Prof. dr hab. Roman Sobiecki Kryzysy w gospodarce Szkoła Główna Handlowa w Warszawie Katedra Analizy Rynków i Konkurencji Prof. dr hab. Roman Sobiecki Kryzysy w gospodarce

Kryzysy w gospodarce Istota kryzysu (gospodarczego, finansowego, bankowego) Klasyczny i zmodyfikowany cykl koniunkturalny Krótkie i długie cykle koniunkturalne Przyczyny obecnego, globalnego kryzysu (gospodarczego, finansowego i bankowego) Rola państwa i instytucji międzynarodowych w przezwyciężaniu kryzysu

Istota kryzysu (gospodarczego, finansowego, bankowego) Kryzys gospodarczy – poważne załamanie wzrostu gospodarczego, cechujące się dużym i szybkim zmniejszaniem produkcji, realnych dochodów, wzrostem bezrobocia. Spadek globalnego PKB i handlu międzynarodowego (według OECD - 2009r. - 2,7%, w państwach OECD o 4,3%, HZ o 13,2% według Banku Światowego - 1,7%, HZ o 6,1%, w UE najgorzej Łotwa spadek PKB 10%) Recesja w niektórych regionach rozwijających się (Europa Wschodnia, Ameryka Łacińska i Karaiby), Rosnące bezrobocie (według MOP liczba bezrobotnych wzrośnie o 51 mln , do 230 mln ( marzec 2009 -Niemcy- 8,6%, USA -8,1%, Japonia 4,4%, OECD - 8,4%, strefa EURO 10,1%, z tendencją zwyżkową w 2010r.)

Istota kryzysu (gospodarczego, finansowego, bankowego) Kryzys finansowy – objawia się znacznym spadkiem cen aktywów oraz upadłością instytucji finansowych i niefinansowych. Znaczna grupa instytucji finansowych posiada w swoich bilansach aktywa o wartości rynkowej niższej od ich zobowiązań

Istota kryzysu (gospodarczego, finansowego, bankowego) Kryzys bankowy – jeden z rodzajów kryzysu finansowego, sytuacja, w której znaczna część banków traci bezpieczeństwo, co jest równoznaczne z brakiem wypłacalności

Klasyczny i zmodyfikowany cykl koniunkturalny Klasyczny cykl koniunkturalny przechodzi cztery fazy: rozkwit (boom, prosperity) kryzys (recesja) dno kryzysu (depresja) ożywienie

Klasyczny i zmodyfikowany cykl koniunkturalny Zmodyfikowany cykl koniunkturalny przechodzi dwie fazy: stagnacja (niewielka recesja) ożywienie

Krótkie i długie cykle koniunkturalne Krótkie cykle trwają 5-10 lat Długie cykle (Kondratieffa) trwają ok. 50 lat Jedna faza ok. 25 lat

Krótkie i długie cykle koniunkturalne I cykl:1787 – 1849 faza wzrostu: 1787 – 1814 faza recesji: 1815 – 1849 II cykl: 1850 – 1897 faza wzrostu: 1850 – 1873 faza recesji: 1874 – 1897 III cykl: 1898 – 1947 faza wzrostu: 1898 – 1929 faza recesji: 1930 – 1947 IV cykl 1948 – 2000 faza wzrostu: 1948 – 1973 faza recesji: 1974 – 2000 (1995)

Przyczyny globalnego kryzysu od 2007-2008 (gospodarczego, finansowego i bankowego) Dziesięć przyczyn według prof. W. Orłowskiego Gwałtowne zmiany rozkładu sił gospodarczych na świecie i towarzysząca im nierównowaga. W ciągu ostatnich 25 lat globalny PKB wzrósł 2,5 – krotnie (3,5% średniorocznie), a PKB Chin wzrósł 7-krotnie, Indii 4-krotnie, a USA i Europy Zachodniej tylko 2-krotnie.

Przyczyny globalnego kryzysu od 2007-2008 (gospodarczego, finansowego i bankowego) 2. Przyspieszenie procesów globalizacji, które przyspieszyły jednocześnie zmiany rozmieszczenia produkcji pomiędzy krajami i kontynentami, a także doprowadziły do alokacji inwestycji finansowych (portfelowych) w skali świata. Dla inwestorów otworem stanęły rynki dawniej niedostępne tzw. rynki wschodzące. To rozprzestrzenianie się inwestycji finansowych utrudniało działanie instytucji nadzorczych i ocenę ryzyka.

Przyczyny globalnego kryzysu od 2007-2008 (gospodarczego, finansowego i bankowego) 3. Zmiany demograficzne, a w szczególności szybki proces starzenia się społeczeństwa krajów rozwiniętych. Efektem tego była konieczność odejścia od repartycyjnego systemu emerytalnego. Spowodowało to ogromny wzrost popytu na aktywa finansowe ze strony funduszy emerytalnych i inwestycyjnych.

Przyczyny globalnego kryzysu od 2007-2008 (gospodarczego, finansowego i bankowego) 4. Gwałtowny rozwój rynku instrumentów pochodnych. Łączna nominalna wartość instrumentów pochodnych, którymi obracano na rynku w 1998 roku wynosiła 71 bln USD, a w 2008 roku blisko 683 bln USD (ponad 10-krotność światowego PKB). Instrumenty pochodne mogą być wykorzystywane w dwóch celach: jako zabezpieczenie przed ryzykiem spekulacyjnie (inwestycja finansowa przekształca się w hazard).

Przyczyny globalnego kryzysu od 2007-2008 (gospodarczego, finansowego i bankowego) 5. Szybki rozwój rynków finansowych. Sektor finansowy wyemancypował się, „rozluźniając” swoje związki z sektorem realnym. W 1980 roku podstawowe aktywa finansowe (depozyty bankowe, obligacje, akcje) stanowiły 120% globalnego PKB. Sektor finansowy był wówczas realnym odbiciem gospodarki. W 2005 roku aktywa finansowe wraz z instrumentami pochodnymi stanowiły 11-krotność światowego PKB, a w 2007 roku już 13-krotność. Wystąpiło zjawisko „globalnego lewarowania”. Rynki finansowe wygenerowały wielokrotnie większy zasób aktywów, a te same dochody i majątek zabezpieczały wiele aktywów naraz.

Przyczyny globalnego kryzysu od 2007-2008 (gospodarczego, finansowego i bankowego) 6. Niezdolność, w wyniku w/w procesów do poprawnej wyceny ryzyka, związana zwłaszcza z instrumentami pochodnymi. Było to błędy zarówno na poziomie instytucji finansowych jak i całych globalnych rynków. Zdrowy rozsądek zastąpiła wiara w modele finansowe. Przykładem jest zawrotna kariera instrumentów CDS, zabezpieczających przed niespłaceniem przez dłużnika kredytu. Od 2000 do 2007 roku ich wartość wzrosła z 1 bln do 45 bln USD.

Przyczyny globalnego kryzysu od 2007-2008 (gospodarczego, finansowego i bankowego) 7. Fala irracjonalnego optymizmu, prowadziła ona do niebywałego przewartościowania aktywów, zwłaszcza akcji i cen nieruchomości, jaka miała miejsce w USA, a w ślad za tym w wielu innych miejscach świata.

Przyczyny globalnego kryzysu od 2007-2008 (gospodarczego, finansowego i bankowego) 8. Lekkomyślność instytucji finansowych, które uznawały przewartościowane aktywa (zwłaszcza nieruchomości) za znakomite zabezpieczenie dalszych kredytów. W rezultacie tego gospodarstwa domowe i innych krajów świata (zwłaszcza W. Brytanii, Irlandii, Hiszpanii) wpadły w pułapkę nadmiernego zadłużenia, która ujawniła się w pełni w momencie spadku cen nieruchomości.

Przyczyny globalnego kryzysu od 2007-2008 (gospodarczego, finansowego i bankowego) 9. Błędy w zarządzaniu instytucjami finansowymi, a w szczególności słabym nadzorem właścicielskim i niewłaściwymi motywacjami dla zarządów. Skandaliczną rolę odegrał system premiowania, skłaniający zarządzających do poszukiwania krótkookresowych zysków za cenę osłabienia długookresowego bezpieczeństwa instytucji finansowych. Zyski zostały sprywatyzowane, lecz koszty jak się później okazało, zostały uspołecznione (R.S.)

Przyczyny globalnego kryzysu od 2007-2008 (gospodarczego, finansowego i bankowego) 10. Katastrofalne błędy polityki gospodarczej, zwłaszcza w USA. Zawiodła regulacyjna rola państwa, przede wszystkim w odniesieniu do bankowości inwestycyjnej i do rynku instrumentów pochodnych. Wiara Alana Greenspana, że „organizacje, których celem jest zysk, będą w największym stopniu zdolne same chronić własnych udziałowców i ich kapitał” okazała się błędem. Zawiodła polityka pieniężna FED, który w czasie dojrzewania gigantycznego bąbla spekulacyjnego na rynku nieruchomości i akcji obniżył w l. 2002-2005 stopy procentowe do najniższego poziomu od dziesięcioleci. Zawiodła tez polityka fiskalna – eksplozja deficytu budżetowego (obniżka podatków

Rola państwa i instytucji międzynarodowych w przezwyciężaniu kryzysu Wykorzystanie instrumentów polityki pieniężnej, w tym wsparcie płynności systemu finansowego Wykorzystanie instrumentów polityki fiskalnej Nadzór finansowy Polityka proeksportowa Aktywna polityka zatrudnienia (walki z bezrobociem)

Rola państwa i instytucji międzynarodowych w przezwyciężaniu kryzysu 6. Kraje G20 zdecydowały dogłębnie zreformować międzynarodowy system finansowy, czego nie robiono od czasu ustaleń w Bretton Woods" w 1944 roku. 7. Podtrzymanie zobowiązania do pomocy najbiedniejszym krajom świata Pomoc dla krajów rozwijających się 1 bln $, z czego 500mld $ na zwiększenie zasobów Międzynarodowego Funduszu Walutowego ( w tym z Chin 40 mld $), 8. Premier Brown zapowiedział powstanie nowego funduszu rezerwowego MFW wartości 250 mld dolarów, z którego będą mogli korzystać wszyscy członkowie organizacji. Kolejnych 250 miliardów dolarów ma zostać przeznaczonych na wsparcie światowego handlu, z czego 50 mld dolarów ma pochodzić z Banku Światowego.

Rola państwa i instytucji międzynarodowych w przezwyciężaniu kryzysu . Międzynarodowe banki rozwoju otrzymają ponadto 100 mld $ na pożyczki dla najbiedniejszych krajów świata. 10. Zapadła zgoda w sprawie powołania nowego ciała kontrolnego, które będzie identyfikować potencjalne problemy światowego systemu finansowego, 11. W sześciopunktowym planie, na który zgodzili się przywódcy G20, znalazło się też zobowiązanie do nowych zasad i kontroli wypłacania premii w bankach i instytucjach finansowych. Ma obowiązywać też ściślejsza regulacja funduszy hedgingowych i agencji ratingowych

Rola państwa i instytucji międzynarodowych w przezwyciężaniu kryzysu 12. Potwierdzono konieczność kontroli tzw. rajów podatkowych. Lista krajów, które nie chcą współpracować, zostanie wkrótce opublikowana przez Organizację Współpracy Gospodarczej i Rozwoju (OECD). Sarkozy stwierdził, że "czas tajemnicy bankowej minął". 13. Uczestnicy szczytu zgodzili się przeciwstawiać tendencjom protekcjonistycznym. Uznali ponadto, że kraje rozwijające się, które długo skarżyły się na marginalizację, będą miały więcej do powiedzenia w kwestiach światowej gospodarki.