Prawo dowodowe Znaczenie dowodowe postępowania przygotowawczego Dr Dagmara Gruszecka

Postępowanie przygotowawcze Art. 297 § 1.Celem postępowania przygotowawczego jest: 1) ustalenie, czy został popełniony czyn zabroniony i czy stanowi on przestępstwo, 2) wykrycie i w razie potrzeby ujęcie sprawcy, 3) zebranie danych stosownie do art. 213 i 214, 4) wyjaśnienie okoliczności sprawy, w tym ustalenie osób pokrzywdzonych i rozmiarów szkody, 5) zebranie, zabezpieczenie i w niezbędnym zakresie utrwalenie dowodów dla sądu. 5) zebranie, zabezpieczenie i utrwalenie dowodów w zakresie niezbędnym do stwierdzenia zasadności wniesienia aktu oskarżenia albo innego zakończenia postępowania, jak również do przedstawienia wniosku o dopuszczenie tych dowodów i przeprowadzenie ich przed sądem § 2. W postępowaniu przygotowawczym należy dążyć także do wyjaśnienia okoliczności, które sprzyjały popełnieniu czynu.

Postępowanie przygotowawcze Postępowanie przygotowawcze realizuje zarówno cele ogólne postępowania karnego zawarte w art. 2 § 1, jak i cele szczególne, właściwe wyłącznie dla tego etapu postępowania, które stanowią model postępowania przygotowawczego.  Ad. 4 - Dokonana ustawą z r. zmiana art. 297 § 1 pkt 4 k.p.k. przywróciła z dniem r. brzmienie tego przepisu sprzed nowelizacji z 2007 r., eliminując konieczność "wszechstronnego" wyjaśniania okoliczności sprawy, co wydaje się rozwiązaniem bardziej odpowiadającym rzeczywistym potrzebom.  Trafnie wskazuje się zwłaszcza, że postępowanie przygotowawcze nie powinno zmierzać do wyjaśnienia wszelkich możliwych wątków sprawy, ponieważ prowadzi to do swoistego nakręcania i rozszerzania sprawy o wątki nieistotne dla oskarżenia i w rezultacie do wydłużenia tego etapu procesu a także osłabienia znaczenia rozprawy głównej i dowodów przeprowadzanych przed sądem

Postępowanie przygotowawcze Z punktu widzenia problematyki prawa dowodowego podkreślić należy, że zasadniczą funkcją postępowania przygotowawczego jest funkcja przygotowawcza polegająca na zebraniu, zabezpieczeniu i utrwaleniu materiału dowodowego na użytek przyszłego rozstrzygnięcia o odpowiedzialności karnej w postępowaniu sądowym, aczkolwiek w zakresie węższym niż przed nowelizacją Kodeksu postępowania karnego z r., gdyż ograniczającym się do zgromadzenia konkretnych dowodów w zakresie niezbędnym do: a) stwierdzenia zasadności wniesienia aktu oskarżenia albo innego zakończenia postępowania b)przedstawienia wniosku o ich dopuszczenie i przeprowadzenie przed sądem (art. 297 § 1 pkt 5 k.p.k.).

Postępowanie przygotowawcze Formy prowadzenia  śledztwo  dochodzenie Różnice: rodzaj spraw, w jakich się prowadzi organy prowadzące czas trwania postępowania stopień formalizmu  postępowanie sprawdzające  dochodzenie wstępne (308 k.p.k.)  dochodzenie  śledztwo (śledztwo prokuratorskie i śledztwo policyjne)

Postępowanie przygotowawcze Art. 298 [Organy właściwe] § 1. Postępowanie przygotowawcze prowadzi lub nadzoruje prokurator, a w zakresie przewidzianym w ustawie prowadzi je Policja. W wypadkach przewidzianych w ustawie uprawnienia Policji przysługują innym organom. § 2. Określone w ustawie czynności w postępowaniu przygotowawczym przeprowadza sąd. Art. 299 [Strony postępowania przygotowawczego] § 1. W postępowaniu przygotowawczym pokrzywdzony i podejrzany są stronami. § 2. W wypadkach wskazanych w ustawie określone uprawnienia przysługują również osobom nie będącym stronami. § 3. W czynnościach sądowych w postępowaniu przygotowawczym prokuratorowi przysługują prawa strony.

Postępowanie przygotowawcze W polskim procesie karnym zasadą jest, że postępowanie przygotowawcze prowadzi lub nadzoruje prokurator, a w zakresie przewidzianym ustawą prowadzi je Policja, natomiast w wypadkach przewidzianych w ustawie uprawnienia Policji przysługują innym organom (art. 298 § 1 k.p.k.). Pewne określone w ustawie czynności w postępowaniu tym przeprowadza sąd (art. 298 § 2 k.p.k.). Wyróżniamy: organy prowadzące i organy nadzorujące. Organy prowadzące są to organy państwowe, które same „przeprowadzają” czynności dowodowe w postępowaniu przygotowawczym, choćby zakres tych czynności był ściśle ograniczony. Organem nadzorującym jest organ, który w zasadzie nie przeprowadza postępowania bezpośrednio, lecz czuwa nad zgodnością postępowania z prawem i dba o jego sprawny i rzetelny przebieg.

Postępowanie przygotowawcze Organy prowadzące postępowanie przygotowawcze: śledztwo: - prowadzi je prokurator (art. 311 § 1); Art. 311 § 2. Prokurator może powierzyć Policji przeprowadzenie śledztwa w całości lub w określonym zakresie albo dokonanie poszczególnych czynności śledztwa; w wypadkach określonych w art. 309 pkt 2 i 3 można powierzyć Policji jedynie dokonanie poszczególnych czynności śledztwa. § 4. W sytuacji, o której mowa w § 2, Policja może dokonać innych czynności, jeżeli wyłoni się taka potrzeba. § 6. Prokurator może zastrzec do osobistego wykonania jakąkolwiek czynność śledztwa.

Postępowanie przygotowawcze  Policja nie może sama wszczynać śledztwa, taka czynność należy wyłącznie do kompetencji prokuratora;  prokurator może powierzyć natomiast dokonanie jedynie określonej czynności śledztwa, ale już nie jego prowadzenie, gdy osobą podejrzaną jest sędzia, prokurator, funkcjonariusz Policji, ABW, Agencji Wywiadu, Służby Kontrwywiadu Wojskowego, Służby Wywiadu Wojskowego lub CBA, a także gdy osobą podejrzaną jest funkcjonariusz Straży Granicznej, Żandarmerii Wojskowej, finansowego organu postępowania przygotowawczego lub organu nad nim nadrzędnego, w zakresie spraw należących do właściwości tych organów lub o występki popełnione przez tych funkcjonariuszy w związku z wykonywaniem czynności służbowych (art. 311 § 2);  W takim samym zakresie jak policja, śledztwo mogą prowadzić: Straż Graniczna, Służba Celna,ABW, CBA,Żandarmeria Wojskowa oraz inne przewidziane w przepisach szczególnych (312 pkt 1 i 2);

Postępowanie przygotowawcze dochodzenie prowadzi: - Policja, która jest klasycznym organem dochodzenia (art. 325a § 1); - organy, o których mowa w art. 312, np: - organy Straży Granicznej w sprawach o wymienione przestępstwa w ustawie o SG; - organy ABW w sprawach należących do zakresu jej właściwości (art. 5 ust. 1 ustawy o ABW oraz AW), choć ze względu na wagę takich czynów jednak prawie zawsze w takich sprawach prowadzi się śledztwo, chociażby konkretny czyn wyczerpywał tylko znamiona występku upoważniającego do prowadzenia dochodzenia (np. art. 256 kk); - organy CBA w sprawach należących do jego właściwości; - finansowe organy dochodzenia w zakresie ich właściwości

Postępowanie przygotowawcze -prokurator, jeżeli postanowi ze względu na wagę lub zawiłość sprawy prokurator o prowadzeniu w sprawie własnego dochodzenia (art. 325 § 1 in fine); -organy uprawnione, obok Policji, na podstawie rozporządzenia wykonawczego Ministra Sprawiedliwości z 13 VI 2003 r. (Dz.U. Nr 108, poz z późno zm.), wydanego na podstawie art. 325d w sprawach o przestępstwa szczegółowo określone w tym rozporządzeniu. Są to:  organy Inspekcji Handlowej,  organy Państwowej Inspekcji Sanitarnej,  urzędy skarbowe i inspektorzy kontroli skarbowej,  Prezes Urzędu Komunikacji Elektronicznej; Organom tym przysługują też uprawnienia prokuratora w zakresie stosowania trybów konsensualnych i warunkowego umorzenia postępowania określone w art. 335 § 1, 336 i 387 § 2 (art. 325i § 3)

Postępowanie przygotowawcze -organy uprawnione na podstawie ustaw szczególnych, a to:  funkcjonariusze Straży Leśnej i podmioty mające uprawnienia strażników leśnych (ustawa o lasach z 28 IX 1991 r.),  Państwowa Straż Łowiecka (ustawa - Prawo łowieckie z 13 X 1995 r.,  finansowe organy dochodzenia (art. 133 kks.); -dochodzenie wstępne (w niezbędnym zakresie), które mogą prowadzić prokurator, Policja (art. 308 § 1) i inne organy posiadające uprawnienia Policji, w zakresie ich właściwości określonej ustawowo (art. 312). Podstawami warunkującymi podjęcie czynności w niezbędnym zakresie są: 1) konieczność zabezpieczenia śladów i dowodów przestępstwa przed ich utratą, zniekształceniem lub zniszczeniem, wynikająca z realnego zagrożenia, 2) wypadek niecierpiący zwłoki, 3) czynności podejmowane PRZED wydaniem postanowienia o wszczęciu śledztwa lub dochodzenia, a więc, gdy zachodzi uzasadnione podejrzenie popełnienia przestępstwa.

Postępowanie przygotowawcze  Czynności w niezbędnym zakresie podejmowane są przez Policję, jak i prokuratora oraz inne organy uprawnione do prowadzenia dochodzenia na podstawie art. 312 k.p.k.  Polegają one na tym, że W wypadkach niecierpiących zwłoki można dokonać : oględzin, w razie potrzeby z udziałem biegłego, przeszukania lub czynności wymienionych w art. 74 § 2 pkt 1 (oględziny zewnętrze ciała oraz inne badania niepołączone z naruszeniem integralności ciała; pobranie odcisków, fotografowanie oraz okazanie w celach rozpoznawczych innym osobom) w stosunku do osoby podejrzanej, a także przedsięwziąć wobec niej inne niezbędne czynności, nie wyłączając pobrania krwi, włosów i wydzielin organizmu. Katalog czynności dokonywanych na podstawie § 1 jest otwarty.

Postępowanie przygotowawcze Czynności dowodowe sądu w postępowaniu przygotowawczym W ramach postępowania przygotowawczego, na wniosek prokuratora lub innego organu prowadzącego postępowanie, lub na wniosek stron, pewne czynności, w tym czynności dowodowe podejmowane mogą być przez sąd. Czynności te odnoszą się do sfery przesłuchania świadków: nieletniego pokrzywdzonego, który w chwili przesłuchania nie ukończył 15 lat w sprawach o przestępstwa określone w rozdziałach XXIII, XXV i XXVI k.k. (art. 185a § 2 k.p.k); nieletniego, który w chwili przesłuchania nie ukończył 15 lat w sprawach o przestępstwa popełnione z użyciem przemocy lub groźby bezprawnej lub o przestępstwa określone w rozdziałach XXV i XXVI k.k., jeżeli zeznania tego świadka mogą mieć istotne znaczenie dla rozstrzygnięcia sprawy (art. 185b § 1 z zastrzeżeniem § 2 i 3 k.p.k.; pokrzywdzonego, składającego zawiadomienie o przestępstwach określonych w art. 197– 199 k.k. (art. 185c § 1 i 2 k.p.k.); jeżeli zachodzi niebezpieczeństwo, że świadka nie będzie można przesłuchać na rozprawie (art. 316 § 3 k.p.k.);

Postępowanie przygotowawcze Specjalista Specjalista jest pomocnikiem organu procesowego prowadzącego postępowanie, pozostającym często względem niego w stosunku służbowego i hierarchicznego podporządkowania, przyzywanym w celu wykonania czynności technicznych niezbędnych przy prawidłowej i rzetelnej realizacji czynności dowodowych, wykonywanych przez sam organ. Specjalistami mogą być zatem:  zarówno funkcjonariusze organu procesowego, najczęściej technicy kryminalistyczni Policji lub innych organów ścigania (ABW, Straż Graniczna, CBA),  a także inne osoby, o których wiadomo, że mają odpowiednią wiedzę techniczną i kwalifikacje do wykonania zleconej czynności (art. 206 § 1 w zw. z art. 195 k.p.k.).

Specjalista wykorzystuje swoje wiadomości z zakresu wiedzy technicznej uczestnicząc aktywnie pod kierownictwem organu w przeprowadzanych przez ten organ czynnościach procesowych mających charakter czynności dowodowych oraz dowodowo-poszukiwawczych tj. oględzinach, przesłuchaniu przy użyciu urządzeń technicznych umożliwiających przeprowadzenie czynności na odległość, eksperymencie, ekspertyzie, zatrzymaniu rzeczy lub przeszukaniu. Wyliczenie tych czynności procesowych, w których jest możliwy udział specjalisty uważa się za wyczerpujące, a wymienione w treści przepisu czynności procesowe za wchodzące w skład katalogu zamkniętego. Postępowanie przygotowawcze

Specjalista Wezwanie specjalisty do udziału w czynności następuje w formie zarządzenia organu procesowego, nie jest wymagane wydanie postanowienia, choć forma taka nie może być uznana za wykluczoną (art. 93 § 2 i 3 k.p.k.). Zakres czynności specjalisty określa w wezwaniu organ, przy czym nie mogą one wchodzić w zakres czynności przeprowadzanych w ramach ekspertyzy przez biegłego. Protokół z czynności, w której uczestniczyli specjaliści powinien zawierać ich imiona i nazwiska, specjalność, miejsce zamieszkania, miejsce pracy i stanowisko oraz wskazywać rodzaj i zakres czynności wykonywanych przez każdego z nich (art. 205 § 3 k.p.k.).

Postępowanie przygotowawcze Podstawą do rozstrzygania w przedmiocie odpowiedzialności karnej mogą być wyłącznie Dowody ścisłe, tzn. przeprowadzane w ściśle określony sposób i w określonej przez ustawę formie. Zalicza się do nich dowody z zeznań świadka, opinii biegłego, oględzin i dokumentu a także wyjaśnień oskarżonego. A Akt oskarżenia powinien być sporządzany wyłącznie w oparciu o dowody o takim charakterze. Inne decyzje podejmowane w post. przygotowawczym mogą być podejmowane w oparciu o dowody swobodne, w szczególności dotyczy to zagadnienia dopuszczalności postępowania karnego oraz kwestii wpadkowych, wymagających różnego stopnia uprawdopodobnienia faktów.

Postępowanie przygotowawcze Zebranie dowodów jest konieczną przesłanką ich zabezpieczenia a następnie procesowego utrwalenia (przeprowadzenia). Wyszukaniu dowodów służą czynności dowodowe takie jak przeszukanie i zatrzymanie rzeczy, czy kontrola i utrwalanie rozmów. Prawidłowe zabezpieczenie dowodu umożliwiać ma ich ewentualne późniejsze przeprowadzenie i wykorzystanie. Dowód podlega wykorzystaniu dla celów procesu tylko w razie jego utrwalenia w przewidzianej prawem ormie procesowej ( np. art. 143 k.p.k.)

Postępowanie przygotowawcze Przepisy procedury karnej nie zawierają precyzyjnego określenia jakiego rodzaju czynności dowodowe winny być przeprowadzone w postępowaniu przygotowawczym, poprzestając co najwyżej na wskazaniu niektórych czynności, które muszą być bezwzględnie przeprowadzone w określonych sytuacjach (np. stosownie do treści art. 325h k.p.k., w przypadku ograniczenia zakresu dochodzenia należy obligatoryjnie:  przesłuchać w charakterze świadka pokrzywdzonego,  przesłuchać podejrzanego po przedstawieniu niesformalizowanego zarzutu,  przeprowadzić czynności których nie będzie można powtórzyć takie jak – oględziny, przeszukanie, okazanie i konfrontacje)

Postępowanie przygotowawcze Dobór konkretnych czynności dowodowych pozostawiony zostaje swobodzie wyboru organu procesowego prowadzącego postępowanie, pod warunkiem, że czynności wybrane realizować będą w konkretnym wypadku cele postępowania wyznaczone art. 297 k.p.k. Natomiast „niezbędny” zakres czynności dowodowych uzależniony będzie od okoliczności danej sprawy, typu czynu zabronionego będącego przedmiotem postępowania, formy postępowania oraz sposobu jego zakończenia – w postaci oskarżenia bądź umorzenia forma postępowania jest tu szczególnie istotna z uwagi na dopuszczalność ograniczenia dochodzenia (art. 325h k.p.k.)

Postępowanie przygotowawcze W zakres tego pojęcia wchodzą również czynności dowodowe, które zawsze należy wykonać, tj. czynności niecierpiące zwłoki oraz niepowtarzalne. Czynności niecierpiące zwłoki to czynności, które organ może i powinien przeprowadzić gdy spełnione są przesłanki określone w art. 308 k.p.k. Czynnościami tymi są najczęściej oględziny ( w razie potrzeby z udziałem biegłego), przeszukanie, pobranie od osoby podejrzanej krwi, włosów i wydzielin organizmu – jeśli są to czynności niezbędne z uwagi z uwagi na niebezpieczeństwo zatarcia śladów lub dowodów przestępstwa. Czynności niepowtarzalne to czynności których z uwagi na ich specyfikę zazwyczaj nie będzie można skutecznie powtórzyć w dalszych stadiach procesu. Zaliczają się do nich przede wszystkim: oględziny, otwarcie zwłok, pobranie próbek krwi (co do badań na zawartość alkoholu) i wydzielin organizmu, przeszukanie i zatrzymanie rzeczy, przesłuchanie niektórych świadków itp.

Literatura 1) R. Kmiecik (red.), Prawo dowodowe. Zarys wykładu, wydanie 3, Warszawa ) D. Szumiło-Kulczycka, Czynności operacyjno-rozpoznawcze i ich relacje do procesu karnego, Lexis Nexis, Warszawa ) T. Grzegorczyk, J. Tylman (red.), Polskie postępowanie karne, wydanie 9, LexisNexis Polska, Warszawa ) G. Artymiak, M. Rogalski (red.), Proces karny. Część ogólna, wydanie 2, Wolters Kluwer Polska, Warszawa ) S. Waltoś, P. Hofmański, Proces karny. Zarys systemu, wydanie XI, Lexis Nexis, Warszawa ) K.J. Pawelec, Proces dowodzenia w postępowaniu karnym, Lexis Nexis, Warszawa )A. Gaberle, Dowody w sądowym procesie karnym. Teoria i praktyka, 2. wydanie, Wolters Kluwer Polska, Warszawa ) D. Gruszecka, J. Skorupka, Granice procesu karnego. Legalność działań uczestników postępowania, Wydawnictwo C.H. Beck, Warszawa 2015