Małopolskie zwyczaje i tradycje wielkanocne Dr Marek Banach

Wielkanoc początkowo zwano ją Pasch. Została ustanowiona w II wieku na pamiątkę Zmartwychwstania Chrystusa. Jest to najstarsze święto chrześcijańskie. Symbolizuje wiosenną odnowę, zwycięstwo życia nad śmiercią. Z Wielkanocą wiąże się wiele legend i ludowych zwyczajów. Przypomnę niektóre z nich. Powrót

Wielki Post Ustanowiony został w II w. Sześciotygodniowy Post Wielkanocny posiada bardzo odrębną liturgię, zmuszającą wiernych do szczególnych zachowań, skupienia i indywidualnych umartwień. Zaleca ograniczenia w jedzeniu i piciu, zabrania hucznych zabaw i wesel. Niektórzy także w tym okresie rezygnowali z palenia i gry na instrumentach muzycznych. Dawniej, w czasie Wielkiego Postu jedzono jedynie kaszę, ziemniaki, żur i śledzie,a popijano lekko osoloną wodą. Gdy post się kończył ogólnie przyjętym zwyczajem było przybijanie śledzia do drzewa i zakopywanie garnka z żurem głęboko w ziemi. Z końcem postu nastawał czas radości i zabaw. Powrót

Środa popielcowa Popielec wprowadza w nastrój pokuty. Słychać kajanie się i błaganie Boga o miłosierdzie. Posypujemy głowy popiołem wyrażając wielki żal i ból serca. Zwyczaj wprowadził papież Urban II w 1091 roku na synodzie w Benewencie. Rozpoczyna się Post – okres przygotowań do Wielkanocy. Jego Finałem będzie Wielki Tydzień.

Niedziela Palmowa Nazywana też Niedzielą Kwietną. Przypada 7 dni przed Wielkanocą. Rozpoczyna Wielki Tydzień. Według obrzędów katolickich tego dnia wierni przynoszą do kościoła palmy, symbol odradzającego się życia. Niedziela Palmowa rozpoczyna okres przygotowania duchowego do świąt, będącego wyciszeniem, skupieniem i przeżywaniem męki Chrystusa. Bogate tradycje ma wykonywanie palm wielkanocnych. Szczególnie zwyczaj ten zachował się na Kurpiach oraz w Małopolsce, gdzie odbywają się coroczne konkursy na najdłuższą i najpiękniej wykonaną palmę. Powrót

Wielki czwartek Poczatek Tridum paschalnego. Ostatnia Wieczerza. Ustanowienie Najświętszego Sakramentu i sakramentu Kapłaństwa. Zwyczaj Judasza.

Wielki Piątek Dzień głębokiej żałoby. Nie odprawia się mszy tylko Adoruje Krzyż. Groby Chrystusa Kalwarie Biczownicy Starże grobowe Misteria pasyjne Pamięć o ubogich - jałmużna

Wielka Sobota Poprzedza Święta Wielkiej Nocy. W tym dniu święcimy w kościele pokarmy. Zwyczaj ten ma swoje prapoczątki w VIII w., do Polski dotarł w XIV w. Powrót

Święcenie pokarmów Do koszyczka wkładamy siedem podstawowych pokarmów: chleb, jajko, ser, wędlina, chrzan, ciasto i sól Powrót

Koszyczek Koszyk winien być z wikliny, słomy lub sosnowych łubów. Wyścielony serwetką, ozdobiony bielą koronek i zielenią bukszpanu lub gałązek borówki, był wyrazem wielkiej radości. Tą radością trzeba się podzielić podczas wielkanocnego śniadania. Powrót

Chleb We wszystkich kulturach jest pokarmem niezbędnym do życia i darzony szacunkiem na całym świecie. Dla Chrześcijan chleb jest znakiem Chrystusa. Symbolizuje dobrobyt i pomyślność. Powrót

Jajko Symbolizuje odradzające się życie i zwycięstwo nad śmiercią. Wierzono, że dzielenie się nim z bliskimi wzmacnia rodzinne więzy. Jajko było też symbolem tajemnicy życia. Powrót

Wędlina Ma zapewnić płodność i zdrowie. Jest symbolem dostatku, bo nie każdy kiedyś mógł sobie pozwolić na ten szczególny pokarm. Do koszyczka wkładano plaster szynki, a od XIX wieku polską białą kiełbasę. Powrót

Ser Jest symbolem zawartej przyjaźni między człowiekiem a siłami przyrody, a przede wszystkim stanowi gwarancję rozwoju stada zwierząt domowych. Powrót

Sól to minerał życiodajny, posiadający moc odstraszania wszelkiego zła. To także oczyszczenie, samo sedno istnienia i prawdy. Powrót

Chrzan To symbol ludzkiej krzepy i siły fizycznej. Ma wspomagać skuteczność innych święconych pokarmów. Powrót

Ciasto Do koszyczka wkładano przeważnie kawałek symbol umiejętności i doskonałości. Do koszyczka wkładano przeważnie kawałek baby. Powinien to być zawsze wypiek własny, domowy, a nie kupiony w ciastkarni. Powrót

Baranek najbardziej znamienny symbol świąt wielkanocnych — wśród chrześcijan uosabia zwycięstwo Chrystusa. Najczęściej baranek występuje z chorągiewką, symbolem zwycięstwa i tryumfu. Powrót

Legenda głosi, że Maria Magdalena, idąc w niedzielę wielkanocną do grobu Chrystusa, zabrała ze sobą jajka jako posiłek dla apostołów. Po spotkaniu zmartwychwstałego Jezusa zauważyła, że jajka zmieniły kolor na czerwony. Od tej pory przyjął się zwyczaj malowania jaj na Wielkanoc. Powrót

Zdobienie jajek Jajko od najdawniejszych czasów uważane było za symbol życia, płodności i zmartwychwstania. Zdobienie jaj miało wzmocnić ich magiczną moc. Jajka zdobiono już w starożytności. Podstawową cechą różniącą jajka wielkanocne jest sposób zdobienia. Rozróżnia się: kraszanki, pisanki, oklejanki, drapanki lub skrobanki. Powrót

Kraszanki to jaja zabarwione na jeden kolor, gładkie, bez wzorów Żółte kraszanki otrzymywano z liści brzozy i olchy, kory młodej jabłoni, rumianku, łusek zwykłej cebuli oraz igieł modrzewiowych. Na czerwono barwiła marzanna, kora kruszyny i dębu, olchowe szyszki, owoce czarnego bzu i suszone owoce jagody. Pomarańczowy kolor uzyskiwano z marchwi i dyni Niebieski barwnik przyroda wydzielała z owoców tarniny, Piękne kraszanki fioletowe uzyskać można z płatków ciemnej malwy. Zieleni dostarczały niektóre trawy, ozimina oraz liście ziół, w tym głównie pokrzywa, a także liście barwinka. Powrót

Pisanki To jajka ozdabiane w specjalny sposób, który polega na naniesieniu na powierzchnię jajka wzoru czy ornamentu z roztopionego wosku, który po zaschnięciu nie przyjmuje barwnika kiedy zanurza się jajko w różnych roztworach farby. Zabarwione zostają te miejsca, które nie były zawoskowane. Powrót

Wielka Niedziela Od wieków święto obchodzone jest pomiędzy 22 marca a 25 kwietnia (w pierwszą niedzielę po pierwszej wiosennej pełni księżyca) Powrót

Wielka Niedziela - Rezurekcja Święta otwiera REZUREKCJA (msza o świcie w Wielką Niedzielę) W niektórych regionach Polski w czasie trwania Rezurekcji rozlega się huk wystrzałów i błyskających petard, na pamiątkę wielkiego łoskotu z jakim osuwał się kamień grobowy. Powrót

Śniadanie wielkanocne zwane „święconym”, poprzedza ceremonia dzielenia się jajkiem oraz serdeczne życzenia radości, zdrowia i szczęścia w życiu rodzinnym, które składają sobie nawzajem uczestnicy śniadania. Powrót

Zabawy z jajkami Kiedyś zabawy z jajkami trwały przez całą Wielką Niedzielę. Po południu młodzież gromadziła się na tłuczenie jaj. Stukano pisanką o pisankę. Wygrywał ten, którego jajko wytrzymało i nie pękło. Znana też była zabawa polegająca na turlaniu jajek z opartej o ziemię deseczki. Wygrywało jajo, które potoczyło się najdalej. Powrót

Dawne wróżby i przesądy Poświęcone palmy postawione w czasie burzy w oknie miały zapewnić domowi ochronę przed piorunem Bazie z poświęconych gałązek ... łykano, by zabezpieczyć się przed przeziębieniem i bólami Pisanki zakopywano pod progiem domu, aby nie dopuszczały do niego sił nieczystych Powrót

Inne zwyczaje i obrzędy Obdarowywanie się pisankami. Chłopiec oświadczał się wręczając dziewczynie piękną pisankę, najlepiej przez siebie wykonaną Wróżby Młodzież wróżyła swe związki przez turlanie pisanek – czyja z czyją się zetknęły, uważano, że i w życiu para się zejdzie. Powrót

Wielki Poniedziałek (lany poniedziałek, śmigus dyngus) Od wieków wierzono w lecznicze właściwości wody. Słowianie czcili ją, bo dzięki wodzie ziemia mogła rodzić plony, dla chrześcijan zaś woda wiąże się z symboliką chrztu. Dlatego, niemalże magiczną moc miało oblewanie się nią w poniedziałek wielkanocny. Woda oznaczała nie tylko życie, ale także płodność i oczyszczenie. Powrót

Śmigus - dyngus Przyszliśmy tu po dyngusie, po dyngusie po śmigusie. Z kogucikiem tu idziemy, piosenki wam przynosimy. Nasz kogucik głosno pieje, wstańcie dziewki bo już dnieje, która wstanie raniusieńko ta uprzędzie cieniusieńko. Śmigus! Dyngus! Na uciechę z kubła wodę lej ze śmiechem! Jak nie z kubła, to ze dzbana, śmigus-dyngus dziś od rana. Staropolski to obyczaj, żebyś wiedział i nie krzyczał, gdy w Wielkanoc, w drugie święto, będziesz kurtkę miał zmoknięta.

Śmigus dyngus Polewanie wodą dziewcząt oraz smaganie ich po nogach rózgami (śmigus), czy też wręczanie sobie nawzajem podarków (dyngus) straciły już dzisiaj wiele na swym pierwotnym dostojeństwie, lecz są nadal hucznie obchodzone tak na wsiach, jak i w miastach. Powrót

Dziękuję za uwagę Siedzi sobie baran na zielonej łące. A wkoło hasają wesołe zające. Bawią się i śmieją, w niebogłosy krzyczą. Że w te piękne święta radości Ci życzą. Z okazji Wielkanocy najlepsze wiosenne życzenia: Niech Zmartwychwstały Chrystus wspiera Was swymi łaskami i da Wam moc pokonywania codziennych trudności życia. S Umyj jaja, wyczesz pióra, spraw niech błyszczy Twoja fura, do kościoła biegaj skocznie, wszak to Święta Wielkanocne! Siły i mądrości płynącej z Tajemnicy Zmartwychwstania Pańskiego, zdrowych i pełnych spokoju Świąt Wielkanocnych ... Dziękuję za uwagę