I.Mechanizm alokacji dobra prywatnego i dobra publicznego II.Cele i przedmiot wyboru publicznego III.Istota wyboru publicznego IV.Sposoby wyrażania preferencji w sprawach publicznych V.Kryterium kosztów i korzyści VI.Zasady ustalania wyników głosowania w sprawach publicznych VII.Paradoks wyborczy Elementy teorii wyboru publicznego

Czym powinno kierować się państwo w procesie alokacji dóbr? -> Dobra publiczne nie są wytwarzane i alokowane według kryteriów rynkowych. -> Teoria wyboru publicznego dokonuje porównań kryteriów występujących przy alokacji dóbr prywatnych i publicznych. I. Mechanizm alokacji dobra prywatnego i dobra publicznego

Alokacja dobra prywatnego Przy wytwarzaniu i alokacji dobra prywatnego konsumenci płacą taką samą cenę i aby osiągnąć większą korzyść krańcową, muszą kupić więcej dobra

Alokacja dobra publicznego Dobro publiczne konsumenci nabywają w takiej samej ilości, jednak płacąc różną cenę. W przypadku dobra publicznego pokrycie kosztu krańcowego możliwe jest wyłącznie, gdy cenę (w postaci podatku) zapłacą wszyscy nabywający dane dobro.

II. Cele i przedmiot wyboru publicznego Władze publiczne spełniając - za pośrednictwem finansów publicznych – swoje funkcje napotykają wiele problemów, rozstrzygać muszą wiele dylematów. Wynika to z następujących przyczyn: 1.Alokacja zasobów w celu tworzenia dóbr publicznych i społecznych ogranicza swobodę dysponowania dochodami przez osoby prywatne 2. Preferencje grup społecznych (wiekowych, zawodowych, terytorialnych) są zdecydowanie różne od preferencji władz publicznych.

II. Cele i przedmiot wyboru publicznego Podstawowe kwestie: -Kogo reprezentują władze publiczne, w czyim imieniu spełniają swoje funkcje, zwłaszcza alokacyjna i redystrybucyjną? -Jakimi kryteriami kierują się władze publiczne dokonując alokacji dóbr publicznych i społecznych? Na te i wiele innych pytań próbuje odpowiedzieć teoria wyboru publicznego

Głównym celem teorii wyboru publicznego jest sprawienie, aby kryteria alokacji dóbr i redystrybucji dochodów były obiektywne. Tym samym wybór ma na celu eliminację lub ograniczenie arbitralności i woluntaryzmu decyzyjnego władz publicznych. Z kolei głównym przedmiotem zainteresowania tej teorii są: -demokratyczny system podejmowania decyzji w kwestiach publicznych -zasady funkcjonowania politycznych mechanizmów -zachowanie się pojedynczego obywatela -zachowanie się całych grup społecznych -rola pojedynczego obywatela i grup społecznych w podejmowaniu decyzji publicznych. II. Cele i przedmiot wyboru publicznego

Przedmiot zainteresowania teorii wyboru publicznego wynika przede wszystkim stąd, że skutki niewłaściwych decyzji władz publicznych mogą być wręcz nieobliczalne dla społeczeństwa i gospodarki DLATEGO Sposób powoływania władz publicznych i wpływ, jaki obywatele wywierają na ich działalność ma kluczowe znaczenie.

W ustroju demokratycznym wpływ obywatela realizuje się przez wybory (system wyborczy) Teoria wyboru publicznego musi uwzględniać warunki ustrojowe i czynniki polityczne, m.in.: system władz publicznych kompetencje organów władz publicznych (w kwestiach finansowych, budżetowych) ordynację wyborczą system partii politycznych i organizacji społecznych Kwestie powyższe rozstrzyga konstytucja

W przypadku ekonomiki sektora publicznego mechanizm polityczny oraz system wyborczy mają największe znaczenie. WYBORY Wybory przedstawicieli obywateli do władz stanowią rozstrzygnięcie wyboru publicznego w warunkach demokracji. System wyborczy ma swoje wady, jednak dotychczas pozostaje najlepszym dostępnym rozwiązaniem. Wybór z natury rzeczy jest podejmowaniem decyzji preferującej jedno rozwiązanie kosztem innego. Wybór jest łatwiejszy, jeżeli: - każdy wyborca ma jednakową szansę wpływania na przedmiot wyboru, - przedmiot wyboru jest konkretny, - wybór dotyczy dwu wykluczających się możliwości (albo, albo) III. Istota wyboru publicznego

Istota wyboru publicznego Jeden obywatel ma jeden głos. Problem – wyborca często nie ma dokładnego pojęcia, czego dotyczy wybór, jakie są racjonalne przesłanki i konsekwencje danego wyboru. Przeciętny wyborca nie ma szans oprzeć swego wyboru na racjonalnych przesłankach. Stanowi to jedną z głównych słabości demokracji.

IV. Sposoby wyrażania preferencji w sprawach publicznych 1.Kto określa kryteria racjonalności zbiorowej? 2.Kto ustala preferencje dla zbiorowości lokalnej czy społeczeństwa? 3.Kto reprezentuje interes społeczeństwa?

System partii politycznych, organizacji społecznych i ich programy mają kluczowe znaczenie w demokracji. Poprzez decyzje wyborcze obywatele opowiadają się właśnie za tymi programami. Strategia budowy programu -> program atrakcyjny dla jak największej liczby wyborców. Konsekwencją tego jest późniejszy brak możliwości realizacji wielu elementów tych programów. W sferze publicznej mamy również do czynienia z konkurencją. IV. Sposoby wyrażania preferencji w sprawach publicznych

Konkurencja w sferze publicznej Występuje między różnymi partiami/siłami politycznymi. Sprzyja racjonalnym decyzjom publicznym. Konkurencyjna walka = walka o wyborcę (analogia do sytuacji rynkowej i walki o konsumenta). Narzędzie walki = program wyborczy. Oligopol jest bardziej po żą dany w sferze publicznej ni ż konkurencja doskonała.

Mechanizm polityczny ma decydujące znaczenie przy alokacji dóbr społecznych i publicznych. Mechanizm polityczny nie jest jednak w stanie zobiektywizować celów publicznych i społecznych (obciąża je arbitralność partii i polityków). Preferencje wyborców nie muszą z kolei być zgodne z interesem całego społeczeństwa. W przeciwieństwie do mechanizmu rynkowego, mechanizm polityczny lepiej sprawdza się w warunkach mniejszej konkurencji. W systemach demokratycznych zaprojektowane specjalne mechanizmy obronne przed chociażby zbyt dużą polaryzacją sił politycznych. => Ordynacja wyborcza charakteryzuje się odpowiednią konstrukcją (np. progi wejścia do parlamentu).

V. Kryterium kosztów i korzyści Podejmując decyzje publiczne, stosuje się kryterium kosztów i korzyści. Trudności: -Pomiar korzyści jest trudny i ma charakter najczęściej jakościowy. -Między ponoszonymi kosztami a osiąganymi korzyściami przez obywateli, grupy społeczne itp. występują dysproporcje. -Dysproporcje te wynikają z różnic w poszczególnych preferencjach. W przypadku wspólnot, zawsze pewna ich część nie odnosi żadnych korzyści z utrzymywania określonych dóbr publicznych lub tworzenia nowych. Dlatego często decyzje w tych sprawach muszą zapadać w drodze głosowania. Wówczas decyzja podejmowana jest na podstawie woli większości.

Medianowy wyborca = wyborca, który odrzuca cele partii politycznych o skrajnych poglądach. W istocie to on jest decydentem w sprawach publicznych – tworzy większość parlamentarną i samorządową. O medianowego wyborcę zażarcie walczą partie polityczne. Skutkuje to zbliżonymi poglądami partii politycznych w zasadniczych kwestiach społecznych, gospodarczych.

Przymus narzucany przez wolę większości jest charakterystyczny dla ustroju demokratycznego. Przejawem jego jest respektowanie wyników głosowania. Zasady obliczania wyników głosowania: 1)Jednomyślność głosujących 2)Większość kwalifikowana 3)Większość zwykła 4)Głosowanie według punktów – ranking VI. Zasady ustalania wyników głosowania w sprawach publicznych

Zachowanie wyborcy w grupie jest inne niż przy dokonywaniu indywidualnego wyboru. Może prowadzić to do sytuacji, gdy ogólne wyniki głosowania nie odzwierciedlają rzeczywistych preferencji wyborców. Kenneth J. Arrow pierwszy zwrócił uwagę na zjawisko paradoksu wyborczego. Wykazał, że dobór par i sekwencji głosowania (układu celów głosowania) ma wpływ na ostateczny rezultat głosowania. Oznacza to, że przy określonym układzie preferencji może zwyciężyć wariant każdego z głosujących. Paradoks wyborczy stwarza możliwość manipulowania wynikami wyborów przez tendencyjne zestawienie rywalizujących ze sobą celów oraz sekwencji głosowania nad nimi. Paradoks wyborczy występuje tylko w przypadku niewielkich grup. Prawdopodobieństwo arbitralności jest tym mniejsze, im większy jest stopień homogeniczności preferencji. VII. Paradoks wyborczy

Istota paradoksu wyborczego Załóżmy, ze jest trzech wyborców o różnych poziomach dochodów: -Wyborca A o wysokich dochodach, -Wyborca B o średnich dochodach, -Wyborca C o niskich dochodach. Przedmiotem wyboru są trzy różne projekty publiczne: - Projekt I wymagający wysokich nakładów (kosztów), - Projekt II wymagający średnich nakładów (kosztów), - Projekt III wymagający niskich nakładów (kosztów).

Istota paradoksu wyborczego Przyjmujemy następne założenie, ze nakłady (koszty) na projekty zostaną sfinansowane w jednakowym stopniu przez trzech uczestników wyborów oraz, że obowiązuje zasada zwykłej większości. Zadanie wyborców jest ustalenie kolejności realizacji projektów, czyli wyrażenie swoich preferencji. Jeżeli weźmiemy pod uwagę zależność między dochodami a możliwością pokrywania kosztów przez poszczególnych wyborców, to najbardziej prawdopodobny układ preferencji będzie następujący: -Wyborca A I > II > III. -Wyborca B II > III > I. - Wyborca C III > II > I.

Istota paradoksu wyborczego Jeśli będziemy analizować preferencje wyborców metodą porównania projektów przez ich dobór parami, to otrzymamy następujące rezultaty: -Przy porównaniu projektu I z projektem II wygrywa projekt II, ponieważ dwóch wyborców, B i C, przedkłada go nad projekt I, -Przy porównaniu projektu II z projektem III także zwycięży projekt II, gdyż jest on wyżej stawiany niż projekt III przez wyborców A i B, -Przy porównaniu projektu I z projektem III wygra projekt III, gdyż jest on preferowany przez wyborców B i C, -Przy porównaniu projektów III i II zwycięży projekt II, gdyż jest on preferowany przez wyborców A i B.

Istota paradoksu wyborczego Analiza preferencji trzech wyborców daje więc rezultat, w którym wygrywają preferencje wyborcy B. Jest to przykład medianowego wyborcy, który w swoim wyborze unika rozwiązań krańcowych (najdroższy projekt i najtańszy projekt) oraz przykład przestrzegania zasad większości.

Istota paradoksu wyborczego Rozpatrzmy inny układ preferencji poszczególnych wyborców: -Wyborca A I > II > III, -Wyborca B III > I > II, -Wyborca C II > III > I. Zestawienie (analiza) par projektów odbywa się według opisanej niżej sekwencji. Najpierw porównujemy projekt I z projektem II. Wygrywa projekt I, gdyż dwóch wyborców, A i B, przedkłada projekt I nad projekt II. Następnie porównujemy projekt I z projektem III. Zwycięża projekt III, gdyż dwóch wyborców, B i C, przedkłada projekt III nad projekt I. Przy takiej sekwencji wyborca B zwycięża.

Istota paradoksu wyborczego Jeżeli jednak analizę porównawczą projektów przeprowadzimy w innej sekwencji, a mianowicie porównamy projekt II z projektem III, to zwycięży projekt II, gdyż za takim układem głosowali wyborcy A i C. Następnie jeśli porównamy projekt II z projektem I, to zwycięży projekt I, gdyż dwóch wyborców, A i B, głosowało za takim układem. W rezultacie zwycięży wariant wyborcy A. Jeśli z kolei dobór par będzie dokonywany według kolejności: projekt I z projektem III, to zwycięży projekt III, gdyż wyborcy B i C głosowali za taka kolejnością; projekt II i projektem III, to zwycięży projekt II, gdyż za taką kolejnością głosowali wyborcy A i C. W sumie przy głosowaniu w takiej kolejności ostatecznie zwycięży wariant wyborcy C.