Lekcja dla I klasy gimnazjum Słowotwórstwo OBOCZNOŚCI Lekcja dla I klasy gimnazjum 1

Drogi Uczniu W czasie lekcji przed komputerem Na dzisiejszej lekcji przyswoisz sobie nowe wiadomości oraz nabędziesz nowe umiejętności, które zwiększą Twoją sprawność językową. W czasie lekcji przed komputerem zachowaj poniższe zasady. Ćwiczenia rozwiązuj w pamięci lub w brudnopisie. Po każdej serii ćwiczeń przechodź do rozwiązywania zadań w karcie pracy. Wszystkie zadania zostaną ocenione przez nauczyciela. Każde polecenie czytaj uważnie i ze zrozumieniem.

To trzeba wiedzieć! Nasz język rozwijał się przez setki lat. 3 To trzeba wiedzieć! Nasz język rozwijał się przez setki lat. W tym czasie zachodziły w nim różne zmiany. Dotyczyły one brzmienia wyrazów, słownictwa, odmiany oraz składni. Procesy fonetyczne, m.in. palatalizacja, zanik iloczasu, stały się źródłem zjawiska językowego zwanego obocznością. Karta pracySlajd nr 12

Oboczność, alternacja językowa, wymiana to synonimy. OBOCZNOŚĆ to 4 współistnienie w języku wymieniających się elementów fonetycznych lub morfologicznych. J.Malczewski Szkolny słownik nauki o języku TO RÓŻNE POSTACIE TEGO SAMEGO WYRAZU, NIE JEGO ODMNIANY, ALE WEWNĘTRZNEJ BUDOWY. Oboczność, alternacja językowa, wymiana to synonimy. Slajd nr 12

5 Przykład las – leśny las- : leś- a:e s :ś Slajd nr 12

Przykład las- : leś- a:e s:ś oboczność tematu, rdzenia 6 Przykład las- : leś- oboczność tematu, rdzenia a:e oboczność samogłoskowa s:ś oboczność spółgłoskowa Slajd nr 12

OBOCZNOŚCI SPÓŁGŁOSKOWE 7 OBOCZNOŚCI SPÓŁGŁOSKOWE p : p' (pi) b : b' (bi) f : f' (fi) w : w‘ (wi) m : m‘ (mi) n : ń (ni) r : rz ł : l z : ź(zi) : ż t : ć (ci) : c : cz d : dź(dzi) : dz s : ś (si) : sz k : k‘(ki) : cz : c g : g‘(gi) : ż : dz ch : ch‘(chi) : sz : ś(si) Slajd nr 12 To najważniejsze oboczności spółgłoskowe.

OBOCZNOŚCI SAMOGŁOSKOWE 8 OBOCZNOŚCI SAMOGŁOSKOWE e : a e : 0 (ZERO) e : o ą : ę i : y o : ó Slajd nr 12 To najważniejsze oboczności samogłoskowe.

Ćwiczenie 1. TEMATY, RDZENIE OBOCZNE 9 Slajd nr 12 ręka – rączka ręk- : rącz- ogród – ogrodzić dzień – dzionek rok – roczek noga – nóżka gołąb – gołębnik straszyć – strach ogród : ogrodzi- dzień : dzion- rok : rocz- noga : nóż- gołąb : gołęb- strasz- : strach PODPOWIEDŹ

Ćwiczenie 2. OBOCZNOŚCI SPÓŁGŁOSKOWE I SAMOGŁOSKOWE Slajd nr 12 10 ręka – rączka Ę:Ą K:CZ ogród – ogrodzić dzień- dzionek rok – roczek noga – nóżka gołąb – gołębiarz straszyć – strach Ó :O E : O - O : Ó Ą : Ę D:DZ’ Ń: N K:CZ G:Ż B:BI SZ:CH PODPOWIEDŹ

Ćwiczenie 3. kwiat kroczyć droga Slajd nr 12 Przykład: 11 Slajd nr 12 Wypisz po kilka wyrazów należących to tej samej rodziny. Na ich podstawie podaj rdzenie oboczne oraz występujące w nich oboczności spółgłoskowe i samogłoskowe. Przykład: las, leśny, lessy las:leś-: les- A:E S:Ś(SI), kwiat kroczyć droga kwietnik, kwiecie kwiet- : kwieci- A:E T:CI krok krocz-: krok CZ : K dróżka, drożyna, drog-: dróż- : droż- O:Ó G:Ż

Karta pracy Ćwiczenia – slajdy nr 9, 10, 11. 12 Jeżeli ćwiczenia nie sprawiły Ci trudności, przejdź do wykonania zadania nr 1 w karcie pracy. Jeżeli nie wszystko zrozumiałeś, wróć do slajdów: Wiadomości – slajdy nr 3, 4, 5, 6, 7, 8, Ćwiczenia – slajdy nr 9, 10, 11.

Oboczności ilościowe i jakościowe 13 Oboczności ilościowe i jakościowe Oboczności podlegają prostej klasyfikacji: oboczności ilościowe oboczności jakościowe głoska do głoski głoska do zera spółgłoskowe samogłoskowe Slajd nr 18

Oboczności ilościowe i jakościowe 14 RZ : R W:WI O:E głoska do głoski głoska do zera E : O (ZERO) na przykład spółgłoskowe samogłoskowe RZ : R W:WI O:E E : O (ZERO) Slajd nr 18

Przykład pies – psisko pi : p, s:si, e: O głoska do zera 15 Przykład głoska do zera głoska do głoski pies – psisko pi : p, s:si, e: O Slajd nr 18

Wypisz oboczności z poniższych przykładów: Ćwiczenie 4. 16 Slajd nr 18 Wypisz oboczności z poniższych przykładów: za rzeką - zarzecze K:CZ wyjeżdżać - wyjazd E:A Ż:Z DŻ:D podpowiedź lew - lwiątko W:W' (wi) E:0 (zera) wiatr - wiaterek 0 (zero):E

rączka, ręcznik. rękawek, rąk, Ćwiczenie 5. 17 Oboczności rdzenia Występowanie tego samego rdzenia w różniących się fonetycznie postaciach chodzić, chadzać, chód, chodnik = chodz’-, chadz-, chód, chod-, Sprawdź wóz ręka woźnica, wozownia, powóz, wożę, rączka, ręcznik. rękawek, rąk, Slajd nr 18

Karta pracy Ćwiczenia – slajdy nr 16, 17. 18 Jeżeli ćwiczenia nie sprawiły Ci trudności, przejdź do wykonania zadania nr 1 w karcie pracy. Jeżeli nie wszystko zrozumiałeś, wróć do slajdów Wiadomości – slajdy nr 13, 14, 15. Ćwiczenia – slajdy nr 16, 17.

To już koniec ! Przejrzyj kartę pracy, podpisz ją i oddaj nauczycielowi języka polskiego. Do zobaczenia na innej lekcji!