Bezpieczeństwo społeczności lokalnych Społeczność lokalna i zbiorowość terytorialna (Gemeinschaft i Gesellschaft), więzi społeczne a bezpieczeństwo członków zbiorowości P_W02: …student potrafi wymienić, krótko charakteryzując, więzi społeczne determinujące bezpieczeństwo społeczności lokalnej Leszek Baran

Czym jest społeczność lokalna?

Pojęcie społeczności lokalnej Społeczność lokalna to struktura społeczno-przestrzenna, którą tworzą „ludzie pozostający wobec siebie w społecznych interakcjach i zależnościach w obrębie danego obszaru i posiadający jakiś wspólny interes lub poczucie grupowej i przestrzennej tożsamości jako elementy wspólnych więzi” oraz zdolność „do podejmowania wspólnych działań na rzecz rozwiązywania nurtujących [tych ludzi] problemów” (zob. referenda) /Paweł Starosta, Poza metropolią. Wiejskie i małomiasteczkowe zbiorowości lokalne a wzory porządku makrospołecznego/ Fot. www.christiania.org

Czym jest zbiorowość terytorialna?

Pojęcie zbiorowości terytorialnej skupisko „zatomizowanych jednostek, którego skład bywa płynny i zmienny, co dodatkowo utrudnia tworzenie się więzi społecznej”. jednostki te „bytują obok siebie i zaspokajają swoje potrzeby w obrębie tego samego obszaru geograficznego, ale nie muszą czuć się i najczęściej się nie czują związane ani z nim, ani z sobą nawzajem”. /B. Szacka, Wprowadzenie do socjologii, Fot. www.projectbritain.com/

Społeczności lokalne i zbiorowości terytorialne przypominają modelowe rodzaje zbiorowości wyróżnionych przez Ferdinanda Toenniesa: wspólnotę (Gemeinschaft) i… stowarzyszenie (Gesellschaft)

Kategorie Wspólnota/Gemeinschaft („żywy organizm”). Stowarzyszenie/Gesellshaft („mechaniczny agregat”) Geneza Naturalna ; we wspólnocie jesteśmy od narodzin, na dobre i złe, lub jesteśmy przyjmowani Konwencjonalna (umowa); w stowarzyszenie wchodzimy jako niezależni, „jak w coś obcego”. Więzy łączące ludzi Pokrewieństwo, braterstwo, sąsiedztwo (więź społeczna członkowska); „Członkowie (…) związani mimo rozłąki”. Umowy, wymiana dóbr materialn., wyrachowanie (więź społeczna funkcjonalna); „Członkowie (…) rozdzieleni mimo powiązań”. We wzajemnych stosunkach ludzie uczestniczą jako: Osobowości ; współżycie poufałe, intymne, zamknięte w wąskim kręgu; liczy się, jacy, nie kim jesteśmy Osobnicy zajmujący pozycje i pełniący związane z nimi role; tu: życie publiczne; liczy się, kim, nie jacy jesteśmy Orientacja zadaniowa „Bezcelowa”: Tak było, jest i będzie „działania wynikające z apriorycznej i koniecznej jedności, a więc podejmowane ze wzgl. na” członków wspólnoty. Celowa; „W stowarzyszeniu każdy ma na uwadze [prawie] wyłącznie siebie”; „Nikt nie uczyni nic dla drugiego, chyba że w oczekiwaniu rewanżu”. Środki kontroli Tradycja (obyczaje), religia Prawo sformalizowane, opinia publ. Podstawa gospodarcza Własność zbiorowa Pieniądz, własność prywatna Opozycja wg F. Toenniesa; B. Szacka, Wprowadzenie do socjologii; J. Chłopecki, wykład „Wielkie opozycje”

Społeczność lokalna a zbiorowość terytorialna Zamieszkuje miejsce (coś znanego, własnego) Zaludnia obszar (coś niczyjego, obcego, ewentualnie obojętnego) [Prawie] każda społeczność lokalna jest zbiorowością terytorialną Nie każda zbiorowość terytorialna jest społecznością lokalną Ma [powinna mieć] charakter wspólnotowy, czyli zbiorowości o silnej więzi z przewagą łączących ludzi stosunków osobowych Ma charakter zbiorowości, w której dominują stosunki rzeczowe, zanikają zaś/słabną – wskutek industrializacji, urbanizacji, ruchliwości przestrzennej - stosunki osobowe /B. Szacka, Wprowadzenie do socjologii/

Rozróżnienie pojęć Miejsce (łac. locum) Nie ma wyraźnych desygnatów, musi być rozpatrywane w szerszym kontekście przestrzenno- społecznym, w stosunku do innych przestrzeni/zbiorowości (osiedle w stosunku do dzielnicy, wieś w stosunku do gminy, gmina w stosunku do powiatu, regionu, region w relacji do państwa, państwo do kontynentu itd.) /M. Malikowski, Lokalność, w: Encyklopedia socjologii/

Miejsce to przestrzeń określona, konkretna, zamknięta, mająca swoją nazwę i przez codzienne obcowanie „oswojona”, uczłowieczona; ma jednak tendencję do rozszerzania obszaru, do którego się odnosi To przestrzeń społeczna, która istnieje „wskutek nakładania się różnych (…) doświadczeń jednostkowych i zbiorowych, wskutek umieszczania na niej – poprzez te doświadczenia – różnych rodzajów „obiektów”, wytworów i procesów zaangażowania społecznego” Społeczność zamieszkująca miejsce „ma swoją własną tradycję ukształtowaną w powiązaniu z tą przestrzenią” /M. Malikowski, Lokalność; J. Kurczewska, Lokalne społeczeństwo obywatelskie/

Miejsce to zatem uporządkowana struktura znaczeń; to „spójne centrum ustalonych wartości”; Lokalną przestrzeń społeczną określają – oprócz granic terytorium - także „ośrodki tworzące i przekazujące wartości, wyznaczające interesy, budujące jakieś formy współdziałania dla jednostek, grup i instytucji pomiędzy granicami tego terytorium”. W obrębie takiego terytorium dzieje się to, co dla społeczności lokalnej istotne. Tak, jak tę przestrzeń generują, tak też kontrolują różne typy jednostek, grup i ich aktywności. (do czego się przyznaję, co jest mi bliskie, tego chętniej strzegę, o to chętniej dbam…) /M. Malikowski, Lokalność; J. Kurczewska, Lokalne społeczeństwo obywatelskie/

Rozróżnienie pojęć Pojęcia towarzyszące pojęciu lokalizmu: decentralizacja (vs. centralizm) peryferyjność (vs. globalizm); dziś raczej nieaktualne - lokalizm uzupełnieniem globalizmu (glokalizacja) partykularyzm (vs. uniwersalizm) swojskość (vs. standaryzacja) – to też interesujące dziś przeciwstawienie lokalny patriotyzm (vs. alienacja jednostek) niepowtarzalność (vs. masowość) – zob. „swojskość” mała skala społeczna (vs. duża skala) /M. Malikowski, Lokalność/

Atuty lokalności Centralizm jest nieefektywny jako system zarządzania: zbyt dużo zadań, zbyt daleka perspektywa, aby rozpoznać lokalne problemy Lokalność to bliska perspektywa: lepsze rozpoznanie lokalnych potrzeb, interes grupowy silniej powiązany z interesem jednostkowym

Atuty lokalności Lokalność to większa podmiotowość, silniejsze więzi osobowe, lepsze zaspokajanie potrzeb przynależności, uznania; sprzyja kształtowaniu tożsamości społecznej i kulturowej sprzyja kształtowaniu (lepiej niż układy szerszego zasięgu) kapitału społecznego kapitał społeczny zaś to „więzi zaufania, lojalności i solidarności, znajdujące wyraz w samoorganizowaniu się i samorządności, głównie w ramach dobrowolnych stowarzyszeń” /P. Sztompka, Socjologia/

Więź społeczna… To „całokształt stosunków, zależności i podobieństw między członkami zbiorowości, grupy społecznej lub społeczeństwa, decydujących o tym, że tworzą one względnie zwarte i wyodrębniające się spośród innych całości; więź społeczna łącząca jednostki w grupy opiera się przede wszystkim na świadomości przynależności do grupy, wspólnocie wartości i interesów, identyfikowaniu działań i celów z działaniami grupy” /Socjologia. Przewodnik encyklopedyczny/ Stosunek społeczny: to „normatywnie określony schemat oczekiwanych interakcji między partnerami zajmującymi pewne pozycje społeczne i pełniącymi związane z nimi role”. /P. Sztompka, Socjologia. Analiza społeczeństwa/

Rodzaje więzi… (za: P. Sztompka, Socjologia…) Więź obiektywna: podobieństwo sytuacji życiowej, miejsca zamieszkania, zawodu, wieku itp. Więź subiektywna: poczucie wspólnoty z członkami grupy, do której należymy (wyraża się w słowie „my”) Więź behawioralna: podobne lub wspólne działania podejmowane przez członków grupy Więź kooperacyjna: poczucie wspólnoty oparte na wzajemnej niezbędności członków grupy do realizacji celów indywidualnych i zbiorowych Więź moralna: szczególna relacja powinnościowa zakładająca zaufanie, lojalność i solidarność w stosunku do innych objętych kategorią „my”

Rodzaje więzi… Ze względu na rodzaje podmiotów spajanych przez więź społeczną można wyróżnić np.: więź rodzinną więź sąsiedzką więź koleżeńską więź rówieśniczą więź pracowniczą więź towarzyską więź etniczną (zob. studenci z Ukrainy w Rzeszowie, Polacy w Londynie itp.)

Pojęcie bezpieczeństwa „Pewność istnienia i przetrwania, posiadania oraz funkcjonowania i rozwoju” takiego lub innego podmiotu /Wł. Fehler (red.), Bezpieczeństwo w środowisku lokalnym/ „Stan, który daje poczucie pewności, gwarancję jego zachowania oraz szansę na doskonalenie” /Tomasz Serafin, Sergiusz Parszowski, Bezpieczeństwo społeczności lokalnych. Programy prewencyjne w systemie bezpieczeństwa/

Pojęcie bezpieczeństwa – subtelna różnica… Bezpieczeństwo - etymologia - „bez”- brak, zaprzeczenie, nieobecność; - „piecza”- troska, staranie, opieka, dozór, dbałość, kuratela W języku rosyjskim: bezopasnost’ „bez” – jak wyżej „opasnost’ ”: niebezpieczeństwo

Wzrost zakresu pojmowania bezpieczeństwa Do lat 40.-50. - przede wszystkim sprawy wojskowe i zagadnienia związane z obroną zewnętrzną państwa; Lata 40./50.-80. – sukcesywna instytucjonalizacja ochrony praw i wolności człowieka (bezpieczeństwo jednostkowe); Lata 60. – ograniczanie, kontrolowanie zbrojeń i zapobieganie wojnom (pogłębienie narodowego, pojawienie się międzynarodowego, globalnego wymiaru bezpieczeństwa); Lata 70. – poszerzenie kwestii bezpieczeństwa o problemy zasobów surowcowych, zagrożeń gospodarczych, ekologicznych i wyzwań demograficznych; Lata 80./90. – wielowymiarowe rozumienie bezpieczeństwa (odmilitaryzowanie pojęcia); początek interdyscyplinarnych i autonomicznych studiów nad bezpieczeństwem (U. Beck) Lata 90./00. – uwzględnienie transgranicznych zagrożeń terrorystycznych

Typologia bezpieczeństwa Wg kryterium przedmiotowego: bezpieczeństwo polityczne bezpieczeństwo militarne bezpieczeństwo ekonomiczne bezpieczeństwo socjalne bezpieczeństwo zdrowotne bezpieczeństwo ekologiczne bezpieczeństwo informacyjne Wg kryterium czasu: bezpieczeństwo to stan, ale i proces (zob. społeczeństwo ryzyka)

Typologia bezpieczeństwa Wg kryterium podmiotowego: bezpieczeństwo międzynarodowe bezpieczeństwo państwa (narodowe) bezpieczeństwo społeczności terytorialnych bezpieczeństwo rodziny bezpieczeństwo jednostki Wg kryterium źródła zagrożeń: bezpieczeństwo wewnętrzne bezpieczeństwo zewnętrzne UWAGA: oba mogą mieć charakter podmiotowy

Bezpieczeństwo wewnętrzne „Bezpieczeństwo wewnętrzne państwa to taki zakotwiczony w porządku ustrojowym stan stosunków i procesów wewnątrz państwa, który - zapewniając skuteczną i harmonijną realizację interesów państwa i jego obywateli – jednocześnie tworzy zdolności do sprawnego diagnozowania i reagowania w przypadkach pojawiających się zagrożeń godzących w te interesy”. /Wł. Fehler (red.), Bezpieczeństwo w środowisku lokalnym/

Bezpieczeństwo społeczności lokalnej Jako element bezpieczeństwa wewnętrznego państwa „obejmuje w stosownych do wspólnotowego, lokalnego kręgu proporcjach wszystkie jego [bezpieczeństwa wewnętrznego państwa] elementy (…) mające charakter ogólnopaństwowy, ale uwzględnia także specyficzne dla danej społeczności lokalnej – potrzeby, problemy, możliwości i formy aktywności” /Wł. Fehler…/ Inaczej: to – z jednej strony – wycinek bezpieczeństwa wewnętrznego państwa, z drugiej - uzupełnienie ze względu na specyfikę miejsca i jego populacji (ludności)

Lista podstawowych obszarów bezpieczeństwa społeczności lokalnej 1. Bezpieczeństwo osobiste 8. Dostęp do usług medycznych i rekreacji 2. Bezpieczeństwo publiczne (ogół warunków i instytucji chroniących życie, zdrowie i mienie przed zjawiskami groźnymi dla ładu prawnego) 9. Dostęp do usług opiekuńczych (przeznaczonych dla dzieci i dorosłych) 3. Porządek publiczny (życie czy też funkcjonowanie zgodne z prawami obowiązującymi w społeczeństwie) 10. Dostęp do sądów powszechnych , obsługi i pomocy prawnej 4. Ochrona przed dewastacją i zanieczyszczaniem środowiska 11. Istnienie i dostęp do szlaków komunikacji i transportu 5. Dostęp do instytucji oświatowych i edukacyjnych 12. Istnienie i dostęp do sieci łączności i przepływu informacji wewn. i na zewn. społ. 6. Dostęp do świadczeń pomocy społecznej (nie tylko w sytuacjach kryzysowych) 13. Zapewnienie łączności użytkowników infrastruktury mieszkaniowej z infrastrukturą komunalną (ciepło, gaz…) 7. Dostęp do placówek handlowych, usługowych 14. Dbałość o lokalny rynek pracy

Bezpieczeństwo jako potrzeba Potrzeby bezpieczeństwa wyrażają się unikaniem tego, co może przynieść śmierć lub cierpienie (szeroko rozumiane)

Kategoria tożsamości a bezpieczeństwo Tożsamość zbiorowa: poczucie wspólnoty i identyfikacja z członkami pewnej zbiorowości wyrażane subiektywnie sformułowaniem „my”, któremu towarzyszy świadomość odrębności od osób z zewnątrz, określanych jako „oni” Toennies: „Wola posiadania i korzystania to wola opieki i obrony. Wspólne dobra – wspólne przykrości; wspólni przyjaciele – wspólni wrogowie” (tożsamość): MY – ONI F. Toennies, Wspólnota i stowarzyszenie. Rozprawa o komunizmie i socjalizmie…

Pojęcie społeczności samorządowej To wspólnota podobnie jak społeczność tradycyjna, jednak funkcjonuje na nieco innych zasadach: identyfikacja z miejscem zamieszkania – tak to „społeczność, dla której przestrzeń i terytorium są naturalną podstawą dobrowolnego zrzeszania się; której członków cechuje silna identyfikacja z miejscem zamieszkania i aktywny udział w lokalnym życiu politycznym i gospodarczym: współtworzenie programów rozwojowych, demokratyczne wyłanianie władz w tym celu (chodzi o planowy rozwój) niezbędne jest dobrowolne zrzeszanie się (zadaniowość) – novum jest to również społeczność otwarta, nie sprzeciwiająca się napływowi i odpływowi ludzi /P. Starosta, Poza metropolią…/