Podstawy rachunkowości i sprawozdawczości finansowej KATEDRA RACHUNKOWOŚCI WYDZIAŁ ZARZĄDZANIA UNIWERSYTET ŁÓDZKI 90-237 Łódź, ul. Matejki 22/26 tel. 42 635-52-24 fax. 42 635-53-10 PODYPLOMOWE STUDIA PRAWA KARNEGO SKARBOWEGO Podstawy rachunkowości i sprawozdawczości finansowej 9 września 2017 r Wykład 1 Prof. dr hab. Ewa Walińska Katedra Rachunkowości Wydział Zarządzania Uniwersytet Łódzki 1

Istota i regulacje rachunkowości Zasady nadrzędne i podstawowe kategorie systemu rachunkowości Istota i elementy składowe sprawozdania finansowego

DZIAŁALNOŚĆ GOSPODARCZA A DRZEWO OWOCOWE B I Z N E S D R Z E W O O W O C O W E ZYSK NETTO Produkty Usługi Towary Działalność operacyjna owoc Inwestycje w majątek operacyjny Działalność inwestycyjna reinwestowanie pień zaspokojenie długów Kapitał obcy Kapitał własny Działalność finansowa dywidendy korzenie Źródło: J. Pratt, Financial Accounting In an Economic Context, South-Western Publishing Cincinnati, Ohio, 1997, 3rd edition, s. 38. 3

Rachunkowość (ang. accounting) Księgowość (ewidencja) - ang. bookkepping

ELEMENTY SYSTEMU RACHUNKOWOŚCI JEDNOSTKI Narzędzie rachunkowości Wyjście rachunkowości Prowadzenie ksiąg rachunkowych Zasady rachunkowości sensu stricto Sprawozdania finansowe Raporty zarządcze Ewidencja RACHUNKOWOŚĆ

Podstawowe funkcje rachunkowości AUDYTOR Funkcja informacyjna Funkcja atestacyjna Funkcja rozliczeniowa (powiernicza) Zarządzający kapitałem Właściciel kapitału Fiskus grupa wewnętrznych użytkowników grupa zewnętrznych użytkowników Rachunek kosztów i rachunkowość zarządcza Rachunkowość i sprawozdawczość finansowa Rachunkowość „podatkowa”

ZDARZENIE GOSPODARCZE SPRAWOZDANIA FINANSOWE REJESTRACJA (EWIDENCJA) SPRAWOZDANIA FINANSOWE BO BZ RZiS BO Aktywa Kapitał własny Zobowią-zania RZiS BZ Przychody Koszty WYNIK

TRUE AND FAIR Istota rachunkowości i sprawozdawczości finansowej DZIAŁALNOŚĆ GOSPODARCZA JEDNOSTKI DECYZJE ZDARZENIA GOSPODARCZE Pomiar rzeczywistości gospodarczej (nadanie wartości) SKUTEK FINANSOWY - PREZENTACJA SPRAWOZDANIA FINANSOWE RACHUNKOWOŚĆ Bilans Rachunek wyników ( zysków i strat) TRUE AND FAIR Sytuacja finansowa Dokonania spółki

MSR/MSSF REGULACJE RACHUNKOWOŚCI G L O B A L I Z A C J A GOSPODARKA WSPÓŁCZESNA RYNKI KAPITAŁOWE G L O B A L I Z A C J A POTRZEBA PRZEJRZYSTYCH, PORÓWNYWALNYCH SPRAWOZDAŃ FINANSOWYCH REGULACJE RACHUNKOWOŚCI MSR/MSSF US GAAP IOSCO UK GAAP UNIA EUROPEJSKA

REGULACJE RACHUNKOWOŚCI Rodzaj (charakter) regulacji rachunkowości REGULACJE RACHUNKOWOŚCI Rodzaj (charakter) REGULACJE PRAWNE REGULACJE ŚRODOWISKOWE Kodeksy, Ustawy, itp. STANDARDY RACHUNKOWOŚCI Tworzone przez środowisko profesjonalistów rachunkowości Regulacje autonomiczne względem prawa podatkowego KRAJOWE MIĘDZYNARODOWE HARMONIZACJA - ujednolicenie zasad - zniwelowanie różnic - porównywalność w skali światowej Regulacje pozostające pod wpływem prawa podatkowego

Regulacje rachunkowości w Europie prawne środowiskowe MSR / IFRS Standardy krajowe Polski Komitet Standardów Rachunkowości Dyrektywy i akty wykonawcze Przepisy krajowe MSR/IFRS - jako podstawa sporządzania skonsolidowanych sprawozdań finansowych spółek publicznych /obowiązek / - jako podstawa sporządzania skonsolidowanych sprawozdań finansowych spółek niepublicznych i/lub jednostkowych sprawozdań spółek publicznych /alternatywa/

POLSKIE PRAWO BILANSOWE USTAWA O RACHUNKOWOŚCI Przyjęte zasady rachunkowości (Polityka rachunkowości) Prowadzenie ksiąg rachunkowych Okresowe ustalanie lub sprawdzanie droga inwentaryzacji rzeczywistego stanu aktywów i pasywów Wycena aktywów i pasywów oraz ustalanie wyniku finansowego Sporządzanie sprawozdań finansowych Pozostałe zagadnienia m.in. przechowywanie dokumentacji, poddanie badaniu sprawozdań finansowych

PODSTAWOWE KATEGORIE SYSTEMU RACHUNKOWOŚCI

Bilans i równowaga bilansowa AKTYWA = PASYWA Jakie są źródła finansowania majątku? Jakie zasoby posiada jednostka? AKTYWA KAPITAŁ WŁASNY ZOBOWIĄZANIA AKTYWA = KAPITAŁ WŁASNY + ZOBOWIĄZANIA

AKTYWA – ZASOBY MAJĄTKOWE kontrolowane przez jednostkę o wiarygodnie określonej wartości powstałe w wyniku przeszłych zdarzeń spowodują w przyszłości wpływ do jednostki korzyści ekonomicznych

Czy towary będą ujęte w bilansie na 31.12.2017r???? zakupione przez spółkę ALFA - 2.11.2017r kwota – cena zakupu 20.000 Czy towary będą ujęte w bilansie na 31.12.2017r???? TOWARY - AKTYWA W BILANSIE NA 31.12.17r: kontrolowane przez jednostkę TAK o wiarygodnie określonej wartości TAK - KWOTA 20.000 powstałe w wyniku przeszłych zdarzeń TAK – ZAKUP 2.11.2017R spowodują w przyszłości wpływ do jednostki korzyści ekonomicznych TAK – BĘDĄ SPRZEDANE ZA 25.000 w roku 2018

ZOBOWIĄZANIA = OBOWIĄZKI wynikające z przeszłych zdarzeń o wiarygodnej wartości spowodują wykorzystanie już posiadanych lub przyszłych aktywów jednostki

Czy zobowiązania będą ujęte w bilansie na 31.12. 2017r???? Spółka ALFA zakupiła towary - 2.11.2017r za 20.000, zapłata nastąpi w 2018r Czy zobowiązania będą ujęte w bilansie na 31.12. 2017r???? ZOBOWIĄZANIA W BILANSIE NA 31.12.17r: o wiarygodnie określonej wartości TAK - KWOTA 20.000 wynikające z przeszłych zdarzeń TAK – ZAKUP 2.11.2017 R spowodują wykorzystanie już posiadanych lub przyszłych aktywów jednostki TAK – BĘDĄ ZAPŁACONE w roku 2018

Rachunek zysków i strat RACHUNEK WYNIKÓW Jakie „niekorzyści”? Jakie korzyści ? PRZYCHODY KOSZTY WYNIK FINANSOWY ZYSK (STRATA) PRZYCHODY – KOSZTY = + ZYSK (- STRATA)

Rachunek zysków i strat PRZYCHODY I ZYSKI korzyści jednostki w okresie w postaci zwiększenia wartości aktywów lub zmniejszenia wartości zobowiązań, które doprowadzą do wzrostu kapitału własnego lub zmniejszenia jego niedoboru w inny sposób niż wniesienie środków przez udziałowców lub właścicieli. Bilans Rachunek zysków i strat Aktywa Kapitał własny Zobowią-zania PRZYCHODY KOSZTY

SPÓŁKA BETA otrzymała nieodpłatnie towary, których wartość wiarygodnie oszacowano na kwotę 5.000 PLN. Czy powstanie przychód? TAK - otrzymane aktywa stanowią przychód, gdyż powiększają się aktywa i powiększa się kapitał własny w inny sposób niż wniesienie środków przez właściciela. Aktywa 5.000 Kapitał Własny Zobowią-zania

W spółce BETA przedawniły się zobowiązania w kwocie 4. 000 W spółce BETA przedawniły się zobowiązania w kwocie 4.000. Czy powstanie przychód? TAK - W wyniku przedawnienia zobowiązań nie ulega zmianie wartość aktywów, zmniejszają się zobowiązania oraz zwiększa się kapitał własny. Spółka odnosi korzyść dlatego, że nie będzie musiała spłacić długów. Korzyść ta jest przychodem. Aktywa Kapitał Własny 4.000 Zobowią-zania

Rachunek zysków i strat KOSZTY I STRATY zmniejszenie korzyści w okresie, o wiarygodnie określonej wartości w postaci zmniejszenia wartości aktywów lub zwiększenia wartości zobowiązań i rezerw, które doprowadzą do zmniejszenia kapitału własnego lub zwiększenia niedoboru kapitału własnego w inny sposób niż pobranie środków przez udziałowców lub właścicieli. Bilans Rachunek zysków i strat Aktywa Kapitał własny Zobowią-zania PRZYCHODY KOSZTY

SPÓŁKA BETA przekazała spółce ALFA nieodpłatnie towary, o wartości 5 SPÓŁKA BETA przekazała spółce ALFA nieodpłatnie towary, o wartości 5.000. Czy w spółce BETA powstanie koszt? TAK - przekazanie nieodpłatne towarów stanowi koszt, gdyż zmniejszają się aktywa i zmniejsza się wartość kapitału własnego, ale inną droga niż podział kapitału między właścicieli. W opisanym przypadku powstaje koszt. Aktywa 5.000 Kapitał Własny Zobowią-zania

Spółka ALFA zakupiła usługi reklamowe o wartości 1000 od Spółki BETA Spółka ALFA zakupiła usługi reklamowe o wartości 1000 od Spółki BETA. Czy w spółce ALFA powstanie koszt? TAK - zakup usług reklamowych oznacza wzrost zobowiązań oraz zmniejszenie kapitału własnego, ale inną droga niż podział kapitału między właścicieli. W opisanym przypadku powstaje zatem koszt. Aktywa Kapitał Własny 1000 Zobowią-zania

PODSTAWOWE ZASADY RACHUNKOWOŚCI

NADRZĘDNA KONCEPCJA - JASNY I RZETELNY OBRAZ (TRUE AND FAIR VIEW) ZASADA PRZEWAGI TREŚĆI NAD FORMĄ NADRZĘDNE ZASADY RACHUNKOWOŚCI ZAŁOŻENIA I ZASADY OGÓLNE WYCENY BILANSOWEJ I POMIARU WYNIKU ZAŁOŻENIE KONTYNUACJI DZIAŁANIA - Przy wycenie aktywów i pasywów oraz ustalaniu wyniku finansowego przyjmuje się założenie, że podmiot będzie kontynuował działalność w dającej się przewidzieć przyszłości w niezmienionym istotnie zakresie; chyba, że jest to niezgodne ze stanem faktycznym lub prawnym. ZASADA MEMORIAŁOWA - W księgach rachunkowych i wyniku finansowym należy ująć wszystkie osiągnięte, przypadające na rzecz podmiotu przychody oraz wszystkie obciążające go koszty związane z tymi przychodami, dotyczące danego roku obrotowego, niezależnie od terminu ich zapłaty. ZASADA WSPÓŁMIERNOŚCI KOSZTÓW I PRZYCHODÓW - Dla zapewnienia współmierności przychodów i związanych z nimi kosztów do aktywów lub pasywów danego okresu sprawozdawczego, zaliczane będą koszty lub przychody przyszłych okresów oraz przypadające na dany okres koszty, które nie zostały jeszcze poniesione. ZASADA OSTROŻNOŚCI - Poszczególne składniki aktywów i pasywów wycenia się stosując rzeczywiście poniesione na ich nabycie (wytworzenie) ceny (koszty), z zachowaniem zasady ostrożnej wyceny. ZASADA CIĄGŁOŚCI ZASAD RACHUNKOWOŚCI - Przyjęte zasady rachunkowości należy stosować w sposób ciągły, dokonując w kolejnych latach jednakowego grupowania operacji gospodarczych, wyceny aktywów i pasywów, ustalania wyniku finansowego i sporządzania sprawozdań finansowych.

ZASADA NADRZĘDNA - JASNY I RZETELNY OBRAZ (TRUE AND FAIR VIEW) Jednostki obowiązane są do stosowania zasad rachunkowości określonych ustawą w sposób prawidłowy, zapewniając rzetelne i jasne przedstawienie sytuacji finansowej i wyniku finansowego przedsiębiorstwa. ZASADA PRZEWAGI TREŚĆI NAD FORMĄ Operacje gospodarcze ujmuje się w księgach rachunkowych oraz wykazuje w sprawozdaniu finansowym zgodnie z ich treścią ekonomiczną.

NADRZĘDNE ZASADY RACHUNKOWOŚCI BRAK ZAŁOŻENIA KONTYNUACJI DZIAŁANIA Spółka ALFA zakupiła budynek o wartości 100.000, jej okres działalności wynosi 5 lat: Amortyzacja roczna = 100.000/5=20.000 (KOSZT) JEST ZAŁOŻENIE KONTYNUACJI DZIAŁANIA Spółka BETA zakupiła budynek o wartości 100.000, jej okres działalności jest nieograniczony, a budynek będzie używany przez 50 lat: Amortyzacja roczna = 100.000/50 =2.000 (KOSZT)

ZASADA MEMORIAŁOWA zapłatę otrzymała w roku X2 ZASADA MEMORIAŁOWA i WSPÓŁMIERNOŚCI PRZYCHODÓW I KOSZTÓW - W wyniku finansowym należy ująć wszystkie osiągnięte, przypadające na rzecz podmiotu przychody oraz wszystkie obciążające go koszty związane z tymi przychodami, dotyczące danego roku obrotowego, niezależnie od terminu ich zapłaty. ZASADA MEMORIAŁOWA SPÓŁKA ALFA w roku X1 sprzedała towary za kwotę 8.000, zapłatę otrzymała w roku X2 ROK X1 : PRYCHODY – 8.000 WPŁYWY – 0 ROK X2 : PRZYCHODY – 0 WPŁYWY – 8.000

ZASADA WSPÓŁMIERNOŚCI KOSZTÓW I PRZYCHODÓW W ROKU X1 SPÓŁKA ALFA ZAKUPIŁA TOWARY O WARTOŚCI 5.000, SPRZEDAŁA JE W ROKU X2 ZA KWOTĘ 8.000 ROK X1 PRZYCHODY – 0 KOSZTY – 0 ROK X2 PRZYCHODY – 8.000 KOSZTY WSPÓŁMIERNE DO PRZYCHODÓW – 5.000

Spółka ALFA w roku 20X1 sprzedała towary za kwotę 20.000, które zakupiła za 16.000 ROK 20X1 Sprzedaż - przychody 20.000 PLN 6.000 PLN 14.000 PLN Śr. pieniężne- wpływy Należności – przyszłe wpływy ______________________ Koszty 16.000 PLN 10.000 PLN 6.000 PLN Śr. pieniężne - wydatki Zobowiązania – przyszłe wydatki

Podejście pieniężne „Strata” pieniężna !!! Podejście memoriałowe i zasada memoriałowa Przychody – Koszty = Zysk (strata) 20.000 – 16.000 = 4.000 Zysk !!! Podejście pieniężne Wpływy – wydatki = nadwyżka/niedobór środków pieniężnych 6.000 – 10.000 = - 4.000 „Strata” pieniężna !!!

ISTOTA I ELEMENTY SKŁADOWE SPRAWOZDANIA FINANSOWEGO

Elementy sprawozdań finansowych Bilans – Sytuacja majątkowa i finansowa na dany moment w czasie (dzień) – „Stop klatka”. Rachunek zysków i strat – Wyniki finansowe (zyski/straty) za pewien okres. Informacja dodatkowa Rachunek przepływów pieniężnych –przepływy pieniężne wygenerowane/ zaabsorbowane przez podmiot w danym okresie. Sprawozdanie ze zmian w kapitale własnym – wniesienie kapitału przez właścicieli, wygenerowane zyski/straty, wypłaty na rzecz właścicieli.

B I L A N S Rachunek przepływów pieniężnych Informacja dodatkowa Wprowadzenie do sprawozdania finansowego Dodatkowe informacje i objaśnienia AKTYWA TRWAŁE AKTYWA OBROTOWE KAPITAŁ WŁASNY Zestawienie zmian w kapitale własnym ZOBOWIĄZANIA DŁUGOTERMINOWE ZOBOWIĄZANIA KRÓTKOTERMINOWE Nadwyżka/ niedobór środków pieniężnych WPŁYWY WYDATKI Rachunek zysków i strat PRZYCHODY KOSZTY Wynik finansowy netto

BILANS - STRUKTURA KAPITAŁ WŁASNY I. PODSTAWOWY II. WYNIK FINANSOWY BIEŻĄCEGO ROKU III. WYNIK FINANSOWY LAT POPRZEDNICH IV. KAPITAŁ Z AKTUALIZACJI V. POZOSTAŁE – REZERWOWY, ZAPASOWY AKTYWA I. TRWAŁE II. OBROTOWE I. DŁUGOTERMINOWE II. KRÓTKOTERMINOWE I. RZECZOWE II. NIEMATERIALNE III. POZOSTAŁE I. FINANSOWE II. NIEFINANSOWE ZOBOWIĄZANIA I. DŁUGOTERMINOWE II. KRÓTKOTERMINOWE I. FINANSOWE II. NIEFINANSOWE

ZASADY USTALANIA WYNIKU FINANSOWEGO –podejście polskie RACHUNEK ZYSKÓW I STRAT ZASADY USTALANIA WYNIKU FINANSOWEGO –podejście polskie ZYSK OPERACYJNY PODSTAWOWY PRZYCHODY KOSZTY DZIAŁALNOŚCI PODSTAWOWEJ TYPOWE DZIAŁANIA OPERACYJNE „NIETYPOWE” ZDARZENIA ZWIĄZANE Z DZIAŁALNOŚCIĄ OPERACYJNĄ PRZYCHODY I KOSZTY FINANSOWE KOSZTY POZOSTAŁE OPERACYJNE SKUTKI DZIAŁALNOŚCI INWESTYCYJNEJ i FINANSOWANIA SKUTKI PODATKOWE WSZYSTKICH ZDARZEŃ PODATEK DOCHODOWY

przepływów pieniężnych Rachunek przepływów pieniężnych Rachunek zysków i strat ≠ Podstawa memoriałowa Podstawa kasowa PRZYCZYNY: funkcjonowanie zasady memoriałowej amortyzacja (koszt nie będący wydatkiem) koszty i przychody rozliczane w czasie, wpływy i wydatki nie stanowią przychodu czy kosztu, lecz są ujmowane w bilansie (np. inwestycje, lokaty, zaciągnięcie kredytu, emisja akcji itp.)

RACHUNEK PRZEPŁYWÓW PIENIĘŻNYCH Przepływy pieniężne netto (WPŁYWY – WYDATKI) Środki pieniężne na początek okresu Środki pieniężne na koniec okresu + = Przepływy pieniężne z działalności operacyjnej Przepływy pieniężne z działalności inwestycyjnej Przepływy pieniężne z działalności finansowej

Zestawienie zmian w kapitale własnym Prezentuje zmiany w aktywach netto jednostki w podziale na poszczególne źródła kapitału własnego Zmiany kapitału wynikające z transakcji i zdarzeń ujmowanych w rachunku zysków i strat Wynik finansowy Wynik całościowy Całkowita zmiana w kapitale własnym Zmiany kapitału wynikające z transakcji i zdarzeń, których skutek odnosi się na kapitał własny Zmiany kapitału wynikające z inwestycji właścicieli i dystrybucji na rzecz właścicieli

INFORMACJA DODATKOWA CHARAKTER INFORMACJI CELE INFORMACJE ILOŚCIOWE Rozwinięcie zagregowanych kwot bilansu i rachunku zysków i strat INFORMACJE OPISOWE Wyjaśnienie pozycji liczbowych Opis ważnych zdarzeń „niewymiernych” lub przyszłych ŁATWIEJSZA INTERPRETACJA zagregowanych informacji ilościowych dotyczących przeszłych zdarzeń i transakcji LEPSZA OCENA PRZYSZŁEJ SYTUACJI poprzez ujawnienie pewnych istotnych informacji poza tymi, które są widoczne w sprawozdaniu „on face”