Prawo podatkowe w Unii Europejskiej Międzynarodowe prawo podatkowe

Metody integracji prawa w UE Wśród metod integracji prawa w Unii Europejskiej można wyróżnić: wzajemne uznanie, koordynację, harmonizację, substytucję. Metody te uszeregowane są w kolejności od najmniej do najbardziej ingerujących w system prawa krajowego. Podstawową metodą ujednolicania prawa podatkowego w UE jest harmonizacja.

Pojęcie harmonizacji Harmonizacja polega na dążeniu do ujednolicenia prawa poprzez uzgadnianie, wzajemne dostosowywanie i zespalanie poszczególnych elementów w pewną całość. Przez harmonizację prawa na płaszczyźnie procesów integracyjnych rozumie się proces zmierzający do usunięcia różnic w przepisach prawnych i administracyjnych państw członkowskich Wspólnoty, które bezpośrednio oddziałują na funkcjonowanie wspólnego rynku.

Przyjęte w UE metody legislacji Harmonizacja prawa jest przeprowadzana przy zastosowaniu przyjętych w Unii Europejskiej metod legislacji. Do aktów prawnych służących jej realizacji należy zaliczyć dyrektywy, rozporządzenia, decyzje, zalecenia i opinie. Podstawowym aktem prawnym wykorzystywanym przy harmonizacji prawa podatkowego jest dyrektywa.

Zasady działania dyrektywy Dyrektywy są stosowane zawsze, jeżeli działania Wspólnoty dotyczą zmian prawnych w większej liczbie państw członkowskich. Dyrektywy skierowane są do państw członkowskich i zobowiązują do wydania w określonym terminie przepisów krajowych, o treści odpowiadającej dyrektywie. Dyrektywa jest wiążąca, jeżeli chodzi o zamierzony skutek, cel, który powinien zostać osiągnięty. Oznacza to, że każde państwo członkowskie samodzielnie określa formy i metody służące osiągnięciu celu zapisanego w dyrektywie oraz samo wybiera akt prawny, za pomocą którego dokonuje przełożenia treści dyrektywy na prawo krajowe.

Harmonizacja podatków w UE Harmonizacja podatków lub prawa podatkowego w Unii Europejskiej nie jest rozumiana jednolicie. Jest ona uwarunkowana międzynarodową integracją gospodarczą. Harmonizacja podatków oznacza kompromis między niskim stopniem koordynacji (konsultacje pomiędzy dwoma lub większością krajów, porozumienia dotyczące nakładania podobnych podatków, ustalenia dotyczące rodzaju i rozmiarów obciążeń podatkowych), a idealnym poziomem standaryzacji (taki sam system podatkowy, bardzo podobne podstawy opodatkowania i stawki).

Cechy harmonizacji podatków Zakres harmonizacji prawa podatkowego jest uwarunkowany od wpływu danego podatku na funkcjonowanie wspólnego rynku. Harmonizacja prawa podatkowego jest realizowana za pośrednictwem dyrektyw. Harmonizacja przepisów prawa podatkowego określana jest jako zbliżanie tych przepisów, co wyklucza obowiązek wiernej kopii przepisów Wspólnoty do ustawodawstw poszczególnych państw.

Cechy harmonizacji podatków cd Harmonizacja podatków wiąże się z ujednolicaniem prawa wewnątrz Wspólnoty Europejskiej, co nie ma na celu wyeliminowania narodowych systemów prawnych. Potrzeba harmonizacji przepisów podatkowych różnych państw pozostaje w ścisłym związku z integracją gospodarcza tych państw. Harmonizacja podatkowa zakłada przestrzeganie zarówno wymogu równych warunków, jak i jednolitych zasad konkurencji jako przesłanek ujednolicania przepisów podatkowych.

Zakres harmonizacji podatków W obecnej chwili nie ma spójnego prawa podatkowego, które obowiązywałoby na terenie całej Unii Europejskiej. Ujednolicona została jedynie sfera podatków pośrednich (podatek od wartości dodanej VAT oraz częściowo podatek akcyzowy). W podatkach bezpośrednich uregulowano wyłącznie rozwiązania wpływające na działalność przedsiębiorstw międzynarodowych. W niewielkim zakresie podlega harmonizacji podatek dochodowy od osób fizycznych.

Harmonizacja podatków pośrednich Podatki pośrednie jako pierwsza i podstawowa grupa podatków podlegających harmonizacji: Wywierają bezpośredni i istotny wpływ na warunki i zasady funkcjonowania wspólnego rynku, przede wszystkim z uwagi na to, że są składnikiem cen towarów i usług, Podatku od wartości dodanej jest jednym z podstawowych źródeł dochodów Wspólnoty, Powszechność podatku od wartości dodanej.

Harmonizacja podatków pośrednich cd Podstawa prawna harmonizacji podatków pośrednich: art. 93 Traktatu Rzymskiego Według niego harmonizacja w ramach prawa wspólnotowego w zakresie podatków pośrednich dotyczy niezbędnego wymogu dla swobodnego przepływu towarów i usług pomiędzy państwami Wspólnoty po zniesieniu kontroli granicznych z dniem 1 stycznia 1993 r. Artykuł ten expresis verbis przewiduje harmonizację podatków pośrednich i jest podstawą prawną do podejmowania działań w tym zakresie.

Harmonizacja podatków bezpośrednich Podatki bezpośrednie nie mają tak znaczącego oddziaływania na funkcjonowanie wspólnego rynku, stąd wynika niewielki zakres ich harmonizacji. Podatki bezpośrednie wywierają wpływ na miejsce prowadzenia działalności gospodarczej, sytuację podmiotów działających w kilku krajach unijnych. Harmonizacja tych podatków ma na celu zniesienie wszelkich barier podatkowych, jakie utrudniałyby działalność przedsiębiorstw międzynarodowych.

Harmonizacja podatku VAT Podstawowe cele stworzenia wspólnego systemu podatku od wartości dodanej: zachowanie pełnej konkurencji pomiędzy krajami, uniknięcie podwójnego opodatkowania, opodatkowanie wszelkich transakcji, opodatkowanie każdego podmiotu prowadzącego działalność gospodarczą.

Harmonizacja podatku VAT cd I etap harmonizacji: wprowadzeniu jednolitego podatku od wartości dodanej we wszystkich krajach Wspólnoty, dla uzyskania neutralnego i przejrzystego systemu podatku obrotowego przyjęcie 11 kwietnia 1967 r. pierwszych dwóch Dyrektyw 67/227/EWG i 67/228/EWG, Dyrektywy postanowiły: państwa członkowskie zostały zobowiązane do zastąpienia obowiązujących wówczas podatków obrotowych wspólnym systemem podatku od wartości dodanej,

Harmonizacja podatku VAT cd Dyrektywy określiły fundamentalne zasady podatku od wartości dodanej, do których należy zaliczyć: powszechność, opodatkowanie konsumpcji towarów i usług, stosowanie podatku do wszystkich faz obrotu, zasada neutralności VAT wyrażająca się prawem podatnika do odliczenia podatku naliczonego.

Harmonizacja podatku VAT cd II etap harmonizacji: uregulowanie podstawowych elementów konstrukcji podatku VAT: Szósta Dyrektywa z 17 maja 1977 r 77/388/EWG: podstawa europejskiego systemu podatku VAT Uregulowała podmiot i przedmiot opodatkowania, powstanie obowiązku podatkowego, podstawę opodatkowania, zwolnienia podatkowe, mechanizm odliczeń podatku naliczonego od podatku należnego. Dyrektywa nie regulowała stawek podatku i warunków poboru.

Harmonizacja podatku VAT cd III etap harmonizacji: dostosowanie podatku VAT do warunków wspólnego rynku, w tym uregulowanie konstrukcji stawek podatku i zasad poboru: Dyrektywa z 19 października 1992 r. 92/77/EWG Stawka podstawowa nie niższa od 15%, Jedna lub dwie stawki obniżone nie niższe od 5% Katalog towarów i usług podlegających stawce obniżonej, Harmonizacja zasad poboru nie weszła w życie.

Harmonizacja podatku VAT cd Nowa dyrektywa dla podatku VAT od 1 stycznia 2007 r.: Dyrektywa z 28 listopada 2006 r. w sprawie wspólnego systemu podatku od wartości dodanej 2006/112/WE

Harmonizacja podatku akcyzowego Program harmonizacji podatków akcyzowych z 1967 r. przyjął następujące założenia: utrzymanie akcyz o dużym znaczeniu fiskalnym dla budżetów w poszczególnych krajach i poddanie ich harmonizacji, utrzymanie bez harmonizacji akcyz o lokalnym zakresie działania, gdyż nie wpływają na konkurencyjność towarów pochodzących z poszczególnych państw przy wymianie międzynarodowej, wyeliminowanie akcyz o relatywnie niskiej wydajności fiskalnej dla poszczególnych krajów lub włączenie ich do powszechnego podatku obrotowego.

Harmonizacja podatku akcyzowego cd Dyrektywa z 25 lutego 1992 r. 92/12/EWG tzw. dyrektywa horyzontalna Dyrektywy z 19 października 1992 r. 92/79-84/EWG dotycząca poszczególnych wyrobów akcyzowych Dyrektywy wprowadziły: Harmonizacja objęła oleje mineralne, wyroby alkoholowe i wyroby tytoniowe, na te wyroby wprowadziła minimalne stawki, określiła podstawę opodatkowania, rodzaje stawek, zwolnienia,

Harmonizacja podatku akcyzowego cd Dyrektywa wprowadziła zakaz dyskryminowania towarów pochodzących z importu np. stosowanie wyższych stawek, Dyrektywa określiła warunki obrotu wyrobami akcyzowymi wewnątrz UE. Określa moment powstania obowiązku podatkowego, wprowadza instytucję składu podatkowego i specjalne procedury zawieszenia poboru podatku oraz ustala miejsce opodatkowania.

Harmonizacja podatku akcyzowego cd Dyrektywa z 27 października 2003 r. 2003/96/UE od 1 stycznia 2004 r. wprowadziła minimalny poziom akcyzy na węgiel i energię elektryczną. Minimalne stawki wchodzą w życie w okresie późniejszym (na węgiel od 1 stycznia 2007 r. a na energię elektryczną od 1 stycznia 2006 r.).

Harmonizacja podatku akcyzowego cd Nowa dyrektywa horyzontalna od 15 stycznia 2009 r.: Dyrektywa z dnia 16 grudnia 2008 r. w sprawie ogólnych zasad dotyczących podatku akcyzowego 2008/118/WE Dyrektywa ta objęła zakresem harmonizacji podatku akcyzowego produkty energetyczne i energię elektryczną, rozszerzając w ten sposób zakres harmonizacji dotyczący olejów mineralnych. W porównaniu do poprzedniej dyrektywy oznacza to rozszerzenie harmonizacji przede wszystkim o węgiel, energię elektryczną, biokomponenty.

Harmonizacja podatków bezpośrednich Nakaz harmonizacji podatków bezpośrednich nie został wyrażony expressis verbis w Traktacie Rzymskim. Podstawą prawną do podjęcia inicjatyw w tym zakresie jest jedynie przepis art. 94 Traktatu Rzymskiego, w myśl którego ujednoliceniu powinny podlegać uregulowania prawne, które wywierają bezpośredni wpływ na powstawanie i funkcjonowanie wewnętrznego wspólnego rynku.

Harmonizacja podatków bezpośrednich Dyrektywa w sprawie wspólnego systemu opodatkowania fuzji, podziałów, wnoszenia majątku i zamiany udziałów dotyczących spółek z różnych krajów członkowskich (Dyrektywa 90/434/EWG z 23 lipca 1990 r.), Dyrektywa w sprawie wspólnego systemu opodatkowania firm macierzystych oraz filii w różnych krajach członkowskich UE (Dyrektywa 90/435/EWG z 23 lipca 1990 r.) Dyrektywa w sprawie wspólnego systemu podatkowego dla odsetek oraz należności licencyjnych, płaconych między spółkami powiązanymi z różnych państw członkowskich (Dyrektywa 2003/49/UE z 3 czerwca 2003 r.). Konwencja Nr 90/436/EWG z 23 lipca 1990 r. uregulowała problem podwójnego opodatkowania w przypadku korekty zysków przedsiębiorstw powiązanych, mających siedziby w różnych państwach członkowskich.

Harmonizacja podatków bezpośrednich Harmonizacja podatku dochodowego od osób fizycznych: Dyrektywa 2003/48/UE z 3 czerwca 2003 r. w sprawie opodatkowania dochodów z oszczędności w formie wypłacanych odsetek

Dostosowanie podatku od towarów i usług do wymogów unijnych Podatek VAT według ustawy z 1993 r. został skonstruowany według międzynarodowych zasad stosowania VAT, jednakże przyjęte rozwiązania w wielu miejscach różniły się od obowiązujących w krajach UE. Rozbieżności wynikały głównie ze względów gospodarczych i społecznych. Odstępstwa od VI Dyrektywy były niwelowane stopniowo, w celu zapobieżenia ich negatywnym skutkom gospodarczym i społecznym.

Dostosowanie podatku od towarów i usług do wymogów unijnych Ustawa o podatku od towarów i usług z 11 marca 2004 r. w pełni dostosowała ten podatek do wymogów UE. Przede wszystkim dostosowała go do warunków funkcjonowania wspólnego rynku. Odstępstwa od wymogów VI dyrektywy. Okresy przejściowe.

Dostosowanie podatku akcyzowego Ustawa o podatku akcyzowym z 11 stycznia 2004 r. w pełni dostosowała ten podatek do wymogów UE. Przede wszystkim dostosowała go do warunków funkcjonowania wspólnego rynku. Odstępstwa od wymogów unijnych. Okresy przejściowe: niższa stawka na papierosy do 31 grudnia 2008 r. oraz objęcie harmonizacją produktów energetycznych do 31 grudnia 2012 r.

Dostosowanie podatków bezpośrednich Pełne dostosowanie polskich przepisów do wymogów unijnych.

Systemy podatkowe państw UE Większość państw zachodnich należących do UE posiada historyczny system podatkowy. Systemy podatkowe tych krajów są wynikiem długiej ewolucji i mają wiele cech wspólnych. Przede wszystkim przy konstruowaniu podatków istotne jest uwzględnienie założeń gospodarki rynkowej, demokratycznych rządów parlamentarnych i praw podmiotowych podatnika. Podatki nie są jedynie środkiem do pozyskiwania pewnych wpływów, lecz służą także jako instrument polityki gospodarczej, socjalnej i społecznej

Systemy podatkowe państw UE cd Rozszerzenie Unii Europejskiej od 1 maja 2004 r., 1 stycznia 2007 r. i 1 lipca 2013 r. o 13 nowych państw wprowadziło większą różnorodność w systemach podatkowych. większość z nowo przyjętych państw to kraje postsocjalistyczne, w których po zmianach ustrojowych wprowadzono zupełnie nowe regulacje podatkowym - posiadają racjonalne systemy podatkowe. Systemy podatkowe państw Europy Zachodniej były wzorem przy wprowadzaniu rozwiązań podatkowych w byłych krajach socjalistycznych, obecnie członkach UE. Stąd generalnie można przyjąć, że wszystkie kraje Unii Europejskiej posiadają zbliżone systemy podatkowe.

Systemy podatkowe państw UE cd W systemach podatkowych państw Unii Europejskiej można wyróżnić następujące wspólne ich cechy: podstawowym celem podatków jest zapewnienie odpowiednich dochodów do budżetu, podatki traktowane są jako instrument polityki społeczno – gospodarczej państwa, w podatkach istnieje wiele rozwiązań o charakterze pozafiskalnym, konstrukcje podatków dążą do realizacji zasady sprawiedliwości opodatkowania, konstrukcje podatków należą do znacznie skomplikowanych.

Systemy podatkowe państw UE cd Udział wpływów z podatków w PKB: Wynosił on w 2011 r. od 27,2% w Bułgarii do 47,7% w Danii, w większości krajów od 28% do 44%. Najniższe wskaźniki uzyskały Bułgaria, Łotwa, Rumunia i Słowacja, czyli kraje relatywnie najmniej rozwinięte gospodarczo wśród rozpatrywanych państw unijnych. Najwyższe udziały osiągnęły Szwecja, Dania, Finlandia i Belgia, są to więc przede wszystkim kraje Skandynawii.

Systemy podatkowe państw UE cd W systemach podatkowych krajów Unii Europejskiej podstawę stanowią podatki obciążające konsumpcję i osiąganie dochodu. Pozostałe podatki mają znaczenie uzupełniające. Wśród podatków konsumpcyjnych (obrotowych) we wszystkich krajach Unii Europejskiej występuje podatek VAT i podatek akcyzowy, natomiast opodatkowanie dochodu odbywa się na podstawie podatku dochodowego od osób fizycznych i podatku od spółek. Konstrukcja podatku od wartości dodanej w poszczególnych krajach jest znacznie zbliżona do siebie, z uwagi na zaawansowaną harmonizację tego podatku w UE. W przypadku pozostałych podatków pomimo ogólnej zgodności konstrukcji występują znaczne różnice w poszczególnych, szczegółowych elementach tych podatków.

Systemy podatkowe państw UE cd Wpływy z podatku VAT, akcyzowego, dochodowego od osób fizycznych i podatku od spółek w większości państw UE stanowią około 90% wszystkich wpływów podatkowych. Analiza wpływów z tych podatków wskazuje na zależność, iż struktura wpływów pomiędzy podatkami obrotowymi i dochodowymi zależy od stopnia rozwoju gospodarczego kraju. Im kraj jest bardziej rozwinięty, tym uzyskuje wyższe wpływy z podatków dochodowych.

Opodatkowanie dochodu w państwach UE Podatek dochodowy od osób fizycznych w krajach UE jest podatkiem osobistym, zindywidualizowanym, dopasowanym do zdolności płatniczej podatnika, uwzględniającym ich sytuację osobistą. Przy ustalaniu dochodu do opodatkowania duże znaczenie w tym podatku mają aspekty socjalne, jak liczba dzieci, wiek podatnika, stan zdrowia, ilość osób na utrzymaniu. Aspekty socjalne uwzględnione są przy zwolnieniach, ulgach i odliczeniach. Powszechnie stosuje się minimum wolne od opodatkowania.

Opodatkowanie dochodu w państwach UE Osoby prawne podlegają podatkowi od spółek. Sposób ustalania podstawy opodatkowania podlega analogicznym regułom dla osób fizycznych i prawnych. Konstrukcja podstawy opodatkowania uwzględnia źródła przychodów, rodzaj i wielkość kosztów potrącalnych, poniesionych na zachowanie i zabezpieczenie źródeł przychodów, określenie rodzaju i wielkości potrąceń od dochodu. Do podatku dochodowego od osób fizycznych w większości krajów UE stosuje się stawki progresywne Natomiast opodatkowanie osób prawnych jest liniowe.

Opodatkowanie obrotu w państwach UE W krajach unijnych obowiązuje podatek od wartości dodanej (VAT) i podatek akcyzowy. Konstrukcja podatku VAT w poszczególnych państwach jest zbliżona do siebie, z racji zaawansowanego procesu harmonizacji tego podatku w krajach Unii Europejskiej

Opodatkowanie obrotu w państwach UE W państwach unijnych powszechnie stosuje się akcyzy do tzw. wyrobów zharmonizowanych, do których należą oleje mineralne, alkohole i wyroby tytoniowe. Najczęściej jeszcze akcyzą objęte są pojazdy mechaniczne, energia elektryczna, sprzęt elektroniczny, napoje. W niektórych krajach podatkowi temu podlegają również kawa, herbata, opakowania z tworzyw sztucznych. Z punktu widzenia liczby opodatkowanych dóbr można wyróżnić kraje, które w niewielkim zakresie stosują podatek akcyzowy np. Luksemburg, Francja, Włochy, Niemcy, jak i kraje, gdzie akcyza dotyczy znacznie większej grupy towarów np. Dania, Finlandia, Szwecja.

Unikanie podwójnego opodatkowania Międzynarodowe podwójne opodatkowanie zachodzi wówczas, jeżeli dwa państwa nakładają na danego podatnika tego samego typu podatki, z jednakowych źródeł i za ten sam okres. Konflikt dwóch zasad: Zasada rezydencji – osoby posiadające miejsce zamieszkania lub siedziby w danym państwie opodatkowane są od całości swoich dochodów Zasada źródła – państwo opodatkowuje dochody uzyskane na jego terytorium

Unikanie podwójnego opodatkowania W celu przeciwdziałania podwójnemu opodatkowaniu państwa stosują dwie formy rozwiązań: zastosowanie regulacji w wewnętrznym prawie podatkowym, które ograniczają lub eliminują podwójne opodatkowanie np. ograniczony i nieograniczony obowiązek podatkowy, zwolnienia określonych dochodów z podatku, zawieranie umów o unikaniu podwójnego opodatkowania. Umowy o unikaniu podwójnego opodatkowania mają charakter szczególny w stosunku do przepisów wewnętrznych i przysługuje im pierwszeństwo. Przepisy wewnętrzne stosujemy wtedy, gdy umowy nie stanowią inaczej.

Unikanie podwójnego opodatkowania Umowy o unikaniu podwójnego opodatkowania, jak i prawo wewnętrzne, przewidują dwie alternatywne metody unikania podwójnego opodatkowania: metoda wyłączenia podatkowego, metoda zaliczenia podatkowego (kredytu podatkowego).

Unikanie podwójnego opodatkowania Metoda wyłączenia podatkowego polega na wyłączeniu z opodatkowania w kraju macierzystym dochodów uzyskanych w innych państwach. Dochody te jednak bierze się pod uwagę przy ustalaniu stawki podatkowej w kraju. W związku z tym można wyróżnić dwa rodzaje tej metody: metoda wyłączenia pełnego – jeżeli dochody uzyskane za granicą nie wpływają na stawkę podatkową w kraju. Sytuacja taka ma miejsce, kiedy dochody w kraju podlegają skali proporcjonalnej np. w podatku dochodowym od osób prawnych, metoda wyłączenia z progresją - jeżeli dochody uzyskane za granicą zwiększają stawkę podatkową w kraju. Sytuacja taka ma miejsce, kiedy dochody w kraju podlegają skali progresywnej np. w podatku dochodowym od osób fizycznych.

Unikanie podwójnego opodatkowania Metoda zaliczenia podatkowego (kredytu podatkowego). polega na zsumowaniu dochodów osiągniętych w kraju i za granicą, przy określaniu wymiaru podatku do zapłacenia w kraju macierzystym. Od łącznego dochodu wylicza się podatek według zasad obowiązujących w kraju macierzystym i od kwoty tej odejmuje się podatek zapłacony w innym państwie. Wysokość odliczenia podatku zagranicznego nie może być jednak wyższa od podatku należnego od zagranicznych dochodów w kraju macierzystym. Można wyróżnić dwa rodzaje tej metody: metoda zaliczenia pośredniego (zwykłego) – przy obliczaniu podatku zagranicznego nie bierze się pod uwagę dochodu, z którego została wypłacona dywidenda, metoda zaliczenia bezpośredniego – przy obliczaniu podatku zagranicznego uwzględnia się dochód, z którego została wypłacona dywidenda.

Oazy podatkowe Oazy podatkowe (raje podatkowe, tax heaven) to kraje (enklawy), których system prawny umożliwia podmiotom zagranicznym redukcję obciążeń podatkowych w ich macierzystym kraju Rodzaj oaz podatkowych: Klasyczne oazy podatkowe – nie występują podatki dochodowe, Oazy podatkowe z niskimi podatkami dochodowymi, szczególnie dla spółek zagranicznych, Oazy podatkowe ze standardowymi podatkami dochodowymi, posiadające przywileje dla pewnych podmiotów lub rodzajów działalności.

Oazy podatkowe Sposoby wykorzystania oaz podatkowych: Osoby fizyczne nie prowadzące działalności gospodarczej – uzyskanie statusu rezydenta, Osoby fizyczne lub prawne prowadzące działalność gospodarczą – założenie w oazie podatkowej spółki offshore, która gromadzi, wolne od podatku lub obciążone niższymi stawkami, dochody transferowane z kraju o wysokim obciążeniu podatkowym.

Oazy podatkowe Sposoby wykorzystania spółek offshore: Transfer dochodu przed opodatkowaniem, Obniżenie dochodu przed opodatkowaniem, Wykorzystanie możliwości uniknięcia podatków u źródła. Rodzaje spółek offshore: Spółka inwestycyjna, Spółka handlowa, Spółka konsultingowa.