców, nadgarstka, przedramienia, barków, ruchy rąk u większości dzieci nie są jeszcze płynne, występuje geometryzacja i brak precyzji.

W zakresie gotowości do nauki czytania i pisania: potrafi określić kierunki oraz miejsca na kartce papieru, rozumie polecenia typu: narysuj kółko w lewym górnym rogu kartki, narysuj szlaczek, zaczynając od lewej strony kartki; potrafi uważnie patrzeć (organizuje pole spostrzeżeniowe), aby rozpoznać i zapamiętać to, co jest przedstawione na obrazkach; dysponuje sprawnością rąk oraz koordynacją wzrokowo-ruchową potrzebną do rysowania, wycinania i nauki pisania; interesuje się czytaniem i pisaniem; jest gotowe do nauki czytania i pisania; słucha, np. opowiadań, baśni i rozmawia o nich; interesuje się książkami; układa krótkie zdania, dzieli zdania na wyrazy, dzieli wyrazy na sylaby; wyodrębnia głoski w słowach o prostej budowie fonetycznej; rozumie sens informacji podanych w formie uproszczonych rysunków oraz często stosowanych oznaczeń i symboli, np. w przedszkolu, na ulicy, na dworcu.

Rozwój fizyczny dziecka 6- letniego powoli kształtuje się większa odporność na zmęczenie związane z dłuższym przebywaniem w jednej pozycji, mięśnie stają się silniejsze (wzrasta siła skurczu), dzieci są bardziej odporne na zmęczenie; wzrasta siła zwieraczy - dziecko nie musi już tak często załatwiać potrzeb fizjologicznych, dzieci stają się bardziej odporne na choroby, rozwijają się wszystkie narządy wewnętrzne; lepiej pracuje serce, płuca (lepsze dotlenienie), duża potrzeba ruchu (dzieci w tym wieku są pełne energii, lubią zabawy ruchowe, ale dość szybko mogą się męczyć, trudnością może być wysiedzenie w ławce przez 20 min.).

W zakresie wychowania zdrowotnego i kształtowania sprawności fizycznej dzieci: dba o swoje zdrowie; zaczyna orientować się w zasadach zdrowego żywienia; dostrzega związek pomiędzy chorobą a leczeniem, poddaje się leczeniu, np. wie, że przyjmowanie lekarstw i zastrzyki są konieczne; jest sprawne fizycznie lub jest sprawne w miarę swoich możliwości, jeżeli jest dzieckiem mniej sprawnym ruchowo; uczestniczy w zajęciach ruchowych, w zabawach i grach w ogrodzie przedszkolnym, w parku, na boisku, w sali gimnastycznej.

Procesy uwagi u dziecka 6- letniego zaczyna się rozwijać uwaga dowolna (zdolność do intencjonalnego kierowania uwagi na wybrany obiekt), może jednak dominować uwaga mimowolna- uwaga dziecka podlega fluktuacji, łatwo odwraca się pod wpływem różnych bodźców zewnętrznych lub wewnętrznych, dziecko nie potrafi skupić się na wykonaniu kilku czynności jednocześnie (niska podzielność), dość silna koncentracja uwagi szybko wywołuje zmęczenie, czas uwagi jest ciągle stosunkowo krotki (ok. 15 min.).

Pamięć 6- latka Rośnie trwałość, pojemność pamięci (większość zdolna do zapamiętania szeregu składającego się z 6 cyfr), Rozwija się pamięć dowolna, tj. poprzedzona zamiarem zapamiętania. Nadal jednak w zapamiętywaniu dominującą rolę odgrywają emocje- najlepiej zapamiętywane jest to, co ważne dla dziecka, związane z jego potrzebami. Rozwija się pamięć logiczna, tzn. zdolność zapamiętywania ze względu na logiczne powiązanie prezentowanych treści, sensowność materiału (wcześniej uczenie mechaniczne). Nadal może dominować pamięć mechaniczna (rośnie jej sprawność), stąd konieczność częstych powtórek. Pamięć głównie w oparciu o materiał konkretno- obrazowy.

Mowa 6- latka Zasób słownika czynnego ok. 3 tys. Słów. Tworzy już zdania składające się z kilku słów – przeciętnie z 6, 7. Posługują się już swobodnie mową potoczną, zależną i niezależną. Mowa staje się mową kontekstową - ścisłą, wiązaną. Rozwój artykulacji powinien być zakończony (6- latek powinien wymawiać głoskę „r”).

W zakresie rozwoju mowy: zwraca się bezpośrednio do rozmówcy, stara się mówić poprawnie pod względem artykulacyjnym, fleksyjnym i składniowym; mówi płynnie, niezbyt głośno, dostosowując ton głosu do sytuacji; uważnie słucha, pyta o niezrozumiałe fakty i formułuje dłuższe wypowiedzi o ważnych sprawach; w zrozumiały sposób mówi o swoich potrzebach i decyzjach.

Inne właściwości rozwoju 6- latka w kontekście wymagań szkolnych Zainteresowany uczeniem się nowych rzeczy, ciekawy poznawczo, Ma silną potrzebę rywalizacji (tendencja do współzawodnictwa z jednej strony może go mobilizować do lepszych osiągnięć, z drugiej utrudniać współdziałanie w grupie). Chce być najlepszy, najsilniejszy, najmądrzejszy (może mieć trudności z dzieleniem się uwagą nauczyciela itp.). Ma jeszcze spore trudności z zauważeniem potrzeb innych (stosunkowo silny egocentryzm przyczyną konfliktów). Podlega gwałtownym emocjom od entuzjazmu do agresji; jest jeszcze labilny emocjonalnie; ze względu na niedojrzałość płatów przedczołowych (mało sprawne procesy hamowania) może mieć trudności w panowaniu nad emocjami, w radzeniu sobie z frustracją, porażką, Emocje oraz duża liczba różnorodnych bodźców stanowią dla organizmu duży wydatek energetyczny (stąd spora męczliwość dziecka podczas zmagania się z nowymi wyzwaniami).

W zakresie umiejętności społecznych dzieci; porozumiewania się z dorosłymi i dziećmi, zgodnego funkcjonowania w zabawie i w sytuacjach zadaniowych: obdarza uwagą dzieci i dorosłych, aby rozumieć to, co mówią i czego oczekują; grzecznie zwraca się do innych w domu, w przedszkolu, na ulicy; przestrzega reguł obowiązujących w społeczności dziecięcej (stara się współdziałać w zabawach i w sytuacjach zadaniowych) oraz w świecie dorosłych; w miarę samodzielnie radzi sobie w sytuacjach życiowych i próbuje przewidywać skutki swoich zachowań; wie, że nie należy chwalić się bogactwem i nie należy dokuczać dzieciom, które wychowują się w trudniejszych warunkach, a także, że nie należy wyszydzać i szykanować innych; umie się przedstawić: podaje swoje imię, nazwisko i adres zamieszkania; wie, komu można podawać takie informacje.

W zakresie rozwoju umysłowego dzieci poprzez zabawy konstrukcyjne, budzenie zainteresowań technicznych: wznosi konstrukcje z klocków i tworzy kompozycje z różnorodnych materiałów (np. przyrodniczych), ma poczucie sprawstwa ("potrafię to zrobić") i odczuwa radość z wykonanej pracy; używa właściwie prostych narzędzi podczas majsterkowania; interesuje się urządzeniami technicznymi (np. używanymi w gospodarstwie domowym), próbuje rozumieć, jak one działają i zachowuje ostrożność przy korzystaniu z nich.

W zakresie czynności samoobsługowych, nawyków higienicznych i kulturalnych; wdrażania dzieci do utrzymywaniu ładu i porządku: umie poprawnie umyć się i wytrzeć oraz umyć zęby; właściwie zachowuje się przy stole podczas posiłków, nakrywa do stołu i sprząta po sobie; samodzielnie korzysta z toalety; samodzielnie ubiera się i rozbiera, dba o osobiste rzeczy i nie naraża ich na zgubienie lub kradzież; utrzymuje porządek w swoim otoczeniu.

W zakresie wdrażania dzieci do dbałości o bezpieczeństwo własne oraz innych: wie, jak trzeba zachować się w sytuacji zagrożenia i gdzie można otrzymać pomoc, umie o nią poprosić; orientuje się w bezpiecznym poruszaniu się po drogach i korzystaniu ze środków transportu; zna zagrożenia płynące ze świata ludzi, roślin oraz zwierząt i unika ich; wie, że nie może samodzielnie zażywać lekarstw i stosować środków chemicznych (np. środków czystości); próbuje samodzielnie i bezpiecznie organizować sobie czas wolny w przedszkolu i w domu; ma rozeznanie, gdzie można się bezpiecznie bawić, a gdzie nie.

W zakresie wychowania przez sztukę - dziecko widzem i aktorem: wie, jak należy się zachować na uroczystościach, np. na koncercie, festynie, przedstawieniu, w teatrze, w kinie; odgrywa role w zabawach parateatralnych, posługując się mową, mimiką, gestem i ruchem; umie posługiwać się rekwizytami (np. maską).

W zakresie wychowania przez sztukę - muzyka i śpiew, pląsy i taniec: śpiewa piosenki z dziecięcego repertuaru oraz łatwe piosenki ludowe; chętnie uczestniczy w zbiorowym śpiewie, w tańcach i muzykowaniu; dostrzega zmiany dynamiki, tempa i wysokości dźwięku utworu muzycznego, wyraża je, pląsając lub tańcząc; tworzy muzykę, korzystając z instrumentów perkusyjnych (oraz innych przedmiotów), a także improwizuje ją ruchem, w skupieniu słucha muzyki, w tym także muzyki poważnej.

W zakresie wychowania przez sztukę - różne formy plastyczne: przejawia, w miarę swoich możliwości, zainteresowanie wybranymi zabytkami i dziełami sztuki oraz tradycjami i obrzędami ludowymi ze swojego regionu; umie wypowiadać się w różnych technikach plastycznych i przy użyciu elementarnych środków wyrazu (takich jak kształt i barwa) w postaci prostych kompozycji i form konstrukcyjnych; wykazuje zainteresowanie malarstwem, rzeźbą i architekturą (także architekturą zieleni i architekturą wnętrz).

W zakresie rozumienia istoty zjawisk atmosferycznych i w unikaniu zagrożeń: rozpoznaje i nazywa zjawiska atmosferyczne charakterystyczne dla poszczególnych pór roku; podejmuje rozsądne decyzje i nie naraża się na niebezpieczeństwo wynikające z pogody, np. nie stoi pod drzewem w czasie burzy, nie zdejmuje czapki w mroźną pogodę; wie, o czym mówi osoba zapowiadająca pogodę w radiu i w telewizji, np. że będzie padał deszcz, śnieg, wiał wiatr; stosuje się do podawanych informacji w miarę swoich możliwości.

W zakresie wychowania dla poszanowania roślin i zwierząt: wymienia rośliny i zwierzęta żyjące w różnych środowiskach przyrodniczych, np. na polu, na łące, w lesie; wie, jakie warunki są potrzebne do rozwoju zwierząt (przestrzeń życiowa, bezpieczeństwo, pokarm) i wzrostu roślin (światło, temperatura, wilgotność); potrafi wymienić zmiany zachodzące w życiu roślin i zwierząt w kolejnych porach roku; wie, w jaki sposób człowiek może je chronić i pomóc im, np. przetrwać zimę.

W zakresie wychowania rodzinnego, obywatelskiego i patriotycznego: wymienia imiona i nazwiska osób bliskich, wie, gdzie pracują, czym się zajmują; zna nazwę miejscowości, w której mieszka, zna ważniejsze instytucje i orientuje się w rolach społecznych pełnionych przez ważne osoby, np. policjanta, strażaka; wie, jakiej jest narodowości, że mieszka w Polsce, a stolicą Polski jest Warszawa; nazywa godło i flagę państwową, zna polski hymn i wie, że Polska należy do Unii Europejskiej; wie, że wszyscy ludzie mają równe prawa.