WŁADZA SĄDOWNICZA

w praktyce ZNACZENIE WŁADZY SĄDOWNICZEJ JEST na ogół MNIEJSZE WŁADZA SĄDOWNICZA opiera swoje funkcjonowanie na działaniu niezawisłych i niezależnych SĄDÓW mających monopol na rozstrzyganie konfliktów prawnych Ale SĄDY nie mogą dokonywać zmian w wydanych aktach prawnych, na podstawie których orzekają a pozostałe władze mogą wywierać pośredni bądź bezpośredni wpływ na nominacje sędziowskie i finansowanie działalności sądów w praktyce ZNACZENIE WŁADZY SĄDOWNICZEJ JEST na ogół MNIEJSZE niż dwu pozostałych

PODSTAWOWE ZASADY FUNKCJONOWANIA WŁADZY SĄDOWNICZEJ NIEZAWISŁOŚĆ SĘDZIÓW I NIEZALEŻNOŚĆ SĄDÓW zagwarantowanie całkowitej niezależności w orzekaniu brak jakichkolwiek nacisków ze strony innych władz niezależność od opinii publicznej podstawą orzekania KONSTYTUCJA i USTAWY

GWARANCJE NIEZAWISŁOŚCI SĘDZIOWSKIEJ oddzielenie organów władzy sądowniczej od innych organów władzy niemożność ingerowania w orzecznictwo zasada INCOMPATIBILITAS nieusuwalność sędziów IMMUNITET sędziowski brak odpowiedzialności za orzecznictwo niezależność materialna GWARANCJE PROCESOWE

PODSTAWOWE ZASADY FUNKCJONOWANIA WŁADZY SĄDOWNICZEJ DWU- LUB TRZYINSTANCYJNOŚĆ postępowania NADZÓR SĄDU NAJWYŻSZEGO UDZIAŁ OBYWATELI w sprawowaniu wymiaru sprawiedliwości a) SĘDZIOWIE PRZYSIĘGLI b) ŁAWNICY ZASADA POWSZECHNOŚCI DOSTĘPU DO SĄDU ZAKAZ PROCESÓW INKWIZYCYJNYCH

STRUKTURA SĄDOWNICTWA SĄD NAJWYŻSZY SĄDY ADMINISTRACYJNE TRYBUNAŁY Trybunał Konstytucyjny Naczelny Sąd Administracyjny Trybunał Stanu wojewódzkie SA SĄDY POWSZECHNE SĄDY WOJSKOWE rejonowe garnizonowe okręgowe okręgów wojskowych apelacyjne

WYMOGI stawiane przed kandydatami na sędziów: SĄDY POWSZECHNE DOMNIEMANIE KOMPETENCJI ZRÓŻNICOWANA STRUKTURA SĘDZIOWIE POWOŁYWANI POPRZEZ WYBÓR LUB MIANOWANIE WYMOGI stawiane przed kandydatami na sędziów: ukończenie studiów prawniczych praktyka w zawodzie zdanie egzaminu państwowego lub przejście postępowanie kwalifikacyjnego cenzus wiekowy SĄDY ADMINISTRACYJNE sprawują kontrolę nad legalnością decyzji wydawanych przez administrację

model SCENTRALIZOWANY I ABSTRAKCYJNY model ZDENTRALIZOWANY I KONKRETNY SĄDY KONSTYTUCYJNE sprawują kontrolę nad zgodnością aktów prawnych z aktem uznawanym za nadrzędne źródło prawa (konstytucją) model SCENTRALIZOWANY I ABSTRAKCYJNY (model austriacki) model ZDENTRALIZOWANY I KONKRETNY (model amerykański) kompetencje do kontroli konstytucyjności ma tylko jeden, specjalnie do tego powołany sąd kontrola konstytucyjności przez wszystkie sądy norma pomijana tylko w danej, konkretnej sprawie usunięcie normy z systemu prawnego (ex nunc, ex tunc lub pro futuro) z inicjatywy jednej ze stron inicjatywa zewnętrzna

PARLAMENT I GŁOWĘ PAŃSTWA Przez organy wszystkich trzech władz SĘDZIOWIE sądów konstytucyjnych są powoływani przez: PARLAMENT GŁOWĘ PAŃSTWA PARLAMENT I GŁOWĘ PAŃSTWA Przez organy wszystkich trzech władz na ogół na jedną kadencję, która trwa od 6 do 12 lat (w PL - 9); skład częstokroć jest odnawiany rotacyjnie albo poszczególnych sędziów powołuje się indywidualnie SĄDY WOJSKOWE istnieją tylko w niektórych krajach (nie jest to praktyka powszechna ) sprawują wymiar sprawiedliwości w siłach zbrojnych w sprawach karnych

Do kompetencji władzy sądowniczej należy w szczególności: orzekanie o odpowiedzialności osób sprawujących funkcje publiczne SĄD KONSTYTUCYJNY SĄD POWSZECHNY SĄDY SZCZEGÓLNE (np. Trybunał Stanu) kontrola procesu wyborczego rozstrzygnięcie wyników wyborów kontrola przebiegu kampanii wyborczej możliwość podważenia decyzji o odmowie rejestracji kontrola działalności partii politycznych ochrona wolności obywatelskich

RELACJE POMIĘDZY WŁADZĄ WYKONAWCZĄ, USTAWODAWCZĄ I SĄDOWNICZĄ 1. Model oparty na analizie podażowo-popytowej Koszt ustawy S1 WPROWADZENIE PODZIAŁU WŁADZ S E1 E D Liczba wydawanych ustaw D – skłonność do płacenia lobbystom za promowanie danej ustawy S – możliwość wpłynięcia przez lobbystów na wprowadzanie w życie określonych aktów prawnych

RELACJE POMIĘDZY WŁADZĄ WYKONAWCZĄ, USTAWODAWCZĄ I SĄDOWNICZĄ 2. Model przetargowy A priori zakłada się wprowadzenie zasady podziału władz, a legislatywa i egzekutywa mają udział w ostatecznym wprowadzeniu aktu prawnego E0 Emax L0 Lmax poziom wydatków związanych z danym aktem prawnym zbiór DYSKUSYJNY zbiór PRZETARGOWY

UWZGLĘDNIENIE WŁADZY SĄDOWNICZEJ 2. Model przetargowy – c.d. UWZGLĘDNIENIE WŁADZY SĄDOWNICZEJ A S E0 Emax L0 Lmax poziom wydatków związanych z danym aktem prawnym A – ustawa w kształcie uzgodnionym przez legislatywę i egzekutywę S – ustawa preferowana przez władzę sądowniczą Jeśli S mieści się w ZBIORZE PRZETARGOWYM, wówczas przedstawiciele legislatywy i egzekutywy nie zareagują na działania władzy sądowniczej zmianą ustawy.

(systemy kontynentalne) SYSTEM PRAWNY systemy oparte na PRAWIE ZWYCZAJOWYM (common law) systemy oparte na PRAWIE STANOWIONYM (systemy kontynentalne) sędziowie tworzą prawo sędziowie nie tworzą prawa istotną rolę odgrywają precedensy, w oparciu o które tworzone są normy generalne precedensy nie są wiążące sąd może odstąpić od uwzględnienia precedensów, ale jedynie, gdy wykaże znaczące różnice pomiędzy nimi a rozpatrywaną sprawą odstąpienie od precedensów nie rodzi skutków prawnych

HIERARCHIA AKTÓW PRAWNYCH KONSTYTUCJA lub AKTY O RANDZE KONSTYTUCYJNEJ ŹRÓDŁA PRAWA MIĘDZYNARODOWEGO USTAWY ROZPORZĄDZENIA Z MOCĄ USTAWY ROZPORZĄDZENIA AKTY RZĄDOWE PRAWO MIEJSCOWE

NIEPISANE (nieformalne) KONSTYTUCJA AKT PRAWNYCH O NAJWYŻSZEJ MOCY PRAWNEJ w państwie, w którym określone są zasady organizacji państwa, jego cele i zadania, podmioty władzy i sposoby jej sprawowania, podstawowe prawa i wolności obywatelskie jednostek oraz zasady zmiany zawartych w niej norm PISANE (formalne) PEŁNE KONSTYTUCJE NIEPISANE (nieformalne) NIEPEŁNE (małe)

METODY WPROWADZANIA KONSTYTUCJI (KONSTYTUCJA OKTROJOWANA) przez monarchę (KONSTYTUCJA OKTROJOWANA) przez naród (REFERENDUM KONSTYTUCYJNE) przez KONSTYTUANTĘ przez PARLAMENT + rozwiązania pośrednie

NOWELIZOWANIE KONSTYTUCJI POPRAWKI do konstytucji nowelizacje są dodawane do tekstu konstytucji bez modyfikowania jej pierwotnej treści ZMIANY TEKSTU konstytucji nowelizacja wiąże się z każdorazową zmianą treści konstytucji (wykreślenie nieaktualnych przepisów) NOWELIZACJE mogą być dokonywane przez: PARLAMENT NARÓD (referendum) w państwach autorytarnych - ORGAN WŁADZY WYKONAWCZEJ

EKONOMIA KONSYTUCYJNA James BUCHANAN (ur. 1919) NAGRODA NOBLA 1986 r. EKONOMIA KONSTYTUCYJNA próba wyjaśnienia właściwości działania alternatywnych zestawów zasad prawno-instytucjonalno-konstytucyjnych, które określają ramy, w jakich dokonują się wybory podmiotów ekonomicznych i politycznych. KONSTYTUCJA każdy zestaw zasad ograniczających aktywność jednostek w dążeniu do osiągania własnych celów

EKONOMIA KONSYTUCYJNA Przedmiot badań: konstytucje oparte na wzajemnych UMOWACH, a w szczególności z jednej strony ograniczenia nakładane na przedstawicieli władzy państwowej, a z drugiej ograniczenia nakładane przez władzę na obywateli W jaki sposób różne zestawy przyjmowanych w poszczególnych społeczeństwach zasad konstytucyjnych wpływają na poziom dobrobytu? POTWIERDZENIE WNIOSKU EKONOMISTÓW KLASYCZNYCH KLUCZOWE JEST WPROWADZENIE I PRZESTRZEGANIE ZASAD WOLNOŚCI GOSPODARCZEJ

WZROST ROLI PAŃSTWA W GOSPODARCE II poł. XX wieku w krajach Zachodnich próba przebudowania gospodarki wedle nowych zasad opartych na koncepcjach J. M. Keynesa: INTERWENCJONIZM jako środek pozwalający (1) uchronić kapitalizm przed upadkiem (2) i dający szansę na budowę „PAŃSTWA DOBROBYTU” BEZPIECZEŃSTWO SOCJALNE „OD KOŁYSKI AŻ PO GRÓB” WZROST ROLI PAŃSTWA W GOSPODARCE obok podstawowego, RYNKOWEGO mechanizmu alokacji zasobów coraz większego znaczenia zaczęło nabierać rozdzielanie ich na podstawie DECYZJI POLITYCZNYCH