Janusz Korczak nasz patron

„Mimio, że minęło kilkadziesiąt lat od jego śmierci, Korczak nadal wyprzedza swoją epokę”. Thomas Hammarberg, Komisarz Praw Człowieka Rady Europy Świat, los i prawa dziecka to temat życia i twórczości Henryka Goldszmita, znanego bardziej pod pseudonimem literackim Janusz Korczak. Janusz Korczak to :  postać wielowymiarowa, eksperymentator w działaniu i myśleniu, przełamujący utarte schematy,  działacz społeczny propagujący ideę samorządności dziecięcej w wyjątkowych placówkach dla dzieci,  intelektualista walczący o prawa dziecka w każdej sferze działalności: koncepcje wychowawcze przedstawił w 24 książkach,

 pisarz rozumiejący znaczenie szczególnego sposobu komunikacji z dzieckiem, jego powieści dla dzieci pokazują językowa wrażliwość i umiejętność dostosowania formy do treści i odbiorcy,  skuteczny propagator idei, wykorzystujący nowe – jak na ówczesne czasy media, stworzył unikalna gazetę dziecięcą i prowadził audycje radiowe.  konsekwentnie spójny w myśli i działaniu, dzieciom poświęcił się do końca, odrzucając szanse ocalenia siebie, zginął w obozie zagłady razem z podopiecznymi.

Henryk Goldszmit, urodził się 22 lipca w 1878 lub 1879 roku w Warszawie. Dokładnej daty nie znamy. Ojciec Korczaka, Józef Goldszmit – ceniony warszawski adwokat – nie zadbał o szybkie sporządzenie synowi metryki. Nie angażował się także zbytnio w życie rodzinne. Jego małżeństwo z Cecylią z domu Gębicką nie należało do udanych. Dzieciństwo spędził w Warszawie i tam chodził do szkół. Jego rodzina kilkakrotnie zmieniała miejsce zamieszkania.

Wygoda, dostatek, domowa służba: bona, niania i kucharka zajmujące się dziećmi – w takich warunkach wychowywał się we wczesnym dzieciństwie Henryk Goldszmit. Nie budziło to jednak jego zachwytu. Po latach będzie wspominał chłód, smutek i samotność domu rodzinnego. Mały Henryk nie miał bliskich kontaktów ani z matką, ani z ojcem, ani z siostrą. Nie było to normą w tamtych czasach. Na dodatek, każdy z rodziny Goldszmitów zajęty był sobą i swoimi problemami. Ojciec zimny, wyniosły, ale też elegancki i dowcipny, często nieobecny w domu; nieszczęśliwa matka i wycofująca się siostra Anna. Klimat domu rodzinnego wbije się wyraźnie w pamięć Korczaka i zaważy na jego dalszej biografii.

Siedmioletni Henryk rozpoczął naukę w prywatnej szkole przygotowującej do gimnazjum, w której panowała żelazna dyscyplina i rózga. Głęboko przejmował się stosowaną tam karą chłosty, więc rodzice musieli zabrać go ze szkoły. Przebywając w domu i przygotowując się do pierwszej klasy gimnazjum, marzył o lepszym świecie, w którym nie będzie okrucieństwa i niesprawiedliwości. Marzenia te znalazły odbicie w „Królu Maciusiu Pierwszym”. Henryk nie lubił szkoły, uczył się raczej średnio, natomiast interesował się literaturą, której poświęcał cały czas wolny. Ulubionym miejscem Korczaka z okresu dzieciństwa i młodości był Ogród Saski, w którym spotykał się z rówieśnikami i starszymi kolegami.

W czasie gdy Janusz Korczak był dzieckiem, ziemie polskie znajdowały się pod zaborami Austrii, Rosji i Prus. Oznaczało to, że Polska nie istniała wówczas jako wolne państwo, tylko jej ziemie przyłączone były do Rosji, Austrii i Prus. A władcy tych państw rządzili Polakami. Pod zaborami Polska znajdowała się przez ponad 123 lata. Życie Polaków w tych czasach nie było z pewnością łatwe. Ale każdy Polak, tak jak umiał, starał się walczyć o obronę polskości i odzyskanie wolności.

W wieku 15 lat Korczak zanotował w swym pamiętniku : „...padłem w szaleństwo, furię czytania. Świat mi znikł sprzed oczu, tylko książka istniała...” Dorastanie i dojrzewanie Janusza Korczaka przebiegało w trudnych warunkach materialnych. Po tragicznej śmierci ojca, jako uczeń V klasy (miał wtedy lat) pisał do gazet i udzielał korepetycji, by pomóc w utrzymaniu rodziny.

W 1898 roku Janusz Korczak rozpoczął studia na Wydziale Lekarskim Uniwersytetu Cesarskiego w Warszawie. 17 marca 1905 otrzymał dyplom lekarza. Podjął wówczas pracę jako lekarz pediatra w warszawskim szpitalu. Ofiarnie wypełniał swe obowiązki. Od ubogich pacjentów nie pobierał wynagrodzenia.

Janusz Korczak był nie tylko lekarzem. Bardzo kochał dzieci, toteż spełniał się wyśmienicie również jako pedagog. W 1911 roku postanowił, że nigdy nie założy rodziny, ponieważ wszystkie dzieci, które leczył lub wychowywał, uważał za własne. Już w czasie studiów pełnił funkcję wychowawcy na koloniach. Korczak w swoim mundurze ze szkoły medycznej

Korczak na letnim obozie w Michałówce, Korczak (w środku) wraz innymi nauczycielami na obozie letnim dla chrześcijańskich chłopców w – Wihelmówka, 1908 r.

Korczak z dziećmi i wychowawcami w Gocławku, 1927 r.

Korczak z dziećmi na obozie letnim w Gocławku lub Różycce, lipiec 1927 r.

„Nie urabiać i przerabiać, a zrozumieć i porozumieć się chcemy z dzieckiem”. Janusz Korczak Teoretyk i praktyk wychowania od wczesnej młodości łączył te obszary. Student medycyny, potem lekarz w szpitalu dziecięcym, uzupełniał wiedzę w Szwajcarii, Berlinie, Paryżu i Londynie. Jednocześnie działacz społeczny, publicysta, wychowawca i wreszcie – dyrektor Domu Sierot oraz współzałożyciel Naszego Domu Sierot. Dom Sierot w Warszawie na ulicy Krochmalnej dla dzieci żydowskich prowadził od 1912 roku wspólnie ze Stefania Wilczyńską. W 1919 roku podjął wieloletnia współpracę z Marią Falską przy prowadzeniu Naszego Domu Sierot dla dzieci polskich.

„Dziecko jest istotą rozumną, zna dobrze potrzeby, trudności i przeszkody swojego życia. Nie despotyczny nakaz, narzucone rygory i nieufna kontrola, ale taktowne porozumienie, wiara w doświadczenie, współpraca i współżycie.” Janusz Korczak W obu domach wprowadził zasady respektujące podstawowe prawa dziecka, co było wówczas podejściem nowatorskim.  Eliminacja przemocy.  Jasne reguły obowiązujące zarówno wychowanków jak i wychowawców.  Prawa i obowiązki należne dzieciom wynikają ze współodpowiedzialności za proces wychowania. Korczak pod kasztanowcem. Dom Sierot

Janusz Korczak z dziećmi i wychowawcami przed Domem Sierot

Janusz Korczak i Stefania Wilczyńska

Korczak z dziećmi i jednym z nauczycieli przed Domem Sierot

Korczak z członkami Ligi Kulturalnej przed budynkiem Domem Sierot

Korczak, zarówno jako działacz społeczny, pisarz i publicysta, jak i lekarz w żydowskim szpitalu dziecięcym i szpitalach wojskowych, najbardziej był wyczulony na krzywdę dziecka. Przede wszystkim dziecka biednego i osieroconego, ale także tego cierpiącego wskutek zaburzeń w relacjach rodzinnych. Starał się zapewnić dzieciom beztroskie (co nie znaczy pozbawione obowiązków) i toczące się prostą i niewyszukaną ścieżką – dzieciństwo. Korczak nie narzucał dzieciom żadnych limitów. Traktował je zawsze poważnie. Uważał, że dziecko kojarzy i rozumuje jak osoba dorosła, tylko nie ma tak dużego bagażu doświadczeń.

W 1914 roku wybuchła I wojna światowa. Zniewoleni dotąd Polacy mieli nadzieję, że ten zbrojny konflikt pomoże odzyskać Polsce upragnioną wolność. W czasie wojny, Janusz Korczak pełnił służbę lekarza na froncie. W 1914 roku wybuchła I wojna światowa. Zniewoleni dotąd Polacy mieli nadzieję, że ten zbrojny konflikt pomoże odzyskać Polsce upragnioną wolność. W czasie wojny, Janusz Korczak pełnił służbę lekarza na froncie. Po zakończeniu I wojny światowej w1918 roku Polska odzyskała na 20 lat upragnioną niepodległość.

W 1926 roku Korczak założył czasopismo „Mały Przegląd”, cotygodniowy dodatek do dziennika dla dorosłych. Tę jedyna w swoim rodzaju gazetę pisały dzieci dla dziecięcych czytelników. Poruszana w niej tematyka była bardzo szeroka, od sukcesów i porażek korespondentów do opisu aktualnych wydarzeń w Polsce i na świecie Zrozumienie znaczenia mediów i ich wykorzystanie do propagowania własnych idei pojawił się też w działalności radiowej. W cyklu audycji pod pseudonimem Stary Doktor w sposób prosty mówił o rzeczach ważnych. Stworzył własny, niepowtarzalny styl zwracania się do najmłodszych, czym zyskał sobie ogromną a popularność zarówno wśród dzieci jak i dorosłych. W czasie II wojny światowej zakazano emitowania tych audycji.

Fotografia Korczaka z gazety po otrzymaniu nagrody Polskiej Akademii Literatury w 1937 roku Korczak upominał się o prawa dziecka także jako pisarz, autor pism pedagogicznych i dziennikarz. Jego sprawność literacka powodowała, że niełatwe prawdy, które przekazywał, znajdowały wielu czytelników. Aktualne do dziś idee Korczaka zawarte głównie w „Jak kochać dziecko” i „Prawie dziecka do szacunku” wpisały się w powojenne inicjatywy prawodawcze podejmowane na rzecz dzieci.

Janusz Korczak ze swoimi studentami Korczak miał wielu zwolenników swoich idei wśród swoich studentów, jego wykłady cieszyły się wielką popularnością.

W 1939 roku wybuchła II wojna światowa - największy jak dotąd kataklizm w dziejach Europy. Do jej rozpętania przyczynił się przywódca Niemiec, zwanych wówczas III Rzeszą, Adolf Hitler. Z jego inicjatywy Niemcy prześladowali i mordowali inne narody, a szczególnie ludność pochodzenia żydowskiego.

W czasie wojny, Janusz Korczak, nosił polski mundur i nie zgadzał się, aby oznaczać Żydów Niebieską lub Żółtą Gwiazdą Dawida. Działał w wielu organizacjach dobroczynnych i społecznych, które niosły pomoc drugiemu człowiekowi. Za swą działalność oraz za żydowskie pochodzenie, w czasie II wojny światowej, był prześladowany i aresztowany. W październiku 1940 roku nakazem władz niemieckich w okupowanej Warszawie tworzy się getto dla ludności żydowskiej. Zabiegi Korczaka o pozostawienie Domu Sierot na Krochmalnej nie przynoszą skutku. Sierociniec przenosi się do budynku przy ul. Chłodnej listopada 1940 roku getto zostaje zamknięte. Korczak próbuje ochronić dzieci, zaspokoić ich podstawowe potrzeby, możliwe w tych warunkach. Walczy o żywość, leczy, uczy, opowiada bajki.

Coraz bardziej tragiczne warunki życia w getcie dotykają przede wszystkim dzieci, które giną z głodu i wycieńczenia. Korczak walczy o ich ostatnie prawo – prawo do godnej śmierci. Przyjmuje posadę wychowawcy w Internacie dla Sierot przy ul. Dzielnej, który określa jako „dziecięcą umieralnię”.

Chory, znieczulający głód alkoholem, zmęczony, rozdrażniony Korczak w nieludzkich warunkach getta funkcjonuje w różnych wymiarach. Walczy z codziennością, wykłóca się o każdy worek kartofli, o każdą główkę kapusty. A jednocześnie wznosi się ponad tragizm sytuacji. Pisze Pamiętnik z getta – dzieło szczególne w biografii Korczaka. Pamiętnik nie tyle dokumentuje życie w getcie, co raczej jest biograficzną refleksją nad upodleniem świata i nędzą ludzkiej kondycji. Wyraża jednak wiarę w najgłębsze wartości człowieka. Ostatni zapisek w pamiętniku Korczaka datuje się na 5 lub 6 sierpnia 1942 r. i dotyczy roślin, które doktor pielęgnował. Ostatnie zdjęcie Janusza Korczaka

Janusz Korczak zginął wraz z wychowankami – wywieziony 6 sierpnia 1942 r. z getta w wagonie bydlęcym. Dobrowolnie towarzyszył im w drodze na śmierć w komorze gazowej obozu zagłady w Treblince.

Korczak prowadził ten tragiczny pochód swoich dzieci idąc bez kapelusza, w wysokich butach wojskowych i trzymając dwoje z nich za rękę. Dzieci maszerowały czwórkami i niosły flagę Króla Maciusia I. Każde dziecko miało ze sobą ulubioną zabawkę lub książkę. Jeden z chłopców na czele pochodu – grał na skrzypcach…

Na terenie symbolicznego cmentarza w Treblince wśród siedemnastu tysięcy kamieni znajduje się jedno imienne upamiętnienie: JANUSZ KORCZAK (Henryk Goldszmit) I DZIECI. Wychowawca, lekarz stał się symbolem męczeńskiej śmierci deportowanych i zamordowanych ludzi. Janusz Korczak do końca pozostał wierny swoim dzieciom i powołaniu.

Janusz Korczak zapisał się w pamięci potomnych przede wszystkim jako autor wielu powieści, publikacji i wypowiedzi radiowych. Do dziś uznaniem cieszą się napisane przez niego książki dla dzieci. Najbardziej znaną powieścią Janusza Korczaka jest „Król Maciuś Pierwszy”, utwór pokazujący jak dziecięca wrażliwość, spontaniczność i pomysłowość mogą zmienić rzeczywistość, ale też jak skutecznie walczy z tym świat dorosłych. Opowieść o chłopcu, który jako władca – reformator Świata podejmuje próbę zrównania w prawach dzieci i dorosłych, jest tez w dużym stopniu opowieścią o samym Korczaku. Książkę przetłumaczono na 20 języków.

CYTATY „Tak samo dziecko uczy się na świecie żyć, jak uczy się w szkole czytać, pisać i liczyć” „Dziecko ma prawo do poważnego traktowania jego spraw, do sprawiedliwego ich rozważania”. „Dzieci! - dumne miejcie zamiary, górne miejcie marzenia i dążcie do sławy. Coś z tego zawsze się stanie”. „Jestem nie po to, aby mnie kochali i podziwiali, ale po to, abym ja działał i kochał”. „Pozwól dzieciom błądzić i radośnie dążyć do poprawy”.

„Wychowywać to znaczy: nie deptać, nie poniewierać, nie gasić, spieszyć, dziecko ma prawo by było tym czym jest”. „Szukaj własnej drogi. Poznaj siebie zanim zechcesz dzieci poznać”. „Kiedy śmieje się dziecko, śmieje się cały świat”. „Nie takie ważne, żeby człowiek dużo wiedział, ale żeby dobrze wiedział, nie żeby umiał na pamięć, a żeby rozumiał, nie żeby go wszystko troszkę obchodziło, a żeby go coś zajmowało naprawdę”. „Dzieci – to przyszli ludzie. Więc dopiero będą, więc jakby ich jeszcze nie było nie było”.

„A przecież jesteśmy: żyjemy, czujemy, cierpimy”. „ Umysł dziecka – las, którego wierzchołki lekko się poruszają, gałęzie splatają, liście drżąc dotykają’. „Dziecko małe, lekkie, mniej go jest. Musimy pochylić, zniżyć ku niemu”. „Człowiek nie tylko pamięta ale i zapomina, ale poprawia swoje różne błędy, nie tylko gubi, ale i znajduje. Można się nauczyć pamiętać to, co dobre i pożyteczne”. „Nie to ważne w co się bawić, a jak i co się przy tym myśli i czuje”.

„Do zabawy potrzebne miły towarzysz i natchnienie, więc swoboda”. „Nie wolno zostawiać świata takim jaki jest”. „Można żądać dobroci ale nie takiej, która jest poświeceniem”. „Dziecko ma prawo by było tym czym jest”. „Bo życie bez marzeń, jak słońce bez promieni, jak tęcza bez barw żywych, było by szare, smutne”.

przygotowanie Bernarda Mormul