Ekonomia polityczna bezrobocia Propozycja materiału na wykład i ćwiczenia przygotowała Beata Łopaciuk-Gonczaryk, 27 I 2009

Ogólny zarys wykładu - propozycja Bezrobocie wg teorii ekonomicznej – krótkie przypomnienie i uporządkowanie dotychczasowej wiedzy studentów Bezrobocie – dane empiryczne, dane z ostatnich lat dla różnych krajów i Polski, bezrobocie w Polsce w okresie transformacji Bezrobocie jako problem ekonomii politycznej Przykłady podejścia charakterystycznego dla ekonomii politycznej – Kalecki i Olson Teoria politycznego cyklu koniunkturalnego

Bezrobocie a teoria ekonomii (powtórzenie) model neoklasyczny – elastyczne płace, w równowadze popyt równa się podaży, możliwość istnienia jedynie bezrobocia „dobrowolnego” ekonomia Keynesowska – sztywne płace i ceny, nierównoważące się rynki, niepełne zatrudnienie, możliwość zmniejszenia poziomu bezrobocia dzięki interwencji państwa krzywa Philipsa – substytucja pomiędzy inflacją a bezrobociem długi i krótki okres, rola oczekiwań prawo Okuna – wzrost stopy bezrobocia o 1 % na każde 3% spadku PKB realnego w stosunku do potencjalnego

Rodzaje bezrobocia (powtórzenie) bezrobocie frykcyjne (przepływy) bezrobocie strukturalne (niedopasowanie ) bezrobocie cykliczne (recesja) Naturalna stopa bezrobocia – poziom bezrobocia przy zrównoważonych rynkach pracy i produktów, większa od zera na skutek występowania bezrobocia frykcyjnego i strukturalnego, wzrost inflacji skutkiem obniżania stopy bezrobocia poniżej stopy naturalnej

Bezrobocie obserwowane empirycznie Wielka Depresja lata 30-te stagflacja lata 70-te wzrost bezrobocia w okresach recesji utrzymujące się różnice pomiędzy krajami (np. Niemcy i Francja kontra USA i Wielka Brytania, ale także Dania i Norwegia)

Stopy bezrobocia wg OECD (Standardised Unemployment Rates)

Bezrobocie w Polsce przyczyny spadku bezrobocia w ostatnich latach (wysokie tempo wzrostu PKB, wejście do Unii Europejskiej, ułatwiona emigracja zarobkowa) zróżnicowanie regionalne bezrobocie ukryte na wsi

Bezrobocie w Polsce – województwa http://rynekpracy.edu.pl

Bezrobocie w Polsce – powiaty (Dane z Narodowego Spisu Powszechnego 2002, http://rynekpracy.edu.pl)

Bezrobocie w Polsce – okres transformacji redukcja nadmiernego zatrudnienia odziedziczonego po gospodarce planowanej adaptacja rynku pracy do nowych warunków instytucjonalnych niedopasowanie strukturalne popytu i podaży pracy na skutek restrukturyzacji gospodarki przekładanie się wzrostu PKB na wzrost wydajności pracy a nie wzrost zatrudnienia przejścia bezrobotnych do nieaktywnych zawodowo (zaniechanie szukania pracy) zmniejszanie się szans na zatrudnienie długookresowo bezrobotnych

Bezrobocie jako problem ekonomii politycznej Płaszczyzna ekonomiczna – bezrobocie jako strata produkcji, koszty zasiłków Płaszczyzna społeczna i psychologiczna – związek bezrobocia z wykluczeniem społecznym, patologiami społecznymi, problemami w rodzinie, depresjami; dziedziczenie statusu Płaszczyzna polityczna – zadowolenie społeczne i popularność rządów; problem wyboru modelu gospodarki – równość (dochodów) czy wydajność (niższe bezrobocie); por. Okun (1975): „Equality & Efficiency. The Big Trade-off”

Michał Kalecki (1899-1970) „Michał Kalecki (...) był jednym z najbardziej twórczych ekonomistów XX wieku (...) Miejsce Kaleckiego w historii myśli ekonomicznej nie zostało właściwie ocenione, ponieważ – jak się wyraził Mark Blaug – Kalecki nie znalazł się we właściwym miejscu we właściwym czasie i nie pisał we właściwym języku. Przynajmniej częściowo z tych powodów za ojca nowoczesnej makroekonomii uważa się na ogół, zamiast Kaleckiego, J.M. Keynesa. Dopiero po tym, gdy wyprzedzające Ogólną teorię Keynesa (1936) pisma Kaleckiego przetłumaczono na język angielski, jego wnikliwe, odkrywcze obserwacje w dziedzinie makroekonomii znalazły uznanie u ekonomistów anglojęzycznych. (…) Kalecki zbudował model makroekonomiczny wyjaśniający przyczyny masowego bezrobocia lat trzydziestych. Dzięki włączeniu do konstrukcji teoretycznej elementów monopolu, Kalecki stworzył model o wyższym stopniu doskonałości od modelu Keynesa. Nieszczęśliwie dla renomy Kaleckiego złożyło się, że w czasie, gdy jego myśli zostały udostępnione w przekładzie angielskim, w zachodniej teorii ekonomicznej był już na dobre zadomowiony podstawowy model keynesowski i wskutek tego ojcostwo nowoczesnej ortodoksji makroekonomicznej zostało przypisane raczej Keynesowi niż Kaleckiemu.” (H. Landreth i D.C. Colander, Historia myśli ekonomicznej, Warszawa 1998, s. 15)

Polityczne aspekty pełnego zatrudnienia Ekonomiczna teoria pełnego zatrudnienia (wg Kaleckiego i Keynesa): możliwość zapewnienia pełnego zatrudnienia za pomocą interwencji państwowej, zagrożenie inflacją wyłącznie w sytuacji zwiększania zatrudnienia ponad poziom odpowiadający produkcji potencjalnej Polityczne problemy związane z osiągnięciem pełnego zatrudnienia: opór wpływowych przedstawicieli bankowości i przemysłu wobec polityki pełnego zatrudnienia

Polityczne aspekty pełnego zatrudnienia c.d. Przyczyny opozycji „kapitalistów” wobec polityki pełnego zatrudnienia: ideologiczny sprzeciw wobec ingerencji państwa w zagadnienia zatrudnienia obawa przed inwestycjami publicznymi – groźba rozszerzania sektora publicznego kosztem prywatnego negatywny wpływ subsydiowania konsumpcji na motywację do pracy sprzeciw wobec perspektywy utrzymywania stałego pełnego zatrudnienia – utrata znaczenia środka dyscyplinarnego w postaci zwolnienia z pracy, obawa przed osłabieniem pozycji pryncypała, groźba strajków

Polityczne aspekty pełnego zatrudnienia c.d. Reżym politycznego cyklu koniunkturalnego: okres kryzysu – uruchamianie polityki inwestycji publicznych w celu przeciwdziałania masowemu bezrobociu np. na skutek nacisków społecznych okres ożywienia – zmiana polityki rządowej i powrót do polityki unikania deficytu budżetowego: „blok wielkiego kapitału (…) znajdzie chyba niejednego ekonomistę, który orzeknie, że sytuacja jest wybitnie niezdrowa” (Kalecki, s. 348) pełne zatrudnienie tylko w szczytowym punkcie koniunktury, ale kryzysy stosunkowo łagodne i krótkotrwałe

Podejście Kaleckiego jako przykład ekonomii politycznej sięganie do wyjaśnień zarówno natury ekonomicznej jak i politycznej rola czynników instytucjonalnych przedstawienie konfliktu interesów różnych grup społecznych

Mancur Olson (1932-1998) amerykański ekonomista, przykład podejścia instytucjonalnego i interdyscyplinarnego przedstawiciel teorii wyboru publicznego, zwrócenie uwagi na negatywną rolę jaką w gospodarce pełnią grupy interesów poszukujące renty w kontekście bezrobocia analiza roli związków zawodowych

Bezrobocie wg Olsona szukanie czynników blokujących wzajemnie korzystne transakcje pomiędzy przymusowo bezrobotnymi i potencjalnymi pracodawcami zwiększenie zatrudnienia w interesie rządu i partii politycznych (głosy wyborców), środowiska biznesu (zwiększenie popytu), społeczeństwa ogółem (ludzkie współczucie)

Bezrobocie wg Olsona c.d. beneficjentami bezrobocia zatrudnieni o podobnych kwalifikacjach, zainteresowani utrzymaniem wysokiego poziomu wynagrodzeń możliwość wywierania nacisku dzięki zrzeszeniu się – tworzenie lobby i kartelów grupy interesów jako przyczyna sztywności płac i cen, a co za tym idzie, bezrobocia

Teoria politycznego cyklu koniunkturalnego (Nordhaus 1975) związek między cyklem koniunkturalnym a cyklem wyborczym preferencje wyborców dotyczące inflacji i zatrudnienia restrykcyjna polityka antyinflacyjna na początku kadencji ekspansywna polityka obniżająca bezrobocie przed zbliżającymi się wyborami

Literatura obowiązkowa (dostępna w bibliotece WNE) Dornbusch Rudiger, Fischer Stanley, Macroeconomics, McGraw-Hill, Inc., New York 1994 (jako powtórka + podrozdział: The political economy of inflation and unemployment) Kalecki Michał, Kapitalizm. Koniunktura i zatrudnienie, Dzieła tom 1, Państwowe Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa 1979 (Część 6: Pełne zatrudnienie) Socha Mieczysław, Sztanderska Urszula, Strukturalne podstawy bezrobocia w Polsce Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa, 2000

Literatura uzupełniająca (dostępna w bibliotece WNE lub załączona jako pdf) Kwiatkowski Eugeniusz, Strukturalne determinanty naturalnej stopy bezrobocia, XXII Konferencja Naukowa NBP „Reformy strukturalne a polityka pieniężna”, Falenty 2002 (załączony pdf) Musiał Grażyna, Twórczość naukowa Michała Kaleckiego i jej znaczenie w teorii ekonomii, Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej w Katowicach, Katowice 2006 Nordhaus William, The political business cycle, Review of Economic Studies 42: 169-190, 1975 (załączony pdf) Olson Mancur, The rise and decline of nations. Economic growth, stagflation, and social rigidities, Yale University Press, London 1982 Persson Torsten, Tabellini Guido, Political Economics: Explaining Economic Policy, MIT Press, 2002 (rozdział: 6.4 Unemployment Insurance) – pozycja zamówiona do biblioteki Sadowski Zdzisław L., Szeworski Adam, Kalecki’s Economics Today, Routledge Frontiers of Political Economy, Routledge, London 2004

Propozycja tekstów na ćwiczenia Kalecki Michał, Trzy drogi do pełnego zatrudnienia, w: Kalecki Michał, Kapitalizm. Koniunktura i zatrudnienie, Dzieła tom 1, Państwowe Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa 1979, s. 350-374 (lub inny tekst z Części 6, tak by nie powielać treści z wykładu) Arestis Philip, Skuse Frank, The relevance of Kalecki’s „Political Aspects of Full Employment” to the twenty-first century, w: Sadowski Zdzisław L., Szeworski Adam, Kalecki’s Economics Today, Routledge Frontiers of Political Economy, Routledge, London 2004, s. 10-26 Łaski Kazimierz, Three ways to … high employment, w: Sadowski Zdzisław L., Szeworski Adam, Kalecki’s Economics Today, Routledge Frontiers of Political Economy, Routledge, London 2004, s. 111-124 Olson Mancur, The rise and decline of nations. Economic growth, stagflation, and social rigidities, Yale University Press, London 1982, s. 181-242: 7. Stagflation, Unemployment, and Business Cycles: An Evolutionary Approach to Macroeconomics (dłuższy tekst)

Dodatkowe propozycje tematów referatów na ćwiczenia – wymagające samodzielnego doboru materiałów przez studentów Analiza porównawcza dwóch krajów o utrzymującym się różnym poziomie bezrobocia, przy podobnym poziomie rozwoju gospodarczego Spadek bezrobocia w Polsce w ostatnich latach – przyczyny i uwarunkowania Przybliżenie sylwetki Michała Kaleckiego i jego wkładu w ekonomię

Ekonomia polityczna bezrobocia (slajd na I ćw.) Dlaczego w Polsce w okresie transformacji utrzymywał się wysoki poziom bezrobocia, mimo wzrostu PKB? Dlaczego w ostatnich latach bezrobocie w Polsce spadło? Dlaczego w jednych krajach wysoko rozwiniętych stale utrzymują się wyższe stopy bezrobocia niż w innych (Niemcy i Francja kontra W. Brytania, USA, Dania, Norwegia)?

Ekonomia polityczna bezrobocia (slajd na I ćw.) Czy polityka rządowa może doprowadzić do trwałego obniżenia stopy bezrobocia? Czy zbliżające się wybory mogą mieć wpływ na poziom bezrobocia? W czyim interesie jest utrzymywanie wysokiej stopy bezrobocia?