Kształtowanie kompetencji czytelniczych – lektury w szkole podstawowej i gimnazjum Kształtowanie kompetencji czytelniczych – lektury w szkole podstawowej i gimnazjum.

Kanon czy kanony? Spis lektur bywa postrzegany przez opinię publiczną jako kanon, co nadaje mu charakter ideologiczny i polityczny oraz wzbudza niepotrzebne emocje. Wielu przypuszcza, że wyznacza on hierarchię wartości nie tylko literackich, lecz także moralnych, światopoglądowych i społecznych. Jest to prawdą tylko w pewnym stopniu. W dzisiejszym świecie szkoła nie jest dla ucznia jedynym źródłem w poznawaniu kultury. Spis lektur to bardziej propozycja hierarchizacji niż gotowa hierarchia i dlatego też w swojej istocie nie jest kanonem. Należy więc w jak największym stopniu dopuścić możliwość wyboru poszczególnych pozycji przez nauczyciela – lub w starszych klasach – przez nauczyciela wespół z uczniami. Współczesna szkoła powinna uczyć inteligentnej lektury, otwartej na różne interpretacje, a zarazem świadomej granic dowolności interpretacyjnej.

W opracowanej podstawie zakładana jest podmiotowość nauczyciela – to on ma prawo ostatecznego wyboru lektury. W dalszych etapach edukacyjnych ten wybór jest ograniczany, gdyż nadrzędną rolę ma aspekt poznawczy utworu. Są więc wskazane konkretne utwory, które można zaliczyć do kanonu. Stąd w podstawie przy określonych pozycjach stanowiących niekwestionowane arcydzieła polskiej klasyki literackiej znajduje się klauzula: „nauczyciel nie może pominąć”. Pozostałe tytuły stanowią propozycję dla nauczyciela, który spośród nich będzie musiał wybrać określoną liczbę lektur, tworząc swój własny kanon.

Kryteria doboru utworów literackich: pragmatyczne – teksty powinny być naprawdę rzetelnie omawiane (w szkole podstawowej – przynajmniej cztery pozycje książkowe na rok, w gimnazjum – pięć) estetyczne – II etap to lektury atrakcyjne (mają one wykształcić nawyk czytania), III etap to arcydzieła literatury polskiej i światowej (mogą być trudne dla ucznia, lecz zachęcony do czytania na wcześniejszym etapie może się na nie otworzyć), i pozycje bliskie upodobaniom ucznia poznawcze – teksty służące przekazaniu wiedzy o kulturze (np.o konwencjach literackich, wiedzy z dziejów literatury i kultury).

Dobór lektur w podstawie został dokonany wedle następujących zasad: Dla klas IV-VI szkoły podstawowej przedstawiono listę tekstów, spośród których nauczyciel ma wybrać pozycje do przeczytania (może on też wskazać tytuły spoza listy). Są to klasyczne pozycje literatury młodzieżowej, uzupełnione przez kilka tytułów nowszych – są to utwory, które w ostatnim czasie sprawdziły się już jako lektura szkolna. W gimnazjum wskazane są kategorie z literatury młodzieżowej i popularnej do wyboru (np. powieść przygodowa, obyczajowa, utwór fantasy, detektywistyczna) oraz arcydzieła z klasyki (np. Romeo i Julia Szekspira, komedia Moliera, Zemsta Fredry, powieść historyczna Sienkiewicza) – albo ze wskazanym tytułem, albo do wyboru spośród utworów jednego autora.

Tekstocentryzm nowej podstawy programowej: Rezygnacja z podejścia „akademickiego” (nacisk na historię literatury) na rzecz czytelniczego (kształcenie kompetencji odbiorczych, w tym: analityczno-interpretatorskich). Nie historia literatury, lecz historia arcydzieł. Przywrócić szkole czytelnika! (S.J. Żurek) Trudno młodemu człowiekowi przebrnąć przez teksty, z którymi nic go nie łączy, ani emocje, ani problematyka. (A. Nobis) Pozostają nadal aktualne utyskiwania na brak najnowszych pozycji z literatury młodzieżowej w szkolnych bibliotekach. Może więc obok "Orlików" trzeba trochę pieniędzy uszczknąć na zakup tych książek, po które gimnazjaliści chętnie sięgają. W przeciwnym wypadku nauczycielom pozostanie omawiać nadal zakurzoną klasykę. (W. Poturała)

Rola techniki czytania: Jedną z przyczyn zapaści czytania są słabo wykształcone techniczne umiejętności czytania. Szkoła podstawowa to czas nauki czytania głośnego i cichego, moment wręcz newralgiczny dla wykształcenia tej sprawności. Zaległości w tej dziedzinie odzywają się przez całe życie i potęgują odwrót od czytelnictwa. Dlatego szkoła podstawowa powinna być czasem uporczywego powtarzalnego ćwiczenia techniki czytania – z zastosowaniem najróżniejszych metod, technik, także zabawowych, konkursowych. Warto zaczynać od czytania dzieciom na głos podczas lekcji przez nauczycieli, rodziców, starszych uczniów, zaproszonych gości (np. znanych w środowisku ludzi), by wyrabiać szacunek dla czytania i budzić zainteresowanie książką.

Dobór metod do wymagania – jakimi drogami można dojść do celu? Uczeń sprawnie czyta teksty głośno i cicho: konkurs czytelniczy; czytanie w kolejności; czytanie z podziałem na role – nagranie i analiza; techniki czytania globalnego i szybkiego czytania; formułowanie pytań do tekstu (za St. Bortnowskim).

Jak uczyć czytania – zasady ogólne: Uruchom wiedzę uprzednią ucznia, aby go zmotywować i przygotować intelektualnie do przyjęcia nowej wiedzy. Uporządkuj sam akt lektury, aby ułatwić zrozumienie tekstu i selekcję danych. Zadbaj, by czytanie nie sprowadzało się do biernego odbioru słowa pisanego, aby zaktywizować intelekt ucznia i ułatwić utrwalanie wiedzy.