Krzysztof Kwatera, Prezes LGD Dolina Raby Wiceprezes Polskiej Sieci LGD, Członek Zarządu Małopolskiej Sieci LGD Luboradza, 9 kwietnia 2014 r.

Art Rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) NR 1303/2013 z dnia 17 grudnia 2013 r. ustanawiające wspólne przepisy dotyczące Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego, Europejskiego Funduszu Społecznego, Funduszu Spójności, Europejskiego Funduszu Rolnego na rzecz Rozwoju Obszarów Wiejskich oraz Europejskiego Funduszu Morskiego i Rybackiego oraz ustanawiające przepisy ogólne dotyczące Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego, Europejskiego Funduszu Społecznego, Funduszu Spójności i Europejskiego Funduszu Morskiego i Rybackiego oraz uchylające rozporządzenie Rady (WE) nr 1083/2006

 Art. 32 – czym jest Rozwój Lokalny Kierowany przez Społeczność (RLKS; skrót ang. CLLD)  Art. 33 – co zawiera Lokalna Strategia Rozwoju oraz zasady jej wyboru do realizacji  Art. 34 – zadania Lokalnych Grup Działania  Art. 35 – zakres wsparcia z funduszy objętych WRS na rzecz RLKS

 Podobnie jak w podejściu LEADER (Oś 4 PROW ): ◦ społeczność lokalna przygotowuje Lokalną Strategię Rozwoju (LSR), w której określa m.in. cele oraz zasady, w tym kryteria wyboru, projektów służących osiągnięciu tych celów; ◦ LSR realizowana jest przez Lokalną Grupę Działania (LGD) – partnerstwo złożone z przedstawicieli trzech sektorów, przy czym żadna grupa nie może mieć więcej niż 50% głosów; LGD jest odpowiedzialna m.in. za nabór i wybór projektów, o których mowa wyżej

 RLKS jest rozszerzeniem na lata podejścia LEADER, zastosowanego w obecnym okresie programowania w Osi 4 PROW, w taki sposób, że: ◦ RLKS może być zastosowany nie tylko na obszarach wiejskich, ale także miejskich ◦ w ramach RLKS można wykorzystać nie tylko Europejski Fundusz Rolny na rzecz Rozwoju Obszarów Wiejskich, ale także Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego, Europejski Fundusz Społeczny, Europejski Fundusz Morski i Rybacki oraz Fundusz Spójności

Wg Umowy Partnerskiej, przyjętej przez Rząd RP w dniu 8 stycznia 2014 r.: Realizacja RLKS przyczynia się w szczególności do poprawy spójności społecznej i terytorialnej kraju. Współpraca i wspólne definiowanie potrzeb i problemów oraz propozycji ich rozwiązań prowadzi do zintegrowanego/spójnego i zrównoważonego rozwoju danego obszaru poprzez lepszą mobilizację potencjału na szczeblu lokalnym. Ponadto, zwiększenie udziału społeczności lokalnych w programowaniu i zarządzaniu rozwojem danego obszaru, poprzez realizację RLKS, przyczyniać się będzie do wzrostu poziomu kapitału społecznego - zwiększania partycypacji społecznej lub szeroko rozumianej aktywności obywatelskiej w Polsce. Budowanie kapitału społecznego jest podstawą budowy społeczeństwa obywatelskiego i warunkuje rozwój społeczno-gospodarczy kraju, regionu jak i lokalnych społeczności.

 „Celem osi czwartej jest przede wszystkim budowanie kapitału społecznego poprzez aktywizację mieszkańców oraz przyczynianie się do powstawania nowych miejsc pracy na obszarach wiejskich, a także polepszenie zarządzania lokalnymi zasobami i ich waloryzacja, w wskutek pośredniego włączenia lokalnych grup działania w system zarządzania danym obszarem. Pomocne w osiągnięciu celów osi będą również projekty współpracy.”

 Jest wiele definicji  Wg Roberta Putnama: „Kapitał społeczny odnosi się tu do takich cech organizacji społeczeństwa, jak zaufanie, normy i powiązania, które mogą zwiększyć sprawność społeczeństwa ułatwiając skoordynowane działania: "Tak jak i inne postaci kapitału, kapitał społeczny jest produktywny, umożliwia bowiem osiągnięcie pewnych celów, których nie dałoby się osiągnąć, gdyby go zabrakło.

 Wg Legatum Prosperity Index za 2012 r., w zakresie kapitału społecznego Polska znalazła się na 46 miejscu w świecie za Laosem, Sudanem czy Białorusią.  Prof. J. Czapiński w Diagnozie Społecznej 2013 oceniając pod katem „dwóch warunków definiujących kapitał społeczny w rozumieniu Putnama: wzajemnego zaufania ludzi i znacznego udziału wolontariatu w populacji osób aktywnych zawodowo” stwierdza że: „Polska nie spełnia ani jednego z tych dwóch kryteriów społeczeństwa obywatelskiego.”* *) Czapiński, J. (2013). Stan społeczeństwa obywatelskiego. Kapitał społeczny. Diagnoza Społeczna 2013 Warunki i Jakość Życia Polaków - Raport. [Special issue]. Contemporary Economics, 7, DOI: /ce

„ Pod względem ogólnego zaufania zajmujemy jedno z ostatnich miejsc wśród krajów objętych badaniem European Social Survey (ESS) w 2006 i 2010 r. (wykres 6.3.1). W Polsce z opinią, że „większości ludzi można ufać”, zgadzało się według naszego badania zaledwie 10,5 proc. respondentów w 2003 i 2005 r., 11,5 proc. w 2007 r., 13,4 proc. w 2009 r. i tyleż samo w 2011 r. oraz 12,2 proc. w 2013 r., a w ESS w 2010 r. – 22 proc. — trzy razy mniej niż w Danii, Norwegii i Finlandii” […]* *) J/w

„ Znacznie rzadziej też Polacy niż przedstawiciele innych społeczeństw wierzą w dobre intencje bliźnich. Zaledwie 14 proc. rodaków wg ESS z 2010 r. (mniej tylko w Bułgarii) i nieco mniej wg Diagnozy Społecznej z 2011 r. a nieco więcej wg Diagnozy Społecznej z 2013 r. (16 proc.) jest przekonanych, że ludzie najczęściej starają się być pomocni (wykres 6.3.2)”* *) J/w

„ Skłonność do stowarzyszania się, gdy przynależność do organizacji stała się po zmianie systemu w pełni dobrowolna, gwałtownie spadła z 30,5 proc. w 1989 r. (World Value Survey) do 14,8 proc. i utrzymała się na tym poziomie do dzisiaj (w 2013 r. 13,7 proc.). Lokujemy się pod tym względem, podobnie jak pod względem zaufania, na końcu grupy krajów objętych badaniem European Social Survey w 2002 r. (wykres 6.3.4)”* *) J/w

 Ocena znaczenia organizacji pozarządowych w Polsce na podstawie zatrudnienia w tych podmiotach w kilku krajach UE wg The Johns Hopkins University Institute for Policy Studies Center for Civil Society Studies ( dane z druku sejmowego nr 969 – Sprawozdanie z funkcjonowania ustawy o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie za lata 2010 i 2011) „Odsetek osób zatrudnionych w organizacjach pozarządowych”

Prof. J. Czapiński stwierdza: „Dla powodzenia przedsięwzięć zbiorowych, wymagających efektywnej współpracy władz centralnych i samorządowych, oraz lokalnych społeczności i poszczególnych obywateli, niezbędny jest kapitał społeczny,” [...] dzisiaj wystarczającym źródłem indywidualnego rozwoju Polaków i za sprawą ich indywidualnych starań także Polski jest rosnący kapitał ludzki, przyciągający zagranicznych inwestorów, i finansowe wsparcie Unii. Za jakiś czas dotkliwie jednak odczujemy brak kapitału społecznego odpowiedzialnego za rozwój wspólnoty bez dużego zasilania zewnętrznego.”* *) J/w

 Programy krajowe i regionalne nie są w stanie skutecznie odpowiedzieć na specyficzne problemy lokalne.  RLKS pozwala lepiej wykorzystać lokalne zasoby i skoordynować działania z różnych funduszy.  Sytuacja w regionie nie jest jednolita – RLKS pozwala wyrównywać różnice wewnątrz regionu.  RLKS przyczyni się do wzrostu niskiego poziomu kapitału społecznego w Polsce, szczególnie na obszarach zmarginalizowanych i tym samym do rozwoju tam społeczeństwa obywatelskiego.

 Podejście LEADER przyczyniło się do stworzenia tysięcy nowych miejsc pracy na obszarach wiejskich np. 11 LGD w Irlandii Północnej w Programie LEADER+ stworzyło 1445 miejsc pracy na obszarach wiejskich, a 8 LGD w regionie Walencji – 1012 miejsc pracy*.  RLKS stwarza możliwości realizacji nowych form, postulowanej w Unii Europejskiej i niezbędnej w Polsce współpracy między obszarami miejskimi i wiejskimi. * Z Wspólnych Wytycznych 4 Dyrekcji Generalnych Komisji Europejskiej nt. RLKS (dokument roboczy z r.)

 Lokalne inicjatywy oddolne zwiększając zdolności transformacyjne obszaru, pozwalają ograniczać negatywne konsekwencje przemian zewnętrznych, także w wymiarze globalnym  Na poziomie lokalnym łatwiej uzyskać synergię między różnymi typami podejmowanych interwencji a stosunkowo duży obszar LGD objęty strategią pozwala na osiągnięcie masy krytycznej i podejmowanie zróżnicowanych interwencji

 Realizacja zintegrowanej, kompleksowej, wielosektorowej strategii rozwoju lokalnego umożliwia skoordynowane i racjonalne wykorzystanie zasobów endogennych obszaru zamieniając istniejące zasoby w kapitały i tworząc własny, lokalny potencjał rozwojowy,  Aktywizacja lokalnych społeczności daje podstawy do kreowania rozwoju innowacyjnego, przełamującego istniejące bariery i ograniczenia – zadanie szczególnie ważne w sytuacji, kiedy wieś przeżywa gruntowne zmiany i przekształcenia a propozycje zawarte w krajowych dokumentach strategicznych ograniczają się zazwyczaj do rozwiązań konwencjonalnych,

 Partnerstwo międzysektorowe ułatwia stworzenie trwałych lokalnych sieci powiązań pozwalających uzyskać wartość dodaną podejmowanych działań i jednocześnie wzmacnia możliwości kontaktów z sieciami zewnętrznymi  Działające w ramach LGD partnerstwo, otwarte na całą społeczność lokalną, tworzy warunki do współpracy, współdecydowania i współodpowiedzialności i generuje infrastrukturę społeczną pozwalającą na budowanie zaufana w wzajemnych relacjach, co stanowi istotę kapitału społecznego.

 Zastosowanie RLKS w Polsce pozostawiono do decyzji Zarządów Województw w zakresie EFS i EFRR oraz MRiRW w zakresie EFROW i EFMiR, przy czym zastosowanie EFRROW w PROW jest obowiązkowe (min 5% budżetu PROW);  Polska Sieć LGD - podobnie jak MRiRW - uważała, że powinien powstać zespół koordynujący wdrożenie RLKS w Polsce. Pomimo kilku interwencji w tej sprawie i gotowego projektu zespołu z października 2012 r., MIiR takiego zespołu nie powołało. Powstała grupa pracująca metodą KOLAB, raczej w formie think-tanku.

Zielony – RLKS jest wdrażany Ciemnożółty – nie jest, ale są napawające optymizmem rozmowy w tym kierunku Jasnożółty – nie jest i jest ciężko, ale są podejmowane jeszcze działania na rzecz wdrożenia Niebieski – nie jest i albo nie wiadomo czy coś w ogóle dzieje się w tej sprawie albo wygląda na to, że jest twardy opór w tej sprawie Zachodniopomorskie Nie ma RLKS i w RPO pozostawiano tę sprawę jako otwartą, ale jeśli już, to raczej zastosowane zostaną rozwiązania pseudo-RLKS.

◦ Brak jednego mechanizmu wdrażania RLKS w przypadku strategii wielofunduszowej, a zamiast tego osobne mechanizmy dla poszczególnych funduszy, ◦ Brak zastosowania RLKS we wszystkich województwach – nie widzimy powodów do takiego zróżnicowania i pozbawienia szansy zastosowania RLKS dla części społeczności lokalnych w Polsce ◦ Brak koordynującej roli resortu odpowiedzialnego za rozwój terytorialny w Polsce

 „Decyzja, czy realizować strategię wspieraną przez kilka funduszy czy korzystać tylko z jednego funduszu przy realizacji lokalnej strategii rozwoju, powinna uwzględniać następujące kwestie: ◦ powinna być dokonana w oparciu o indywidualne potrzeby i możliwości danego obszaru; ◦ ważne jest, aby pozwolić LGD na przeprowadzenie własnej oceny wielkości terytorium na jakim ma być realizowana strategia, oraz rodzaju i stopnia integracji.” *  Czy obecny sposób programowania zapewni polskim LGD możliwość podjęcia takiej decyzji? * Z Wspólnych Wytycznych 4 Dyrekcji Generalnych Komisji Europejskiej nt. RLKS (dokument roboczy z r.)

 Zgodnie z rozporządzeniem UE obowiązkowo przeznaczone zostanie 5% z EFRROW; z pozostałych funduszy dowolnie  Komisja Rozwoju Regionalnego Parlamentu Europejskiego zaproponowała, podobnie jak ELARD (europejska sieć LGD) i Polska Sieć LGD (PS LGD), 10% z EFRROW.  Komitet Regionów, w skład którego wchodzą m.in. Marszałkowie województw, w swojej bardzo pozytywnej opinii o RLKS, zasugerował przeznaczenie na RLKS min. 5% z pozostałych funduszy. Podobnie postuluje PS LGD.

 Pomimo stanowiska Komitetu Regionów tylko 2 województwa podjęły prace nad wdrożeniem RLKS w ramach RPO.  Na Działania LEADER w projekcie PROW przeznaczono mniej środków niż w latach – 735 mln euro (dziś Oś IV LEADER jest realizowana kosztem 787 mln Euro), przy czym znacznie mniej środków pochodzić będzie ze środków europejskich czyli EFRROW - 467,668 mln euro tj. 74,2% obecnego wkładu UE wynoszącego 630 mln euro.

 Zintegrowane Inwestycje Terytorialne są mechanizmem rozwoju terytorialnego podobnie jak RLKS  Pomimo, że: ◦ lepszych (szerszych) zapisów w tym samym projekcie unijnego rozporządzenia, ◦ ponad 20-letniego w Europie i 8-letniego w Polsce, doświadczenia w realizacji w stosunku do braku doświadczeń z ZIT, ◦ lepszych (szerszych) wytycznych europejskich, ◦ szerszej grupy beneficjentów ostatecznych, ◦ szerszego celu zastosowania instrumentu,

◦ bardziej obowiązkowego charakteru (obowiązkowy RLKS w zakresie obszarów wiejskich), ◦ umieszczenia instrumentu w tym samym programie operacyjnym (decyzja o jego zastosowaniu podejmowana jest przez samorządy województw)  to nie RLKS, ale ZIT: ◦ ma zapewnione środki na realizację z polityki Spójności (i nie jest prawdą, że dlatego, że 5% należy przeznaczyć na rozwój miast, bo wymóg ten można zrealizować np. także poprzez RLKS na obszarach miejskich) ◦ ma opracowane krajowe wytyczne, ◦ ma ogromne wsparcie przygotowawcze (niektóre dzisiejsze LGD mają mniej niż 3 mln zł na realizację LSR), ◦ ma zapewnione regulacje w projekcie ustawy o zasadach realizacji programów operacyjnych.

 W Czechach – kraju 3,5 raza mniejszym od Polski pod względem liczby ludności planowano przeznaczenie na RLKS 2 mld Euro;  RLKS przygotowany jest w Anglii, Portugalii, Grecji, Austrii, Szwecji;  W Irlandii już dziś LGD realizują strategie wielofunduszowe, wykorzystując głównie środki z EFS i EFRROW

1. Przeznaczenia min. 10% z EFRROW oraz min. 5% z EFRR, min. 10% z EFS i min. 5% z EFMiR na zastosowanie RLKS w Polsce. 2. Zastosowania RLKS na wszystkich obszarach wiejskich, małych i średnich miast oraz obszarach zmarginalizowanych (rewitalizowanych) dużych miast. 3. Większych kompetencji w zakresie oceny projektów przez doświadczone LGD i wyboru projektów współpracy przez LGD. 4. Utworzenia międzyresortowego zespołu ds. RLKS z udziałem samorządów regionalnych, LGD, LGR i organizacji pozarządowych

5. Wprowadzenia jednego, prostego mechanizmu wdrażania RLKS w przypadku wielofunduszowej Lokalnej Strategii Rozwoju. 6. Możliwości swobodnego wyboru przez społeczność lokalną realizacji LSR ze środków EFRR i EFS (dla pozostałych funduszy wg definicji obszarów wiejskich i zależnych od rybactwa). 7. Większego udziału przedstawicieli LGD, LGR i społeczności lokalnych miast w pracach dotyczących RLKS. 8. Szerokiej kampanii informacyjnej o RLKS i pracach związanych z zastosowaniem tego mechanizmu w Polsce.

Krzysztof Kwatera,