Rodzaje struktur rynkowych

Plan wykładu Definicja i rodzaje struktur rynkowych Cechy konkurencji doskonałej Cechy monopolu Cechy konkurencji monopolistycznej Cechy oligopolu

Definicja i rodzaje struktur rynkowych

Gałąź jest zbiorem wszystkich przedsiębiorstw, które wytwarzają te sam produkt. Struktura rynkowa jest wyznaczana na podstawie: liczbę firm działających na rynku możliwości wejścia nowych firm na rynek stopnia zróżnicowania produktów możliwości wpływania przez firmy na cenę

Wyróżnia się następujące rodzaje struktur rynkowych: konkurencję doskonałą konkurencję monopolistyczną oligopol monopol Trzy ostatnie struktury określa się jako konkurencję niedoskonałą.

Cechy konkurencji doskonałej

Konkurencja doskonała charakteryzuje się: Na rynku występuje bardzo wielu sprzedających i kupujących. Każdy z producentów posiada znikomy udział w rynku i zmiana przez nich wielkości produkcji nie wpływa na zmianę rynkowej podaży.

Oferowany na rynku produkt jest homogeniczny (jednorodny, standaryzowany, identyczny). W związku z tym sprzedający nie mogą na rynku konkurować ze względu na cechy produktu. Reklama jest więc zbędna. Cena na rynku jest taka sama. Rynek jest dawcą ceny, zaś sprzedający są jej biorcą i nie mają na jej ustalanie żadnego wpływu.

Rynek jest przejrzysty Rynek jest przejrzysty. Klienci posiadają doskonałą informację o cechach, cenie i dostępności produktu, zaś sprzedający o gustach i preferencjach konsumentów oraz o kosztach. Istnieje łatwość wejścia na rynek i wyjścia z niego oraz doskonała mobilność czynników wytwórczych pomiędzy gałęziami.

Funkcja popytu na produkty pojedynczego przedsiębiorstwa jest pozioma i pokrywa się z funkcją utargu (przychodu) krańcowego Wielkość produkcji (Q) Cena (P) Utarg (przychód) całkowity (TR=P*Q) Utarg (przychód) krańcowy (MR) 1 20 2 40 3 60 4 80 5 100 6 120 7 140 8 160 9 180 10 200 D = MR cena (P) i utarg (przychód) krańcowy (MR) 20 ilość dobra (Q)

Cechy monopolu

Monopol pełny (czysty) posiada następujące cechy: Na rynku działa jeden producent (sprzedawca) i wielu kupujących. Jeżeli po stronie popytu występuje jeden podmiot, zaś po stronie podaży jest wiele podmiotów, to taką strukturę określa się monopsonem (monopol popytu).

Monopolista jest dawcą i twórcą ceny Monopolista jest dawcą i twórcą ceny. Funkcja popytu na produkty monopolisty jest jednocześnie funkcją popytu na produkty całej gałęzi. Produkty mogą być zarówno jednorodne jaki skomplikowane. Nie posiadają bliskich substytutów.

Uczestnicy rynku posiadają doskonałą informację Uczestnicy rynku posiadają doskonałą informację. W przypadku monopolu podaży monopolista zna popyt na wytwarzane przez siebie dobro, a w przypadku monopolu popytu ma rozeznanie w zapotrzebowaniu. Występują trudne do pokonania bariery wejścia na rynek.

Rodzaje barier Prawne Rząd lub władze lokalne mogą przyznać wyłączność jednej firmie na produkcje danego dobra lub świadczenia usługi. Może to wynikać z prowadzenia przez rząd protekcjonistycznej polityki, polegającej na ochronie krajowego producenta przed napływem towarów z zewnątrz.

Przedsiębiorstwo może być właścicielem patentu, licencji, znaków towarowych, dzięki czemu zdobywa dominującą pozycje na rynku. Przedsiębiorstwo jako jedyne może posiadać dostęp do rzadkich, występujących w niewielkiej ilości bogactw mineralnych.

Ekonomiczne W długim okresie koszty przeciętne maleją bardzo znacznie wraz ze wzrostem produkcji i z tego powodu działalność więcej niż jednego przedsiębiorstwa nie jest ekonomicznie uzasadniona. Taki monopol nazywany jest naturalnym.

Utarg całkowity a utarg krańcowy Wielkość produkcji (Q) Cena (P) Utarg (przychód) całkowity (TR=P*Q)) Utarg (przychód) krańcowy (MR) 1 30 2 25 50 20 3 60 10 4 15 5 -10 6 -20

Popyt a utarg krańcowy Popyt i utarg krańcowy D Ilość dóbr MR

Cechy konkurencji monopolistycznej

Konkurencja monopolistyczna posiada następujące cechy: Na rynku istnieje bardzo wielu sprzedających i kupujących Bardzo łatwo jest wejść na rynek

Produkty wytwarzane na rynku nie są jednorodne Produkty wytwarzane na rynku nie są jednorodne. Różnią się między sobą cechami użytkowymi (kolor, dodatkowe wyposażenie, usługi posprzedażne, itp.) Producenci i konsumenci posiadają doskonałe informacje o rynku.

Przykłady konkurencji monopolistycznej Przykładem konkurencji doskonałej mogą być małe sklepy osiedlowe, które dzięki dogodnemu położeniu mogą ustalać wyższe ceny niż w supermarkecie. Innym przykładem są restauracje, które różnią się wystrojem, menu czy również położeniem, dzięki czemu mogą różnicować ceny.

Poszczególne firmy nie mają szans na przejęcie rynku Poszczególne firmy nie mają szans na przejęcie rynku. Muszą się liczyć z tym, że wysokie zyski w krótkim okresie przyciągają przedsiębiorstwa spoza gałęzi i w długim okresie zyski będą spadały. Ważnym elementem walki o klienta jest różnicowanie produktów i promocja sprzedaży, która pomaga w dotarciu do nowych klientów.

Cechy oligopolu

W gałęzi występuje niewielu producentów i wielu kupujących W gałęzi występuje niewielu producentów i wielu kupujących. Jeżeli na rynku występuje dwóch producentów to taką strukturę określa się duopolem. Jeżeli po stronie popytu znajduje się kilku odbiorców to taka struktura nazywa się oligopsonem. Występują bariery wejścia na rynek zarówno o charakterze technologicznym jak i ekonomicznym.

Produkty, które są wytwarzane w oligopolu są zarówno jednorodne jak i zróżnicowane. Częściej w praktyce spotyka się oligopole, gdzie produkty są bliskimi substytutami np. rynek samochodów, telefonów komórkowych itp. Producenci i konsumenci posiadają doskonałą informację o rynku.

Każda z firm przy podejmowaniu decyzji musi brać pod uwagę działania innych firm. Pomiędzy uczestnikami rynku istnieje silna współzależność. Strategie stosowane przez oligopolistów są różnorodne.

Rodzaje strategii stosowanych przez oligopolistów Każda z firm nie porozumiewa się i sama określa ceny swoich wyrobów. Każda z firm stara się obniżać cenę i zwiększać rozmiary produkcji, aby zdobyć większy udział w rynku. Dochodzi do wojny cenowej. Firmy dochodzą ze sobą do porozumienia co do poziomu ceny oraz wielkości produkcji i zawierają porozumienie monopolistyczne. Istnieje jednak zawsze pokusa, że któraś z firm wyłamie się i zacznie obniżać cenę.

Firmy dochodzą do porozumienia i jedna z nich staje się liderem, ustalając ceny. Jest to strategia przywództwa cenowego. Ceny może ustalać albo przedsiębiorstwo posiadające największy udział w branży albo najniższe koszty produkcji. Wszystkie firmy zachowują się jak liderzy i w efekcie osiągają niższe zyski niż w przypadku porozumienia monopolistycznego.

Formy monopolizacji Pool (ring) – to luźne porozumienie zawierane pomiędzy przedsiębiorstwami w celu realizacji konkretnych przedsięwzięć. Może dotyczyć wspólnej polityki cenowej, określenia rynków zbytu. Porozumienie posiada charakter czasowy i jest najczęściej zawierane w okresie kryzysu i rozwiązywane w fazie pojawienia się ożywienia gospodarczego.

Kartel jest zawierany pomiędzy przedsiębiorstwami, które wytwarzają ten sam produkt. Porozumienie dotyczy poziomu cen, wielkości produkcji i rynków zbytu. Ograniczanie produkcji umożliwia sztuczne podnoszenie ceny. Zysk jest dzielony proporcjonalnie do ustalonych limitów produkcji. Walka o limity skłania do łamania przyjętych wcześniej umów i kartel jest zazwyczaj krótkotrwały.

Syndykat jest podobny do kartelu z tą różnicą, że firmy dochodzące do porozumienia zakładają wspólne biuro handlowe. Prowadzi ono politykę cen i zajmuje się zbytem towarów w imieniu zrzeszonych firm. Ponadto określa ono limity produkcji dla uczestników syndykatu i globalne rozmiary produkcji.

Trust polega na zrzeszeniu się firm, które tracą osobowość prawną i niezależność ekonomiczną. Trust powstaje albo na drodze łączenia kapitałów i poddaniu się wspólnemu kierownictwu albo na przejęciu przez jedne przedsiębiorstwo innych. Zyski spływają do wspólnego budżetu i są następnie dzielone adekwatnie do posiadanych w truście udziałów.

Koncern wiąże ze sobą przedsiębiorstwa posiadające osobowość prawną, które działają pod wspólnym zarządem. Dominujące przedsiębiorstwo zdobywa swoją pozycję albo poprzez wykup słabszych albo poprzez fuzję. Uczestnicy koncernu prowadzą samodzielną działalność gospodarczą, ale silnie podlegają firmie dominującej. Koncerny mogą działać w oparciu o powiązania poziome (firmy z tej samej branży) albo o powiązania pionowe (firmy wytwarzające produkty będące ogniwami na poszczególnych etapach procesu produkcyjnego).

Konglomerat skupia pod wspólnym kierownictwem obok podstawowej działalność gospodarczej inne formy aktywności gospodarczej. Pozwalają lokować kapitał poza podstawową sferę działalności. Źródłem powstawania konglomeratów jest chęć rozłożenia ryzyka i zabezpieczenie się przed oskarżeniem o porozumienie monopolistyczne.

Holding jest spółką akcyjną, która posiada akcje różnych przedsiębiorstw należących do jednej gałęzi przemysłu. Pozwala to na sprawowanie kontroli nad ich działalnością. Powstanie holdingu następuje poprzez wymianę akcji przedsiębiorstw na akcje holdingu lub poprzez wykup akcji danego przedsiębiorstwa.

Dziękuje za uwagę