Filar rynkowy IV pakietu kolejowego a krajowe regulacje – zmiany i podstawowe wyzwania Anna Glapa Senior Associate Domański Zakrzewski Palinka sp.k.

Kolejowy transport pasażerski w Polsce

Przewozy pasażerskie w Polsce – istotny sektor transportu Rynek kolejowy w Polsce zaczyna odwracać negatywny trend ostatnich lat, a IV pakiet kolejowy będzie miał istotne znaczenie dla jego rozwoju w przyszłości Z punktu widzenia pasażera – istotne znaczenie konkurencji zarówno w obszarze PSC, jak i przewozów komercyjnych. Przygotowanie rynku na konkurencję i dalszą liberalizację AKTUALNIE: Kilkunastu przewoźników pasażerskich zatrudniających ponad 22 tysiące osób Ponad 280 mln przewiezionych pasażerów w 2015 r. (najlepszy wynik od 2009 r.) i ponad 17 mld pasażerokilometrów (najwyższy wynik od 2012 r.): wzrosła liczba pasażerów oraz odległości pokonywane przez pasażerów W 2015 r. liczba pasażerów kolei wzrosła o 4,2%, a praca przewozowa o 8,5% - zakończenie remontów na głównych trasach spowodowało poprawę atrakcyjności kolei W 2015 r. wzrosła również punktualność pociągów na stacji docelowej do 92,4% Wzrost liczby pasażerów nastąpił zarówno w przewozach wojewódzkich, jak i w międzywojewódzkich Zdecydowana większość przewozów pasażerskich w Polsce realizowana jest na podstawie umów PSC Specyficzna struktura operatorów

IV pakiet kolejowy – szanse i wyzwania cel - poprawa konkurencji sektora i usunięcie barier uniemożliwiających stworzenie jednolitego europejskiego obszaru kolejowego filar rynkowy IV pakietu - odważne propozycje KE i długie dyskusje w celu wyważenia instrumentów wypracowany kompromis - szansa na rozwój rynku i korzyści dla konsumentów KLUCZOWE WYZWANIA: przejrzystość i planowanie – specyfikacje zobowiązań z tytułu świadczenia usług publicznych: „wiemy czego się spodziewać” podmiot wewnętrzny i bezpośrednie powierzenie kolejowe – operatorzy w nowych realiach - zasady zawierania umów PSC – reguła i wyjątki kolejowe pasażerskie usługi komercyjne – dostęp do torów w IV pakiecie pasażer na kolei – wspólny bilet i jego rola dla rynku niedyskryminacyjne zasady gry – zarządca: niezależność i podział zadań

IV pakiet kolejowy – kluczowe wyzwania

Specyfikacja zobowiązań Właściwy organ określa specyfikację zobowiązań z tytułu świadczenia usług publicznych (art. 2a) - kwestia zdefiniowania zakresu usług (możliwość łączenia usług pokrywających koszty z usługami niepokrywającymi kosztów) zasada proporcjonalności, spójność z celami polityki transportu publicznego specyfikacje i rekompensaty muszą prowadzić do: osiągnięcia jej celów w sposób efektywny kosztowo; stabilności finansowej świadczenia usług publicznych w perspektywie długoterminowej. treść i format dokumentów dotyczących polityki transportu publicznego oraz procedury konsultacji z odpowiednimi zainteresowanymi stronami określa się zgodnie z prawem krajowym – regulacje ustawy o transporcie zbiorowym zobowiązanie z tytułu świadczenia usług vs usługa komercyjna specyfikacje a obecnie funkcjonujące plany transportowe

Zasady zawierania umów Możliwość powierzenia zadań podmiotowi wewnętrznemu: pozostawiona definicja właściwego organu lokalnego (poprzez odniesienie do obszaru kraju) Art. 5 ust. 2: możliwość bezpośredniego powierzenia przez właściwy organ lokalny/grupę organów podmiotowi wewnętrznemu (spełniającemu określone wymogi) – o ile nie zabrania tego prawo krajowe w przypadku usług publicznych w zakresie kolejowego transportu pasażerskiego grupa organów może składać się wyłącznie z właściwych organów lokalnych, których właściwość miejscowa nie obejmuje całego kraju powyższa usługa publiczna w zakresie transportu pasażerskiego lub umowa o świadczenie usług publicznych, mogą obejmować wyłącznie potrzeby transportowe aglomeracji miejskich lub obszarów wiejskich

Zasady zawierania umów tymczasowo bez zmian pozostaje art. 5 ust. 6, zgodnie z którym – o ile nie zakazuje tego prawo krajowe – właściwe organy mogą podjąć decyzję o bezpośrednim udzieleniu zamówienia w zakresie transportu kolejowego (z odpowiednio ograniczonym terminem obowiązywania umowy) ALE przestaje on mieć zastosowanie po upływie 6 lat po dniu wejścia w życie zmian do Rozporządzenia 1370/2007 czasowo większa elastyczność dla organizatorów przewozów z uwzględnieniem przepisów przejściowych zmiany zasad – nowe reguły dla przewoźników działających na polskim rynku: funkcjonowanie w ramach aglomeracji miejskich i obszarów wiejskich udział w przetargach i konkurowanie z innymi przewoźnikami

Zasady zawierania umów Docelowo - zasadą jest konkurencyjna procedura zawierania umowy (negocjacje, możliwość zastosowania procedury z Rozporządzenia 1370/2007) wyjątki od zasady – potrzeba/możliwość dostosowania/uszczegółowienia regulacji krajowych (ustawa o transporcie zbiorowym): opcja - tymczasowe jednorazowe bezpośrednie powierzenie (na maksymalnie 5 lat) – o ile zachodzą nadzwyczajne okoliczności (art. 5 ust. 3a) – decyzja wraz z uzasadnieniem do KE + publikacja umowy opcja – bezpośrednie powierzenie gdy wartość roczna umowy mniejsza niż 7.500.000 Euro lub roczny wymiar usług mniejszy niż 500.000 km opcja - bezpośrednie powierzenie, w przypadku gdy jest to uzasadnione strukturą i charakterystyką geograficzną rynku oraz skutkiem umowy byłaby poprawa jakości usług lub efektywności kosztowej – w porównaniu z poprzednio udzielonym zamówieniem – decyzja jest uzasadniana, publikowana i informacja do KE – szczególne wymogi co do umowy opcja – bezpośrednie udzielenie zamówień w zakresie kolejowego transportu pasażerskiego w przypadku gdy dotyczą one świadczenia wyłącznie kolejowych usług pasażerskich przez podmiot zarządzający jednocześnie całością lub dużą częścią infrastruktury kolejowej, na której usługi są świadczone zakłócenie w świadczeniu usług (umowa na maksymalnie 2 lata)

Dostęp do taboru W ramach zwiększenia konkurencyjności jakości – właściwe organy - podejmowanie odpowiednich środków w celu zapewnienia skutecznego i niedyskryminacyjnego dostępu do taboru: nabycie przez właściwy organ taboru w celu udostępnienia go wybranemu podmiotowi świadczącemu usługi publiczne udzielenie przez właściwy organ gwarancji na finansowanie taboru wykorzystywanego do wykonania umowy o świadczenie usług publicznych (w tym gwarancji obejmującej ryzyko związane z wartością końcową) zobowiązanie się właściwego organu do przejęcia taboru na wcześniej ustalonych warunkach finansowych na koniec umowy współpraca z innymi właściwymi organami w celu stworzenia większego dostępu do taboru uwzględnienie odpowiednich przepisów krajowych i zapewnienie zgodności z przepisami pomocy publicznej cena rynkowa vs uwzględnienie w umowie o świadczenie usług publicznych

Dostęp do torów – zagrożenie równowagi ekonomicznej Rozszerzenie prawa dostępu do torów w IV pakiecie kolejowym: również przewozy krajowe, a nie tylko przewozy międzynarodowe Polskie przepisy przewidują możliwość uzyskania decyzji o otwartym dostępie: na trasie międzynarodowej (badanie głównego celu i równowagi ekonomicznej – Rozporządzenie 869/2014) na trasie krajowej (badanie równowagi ekonomicznej) – ale z wyłączeniem art. 13 i 14 Rozporządzenia 869/2014 (zakres badania i kryteria oceny), tylko odniesienie do innego niż nieistotne obniżenia przychodów z przewozów realizowanych w ramach umowy KE - nowe akty wykonawcze, które będą określać procedury i kryteria oceny zagrożenia równowagi ekonomicznej – odpowiednie uwzględnienie w procedurach badania stosowanych w kraju w przypadku wystąpienia zagrożenia – organ ma wskazać możliwości zmian w planowanych przewozach – tak aby spełnić warunek przyznania dostępu rola Prezesa UTK i korzystanie z doświadczeń UOKIK – wypracowanie adekwatnego modelu analizy równowagi ekonomicznej

Wspólny bilet – mechanizm „zachęcający” pasażerów do kolei IV pakiet przewiduje możliwość utworzenia systemu wspólnego biletu – może on być zarządzany przez podmiot publiczny, prywatny lub przez stowarzyszenie wszystkich przewoźników pasażerskich - istotne znaczenie wspólnego biletu da pasażera WAŻNE JEDNAK ABY: system nie prowadził do zakłóceń rynku nie prowadził do dyskryminacji między przedsiębiorstwami kolejowymi Komitet Sterujący ds. wspólnego biletu Korzystanie z dotychczasowych doświadczeń w ramach budowania systemu wspólnego biletu